شمار مبتلایان به ایدز بالا رفته. این را آخرین آمار وزارت بهداشت از شیوع ایدز در ایران تأیید می‌کند. حالا ٢٨هزار و ٦٠٠ نفری هستند که درگیر این بیماری‌اند؛ آماری که شاید کمتر از یک‌سوم آمارهای واقعی است. اینها تنها شناسایی‌شده‌ها هستند!
همه نگران‌اند، از شیوع جنسی ایدز، از موجی که بعد از خون‌های آلوده و اعتیاد تزریقی، موج سوم خوانده می‌شود. حالا نه فقط تشدید موج سوم که انتقال ایدز از راه روابط جنسی محافظت نشده است که بازگشت موج دوم ناشی از اعتیاد تزریقی و سرنگ‌های آلوده هم، خیلی‌ها را نگران کرده. مبتلایان بیش از همه ٢٥ تا ٣٤ساله هستند، سهم زنان هم درحال افزایش است. وزارت بهداشت خیلی زیر بار موج سوم ایدز نمی‌رود.
اما همه شواهد حکایت از ورود کشور به این موج دارد؛ موجی که حتی به اعتقاد مینو محرز، رئیس مرکز تحقیقات ایدز ایران، با ادامه روندی که بر کشور در زمینه آموزش و پیشگیری از ابتلا حاکم است، احتمال تشدید آن وجود دارد. محرز ٣٠ سالی می‌شود که ایدز و درمان بیماران مبتلا به این بیماری را دغدغه اصلی‌اش کرده. او حالا به مناسبت روز جهانی ایدز یعنی ١٠ آذر با «شهروند» گفت و گو می کند و از تبعات اجتماعی بیماری که در ایران، به‌دلیل انکار خط قرمزهای خودساخته، بی‌توجهی و همکاری نکردن سازمان‌ها و وزارتخانه‌هایی مانند آموزش و پرورش، تبدیل به معضلی اجتماعی شده حرف می زند.
٢سال پیش که با شما درباره میزان شیوع ایدز گفت وگو کردم، آمار مبتلایان به ایدز ٢٤هزار نفر بود که حالا براساس آخرین اعلام وزارت بهداشت این تعداد تا آخر تابستان امسال بیش از ٢٨هزار نفر است. براساس همین آمار، انتقال جنسی ایدز بیش از ١٣ درصد، اعتیاد تزریقی بالای ٦٧درصد و انتقال از مادر به نوزاد حدود ٥/١درصد بود. مقایسه آمارها حتی به صورت فصلی، حکایت از افزایش موارد ابتلا به ایدز و البته سهم انتقال جنسی آن است.
بله، واقعا روند ابتلا در کشور رو به افزایش است و چیزی که جلب توجه می‌کند، این است که در ٢سال اخیر، میزان ابتلای زنان ٣٠درصد افزایش پیدا کرده، این نشان می‌دهد که روند انتقال ایدز به سمت تماس جنسی و ابتلای زنان و درنهایت تولد نوزادان مبتلا به ایدز درحال حرکت است. به‌هرحال زمانی‌که افراد اطلاعی درباره بیماری ندارند، آموزشی به آنها داده نمی‌شود، طبیعی است که این اتفاق بیفتد.
حالا با بالا رفتن سهم زنان در میان مبتلایان به ایدز، طبیعی است که عمده‌ترین نگرانی شما تغییر روند ابتلا به ایدز باشد.
بله، ببینید نه آموزش و پرورش آموزش می‌دهد نه خانواده و نه تلویزیون به‌عنوان رسانه ملی. هیچ‌کدام مسئولیتشان در برابر آموزش و اطلاع‌رسانی درباره شیوه‌های انتقال به ایدز را انجام نمی‌دهند.
