آیا طرح دولت برای "بازگشت مهاجران" کارساز است؟

فرارو - حسن قشقاوی، معاون پارلمانی، کنسولی و امور ایرانیان وزیر خارجه به تازگی از طرحی سخن گفته که قرار است در بازگشت ایرانیان ساکنِ خارج از کشور موثر باشد. این طرح از دستورات اکید رییس‌جمهور بود که حاصل جلسات نهادهای مرتبط بوده و سرانجام تصویب شد.

جدا از جزئیات مربوط به این طرح که بازگشت ایرانیان به کشور را تسهیل می‌کند، این سئوال پیش می‌آید که هدف دولت بیشتر شامل کدام گروه از مهاجرین است؟ و آیا با این طرح می‌توان این افراد را به کشور بازگرداند؟

یک متخصص حوزه توسعه می‌گوید: "از آن‌جایی که گروه‌های مختلفی از ایرانیان و به دلایل متفاوت از ایران مهاجرت کرده‌اند، به نظر می‌رسد که هدف دولت بیش از هرچیز بازگردن آن‌دسته از مهاجرینی باشد که در خارج از مرزها به کار اقتصادی مشغول هستند." این استاد دانشگاه همچنین به اهمیت بازگشت همه مهاجرین به کشور تاکید کرد.

دکتر حسن شهرکی (استاد دانشگاه و پژوهشگر اجتماعی) در ابتدا و در گفتگو با فرارو گفت: وقتی از بازگشت "ایرانیان خارج از کشور" سخن می‌گوییم، مشخصا نمی‌دانیم منظور کدام دسته از ایرانیان هستند. در دوران اصلاحات نیز یکی از شعارها "ایران برای همه ایرانیان" بود. در حالی که ما باید برای ایرانیان خارج از کشور تفکیک قائل شویم.

حسن شهرکی در ادامه و درباره دسته‌بندی ایرانیان خارج از کشور اظهار کرد: ما 3 دسته از مهاجرین ایرانی را در خارج از مرزهایمان داریم. اولین دسته "فعالین حوزه کسب‌وکار و اقتصاد" هستند. می‌توان گفت هنگامی که دولت به مقوله بازگشت ایرانیان می‌پردازد بیش از هر چیز بازگشت این دسته را مدنظر دارد. گشایش در اقتصاد ایران و بودن زمینه مساعد فعالیت اقتصادی، می‌تواند سبب بازگشت این افراد و سرمایه‌گذاری آن‌ها در داخل کشور باشد.

شهرکی درباره دسته دوم ایرانیان خارج از کشور ادامه داد: دومین دسته را می‌توان فعالین سیاسی و یا کسانی دانست که مشکل سیاسی دارند. زمینه بازگشت این افراد به ایران در حال حاضر مساعد و امکان‌پذیر نیست. مشکلات در این زمینه باید حل و فصل شود که نیاز به اراده‌ای ملی وجود دارد. این افراد می‌توانند به کشور بازگردند و در همین‌جا به فعالیت‌های حزبی و سیاسی بپردازند. اما طرحی که دولت برای بازگشت ایرانیان خارج از کشور تصویب کرده، برای این دسته از مهاجرین کارگشا نخواهد بود.

این استاد دانشگاه درباره دسته سوم مهاجرین توضیح داد: این بخش از مهاجرین پیش از هر چیز در اصطلاح "فرار مغزها" می‌گنجند. تعداد این مهاجرین بسیار زیاد است. این طرح در بازگشت این دسته از مهاجرین نیز نمی‌تواند موثر باشد. از طرفی، مهاجرت این دسته از ایرانیان مرتبط به حوزه شخصی و به اختیار و انتخاب خود آن‌هاست. بنابراین این طرح تنها می‌تواند در خصوص کسب و کار و بازرگانی موثر باشد و عمل کند.

حسن شهرکی در پاسخ به این سئوال که "آیا نباید برای بازگشت همه مهاجرین ایرانی تلاش کرد؟" گفت: به لحاظ فلسفی و روان‌شناختی و در ارتباط با آزادی‌های هر انسان و هر شهروند، هر فردی از بدو تولد برای زندگی در هر سرزمینی آزاد است. بسیاری از کشورها نیز موضوع دوتابعیتی‌بودن را کاملا قبول دارند. بنابرین تصویب طرح مشخصی برای بازگرداندن آن دسته از مهاجرین که به هدفی غیر از فعالیت‌های اقتصادی از کشور خارج شده‌اند، اشتباه است؛ چرا که به آزادی‌های فردی صدمه خواهد زد.

این پژوهش‌گر در ادامه و درباره اینکه چطور می‌توانیم انگیزه بازگشت را در مهاجرین ایرانی ایجاد کنیم، اظهار کرد: ما باید توجه کنیم که همه‌چیز اقتصاد و پول نیست. اتفاقا در بسیاری از موارد بازگشت نخبه‌های دانشگاهی و فعالین سیاسی برای جامعه بهتر و مهم‌تر است. نبود قشر دانشگاهی در کشور، ضربه بیشتری به ما خواهد زد؛ حضور این قشر نوعی سرمایه‌گذاری بلندمدت برای ما خواهد بود که اگر نباشند ما این سرمایه‌گذاری را نخواهیم داشت.

شهرکی در ادامه درباره "طرح اراسموس" توضیح داد و گفت: طرح اراسموس، طرحی برای مبادله دانشجو و استاد میان کشورهای اتحادیه اروپاست. در این طرح دانشگاه‌های اتحادیه اروپا با یکدیگر قرار داد بسته‌اند که دانشجویان و اساتید را مبادله کنند. مثال این طرح در اینجا به این علت بود که ایران نیز با الگوبرداری از چنین طرحی می‌تواند از فرارمغزها جلوگیری کند و با قراردادهای کوتاه از رفتن همیشگی اساتید و دانشجویان جلوگیری کند.

این متخصص حوزه توسعه در انتها و با تاکید بر لزوم رفع تحریم‌ها در ایران گفت: مسئله مهمی که شامل هر سه دسته از مهاجرین می‌شود "سیاست خارجی" و بحث "تحریم" است. در این بحث همه مهاجرین به یک چوب رانده شده‌اند و نمی‌توان میانشان تفکیک قائل شد. در این شرایط اگر مسئله تحریم‌های ایران حل و فصل گردد، امکان بازگشت هر سه دسته از مهاجرین به کشور به وجود خواهد آمد و می‌توان به آن امیدوار بود.