در ٥سال گذشته انتقال جنسی ایدز از ١٠درصد به ٣٠درصد رسیده، پیش از این شما از خطر انفجار جنسی ایدز در میان زنان و کودکان اعلام نگرانی کرده بودید، حالا با توجه به رشد مبتلایان زن و کودک و همچنین گرایش به روانگردان‌ها، مهم‌ترین دلواپسی شما در ارتباط با شیوع ایدز چیست؟
مهم‌ترین نگرانی ما همین است که این بیماری در جامعه از طریق تماس جنسی پیشرفت می‌کند و به علت آگاهی نداشتن این بیماری به سرعت افزایش پیدا کند. ما از چند‌سال گذشته تا الان بیماران جدیدمان همه زیر ٣٠سال هستند که از طریق تماس جنسی مبتلا شدند، روند هم رو به افزایش است و ما هنوز نتوانسته‌ایم کنترلش کنیم، این مسأله باعث می‌شود تا نگرانی ما خیلی بیشتر شود. زمانی اچ‌آی‌وی در گروهی تحت کنترل قرار گرفته بود. حالا ولی تماس‌های جنسی در جامعه اتفاق می‌افتد و چون جوانان نسبت به رابطه جنسی ایمن و رابطه جنسی ناایمن آگاهی ندارند، نگرانی ما همین است که ایدز از راهی که ناشی از یک غریزه طبیعی است درحال افزایش است.
پیش از این وزارت آموزش و پرورش اعلام کرده بود که جزوه ٨صفحه‌ای در اختیار دانش‌آموزان قرار داده اما اخیرا معاون تربیت بدنی و سلامت این وزارتخانه تأکید کرده که نمی‌توان در مدارس به صورت مستقیم روش‌های انتقال ایدز را آموزش داد. آنها می گویند این مسائل خط قرمزها هستند. این انکار و پنهان‌کاری‌ها چقدر باعث افزایش شیوع ایدز می‌شود؟
مسائل جنسی یک غریزه طبیعی است، نمی‌توان انکارش کرد. خط قرمز یعنی چه؟ ما هیچ خط قرمزی برای پیشگیری از بیماری‌ها و حفظ سلامت جامعه نداریم، اینها همه نگرش منفی مسئولان است، تمام چراغ سبزها برای اطلاع‌رسانی درباره ایدز از روحانیون گرفته شده، از نظر شرعی ما هیچ مشکلی نداریم. اینها خط قرمزهایی است که خودشان تعیین می‌کنند. ما می‌گوییم اولین راه پیشگیری از ایدز، خویشتن‌داری، یعنی نداشتن رابطه جنسی قبل از ازدواج است. اول این‌که سن ازدواج بالا رفته، از سوی دیگر مگر روش‌های خویشتن‌داری آموزش داده می‌شود؟ آن هم خط قرمز است؟
حالا با این توضیحی که شما دادید و کم‌کاری آموزش و پرورش، میزان شیوع این بیماری در میان سنین پایین چقدر است؟ یعنی کسانی که در گروه سنی دانش‌آموز قرار می‌گیرند.
هنوز خوشبختانه موارد ابتلا در سن دبیرستانی نداشتیم. اما خب این روابط وجود دارد، اگر پدر و مادر بدانند، آموزش را می‌دهند، اما اگر پدر و مادر هم نگرش‌شان منفی باشد، دیگر نمی‌توان کاری کرد، چون قدرت انکار در ما زیاد است. البته کسی که تماس جنسی را در سن پایین شروع می‌کند، کوچکترین آگاهی نسبت به این موضوع ندارد. ما از این بابت هم خیلی نگران هستیم. در مطبم بیماران کم سن و سال داشته‌ام اما زیاد نیستند. آموزش خیلی موثر است، ما با همین آموزش توانستیم میزان مصرف وسایل پیشگیری را در میان کارگران جنسی بالا ببریم.
حالا میزان استفاده از وسایل پیشگیری در میان این گروه چقدر شده؟
در مطالعه‌ای که ما کردیم، مشخص شد که کارگران جنسی تمایل به استفاده از این وسایل را دارند، البته به غیراز مواردی که زنان معتاد به خاطر پول بیشتر از این کار خودداری می‌کنند.
میزان شیوع ایدز در میان این گروه چقدر است؟
در ایران تقریبا ٥/٤درصد کارگران جنسی مبتلا به ایدز هستند.
شما به اهمیت آموزش اشاره کردید و سازمان‌هایی که کم‌کاری می‌کنند. حالا با توجه به پایین رفتن سن ابتلا به این بیماری، این نوجوانان و جوانان از کجا باید روش‌های انتقال و رفتارهای پرخطر را یاد بگیرند؟
ببینید رادیو و تلویزیون خیلی وقت است که نسبت به این موضوع سکوت کرده، من اسمش را سکوت مرگبار گذاشته‌ام. به خاطر همین هم ما سایت اینترنتی با عنوان کلینیک ایدز راه‌اندازی کردیم و با جوانان ارتباط گرفتیم، حتی به صورت مجازی با آنها گفت‌وگو می‌کنیم. یک پزشک عمومی که آموزش دیده هم به صورت شبانه‌روزی، به پرسش کاربران پاسخ می‌دهد. اما این کافی نیست. خیلی‌ها اطلاعی از بیماری خود ندارند و مراجعه هم نمی‌کنند.
- چند‌درصد در این شرایط قرار دارند؟
ما فقط یک‌سوم بیماران را شناسایی کرده‌ایم. آنهایی که شناسایی نشده‌اند، هنوز مراجعه نکرده‌اند.
پس باید اقداماتی صورت گیرد تا این مبتلایان که خودشان هم در جریان بیماری‌شان نیستند، به سمت درمان و کلینیک‌های مثلثی کشیده شوند.
بله، متاسفانه خیلی‌ها نمی‌دانند رفتار پرخطر یعنی چه؟ وقتی بخواهند تماس جنسی داشته باشند این مسائل برایشان مهم نیست. هر کس آگاهی داشته باشد، مراجعه می‌کند. ریت ابتلا در تماس جنسی بین یک دهم تا یک‌درصد است. ممکن است برای یک نفر در همان دفعه اول ارتباط جنسی انتقال بیماری صورت گیرد، برای یک نفر دیگر بعد از ١٠٠ بار رابطه.
مردم تصور می‌کنند که انتقال ایدز تنها در یک گروه محدود است، معتادان یا کارگران جنسی و ... اما دیگر این‌طور نیست. وزارت بهداشت چقدر توانسته برای پیشگیری از ابتلا سرمایه‌گذاری کند؟
ما برخلاف همه کشورها، برای پیشگیری سرمایه‌گذاری نمی‌کنیم، در مقابل برای درمان، میلیاردها تومان بودجه می‌گذاریم. به‌هرحال این کاری نیست که وزارت بهداشت به تنهایی از عهده‌اش برآید. وزارت بهداشت ٢٠سال است که استراتژی می‌نویسد اما سایر سازمان‌ها همکاری نمی‌کنند. بیش از ٣٠سال از اپیدمی ایدز می‌گذرد، ما 4 استراتژی بین‌المللی برای پیشگیری از ایدز نوشتیم، وزارت بهداشت هم سعی خود را می‌کند اما چرا روند ابتلا رو به افزایش است؟ برای این‌که این استراتژی‌ها آن‌طور که باید به علت همکاری نکردن سایر سازمان‌ها پیاده نمی‌شود.
حالا با همه این اوضاع نگرانی‌هایی برای بازگشت موج دوم یا همان انتقال از راه اعتیاد تزریقی هم مطرح می‌شود.
موج دوم، به‌خاطر کمرنگ شدن برنامه کاهش آسیب میان معتادان باز می‌گردد. حالا هم خیلی از کلینیک‌ها به خاطر کمبود بودجه تعطیل شده‌اند، همه اینها هم به خاطر نگرش منفی سیاست‌گذاران است که معتادان را در یک جا جمع می‌کنند. در هیچ کجای دنیا این اتفاق نمی‌افتد. جمع کردن معتادان از خیابان، دردی را دوا نمی‌کند. آنها فقط می‌خواهند ظاهر را درست کنند، اگر این برنامه کمرنگ و کمرنگ‌تر شود، ما نگران بازگشت موج دوم که شیوع ایدز از طریق اعتیاد تزریقی است هستیم. برگشت موج دوم، سرعت وحشتناکی به موج سوم می‌دهد.
آماری از شیوع ایدز در کمپ‌ها و زندان‌ها دارید؟
در زندان می‌دانیم که آمار مبتلایان به ایدز خیلی بالاست. قبلا میزان ابتلا در زندان ٢درصد بود، اما حالا با تست‌های سریعی که انجام می‌شود، رقمش بالاتر رفته. در کمپ‌ها هم آمار بالاست اما آن‌جا تستی گرفته نمی‌شود. به‌هرحال زندان یک مکان پرخطر برای ابتلا به ایدز است. هپاتیت و سل و ... ریسک ابتلا را برای زندانیان، بالا می‌برد.
سال گذشته بود که وزارت بهداشت نتایج تحقیقاتی را اعلام کرد که حکایت از شیوع ایدز در میان کودکان کار و خیابان داشت و نشان می‌داد که شیوع ایدز در میان این گروه ٤٥برابر کل افراد جامعه است. ظاهرا این تحقیق را مرکز شما انجام داده بود.
بله، مطالعه ما روی ١٠٠٠ کودک خیابان ١٠ تا ١٨ساله بود که با تستی که به صورت رندمی گرفتیم مشخص شد ٤٥ تا ٥٠ نفرشان مبتلا به ایدز هستند، یعنی ٥/٤ درصد. البته هپاتیت هم بینشان بود. حتی در گروه ١٠سال هم ما ایدز داشتیم. اینها کودکانی بودند که پدر و مادر معتاد داشتند و از طریق باندهایی ساماندهی می‌شدند. نمی‌دانم مسئول واقعی این کودکان چه کسانی هستند. اگر بخواهند این مسأله را حل کنند، باید فقر را از بین ببرند.
تکلیف کسانی که مبتلا بودند چه شد؟
ما پرسشنامه‌ای از آنها پر کردیم و تعدادی را بدون اسم آزمایش کردیم و بعد آنها را رها کردیم، دیگر دنبال کسانی که آزمایش‌شان مثبت بود نرفتیم.
یعنی در خیابان و همان جای خودشان رها شدند؟
بله، ویژگی این بررسی همین بود. البته این مطالعه باید تکرار شود.
پیش از این وزارت بهداشت پروتکلی برای کاهش انتقال ایدز از مادر به نوزاد داشت، این پروتکل نهایی شد؟
بله اجرا شد. الان هم در بعضی از استان‌ها درحال انجام است، البته هنوز سراسری نشده. براساس این پروتکل تمام زنان باردار از نظر ایدز کنترل می‌شوند. البته باید دولت این بودجه را تأمین کند.
از میزان شیوع ایدز آمارهای فراوانی داده می‌شود اما حرفی درباره شیوع هپاتیت C زده نمی‌شود، در ارتباط با این بیماری در چه شرایطی قرار داریم؟
شیوع هپاتیت C در گروه‌های پرخطر زیاد است. بررسی‌ای که ما کردیم نشان داد که ٦٠درصد معتادان تزریقی، هپاتیت C دارند. آمارهای شیوع این بیماری اما اعلام نمی‌شود. ما می‌دانیم که ٤٠درصد بیماران مبتلا به ایدز که اعتیاد تزریقی داشتند، هپاتیت C هم داشتند.
وضعیت ما در شیوع سایر بیماری‌های مقاربتی چگونه است؟
ما در آمار مشکل زیاد داریم، بخش خصوصی آماری به وزارت بهداشت نمی‌دهد. اما آن طور که می‌دانیم زگیل تناسلی به‌عنوان یک بیماری مقاربتی، بیداد می‌کند. زمانی‌که این بیماری‌ها زیاد شوند، زمینه ابتلا به ایدز هم بیشتر فراهم می‌شود متاسفانه اطلاع‌رسانی درباره این بیماری‌ها هم خیلی پایین است.
