آدرس خانه مدلینگ‌ها سر راست است، سیستم رایانه‌ای، اینترنت، فیلترشکن، شبکه‌های اجتماعی. در فیسبوک و اینستاگرام، پشت به پشت صفحه‌های شخصی، مدلینگ‌های زیرزمینی برو بیایی به راه انداخته‌اند. به ظاهر برای خودشان حریم امنی ساخته‌اند؛ بی‌پنجره و بی‌دیوار. از آتلیه‌های زیرزمینی به شبکه‌های اجتماعی کوچ کرده‌اند؛ روی صفحه‌های‌شان تنها خودنمایی است، ژست پشت ژست، عکس پشت عکس و بزرگترین دغدغه زندگی‌شان این است که «ما صنعت گر مد هستیم».
طرفداران مجازی در دنیای مانکن‌ها
داستان انتشار عکس‌های شخصی آن هم به صورت خود خواسته با چالشی عظیم روبه‌رو است. سوءاستفاده از عکس‌های شخصی و کلاهبرداری و اخاذی‌ها از دختران در پرونده‌های دادسرایی مسئولان را با چالش بزرگ ناامنی در جامعه روبه‌رو کرده است. با گسترش کاربران شبکه‌های اجتماعی، این روزها واژه‌ها و مشاغل زیادی تحریف شده‌اند، صفحات فیسبوک پر شده است از دختران و پسرانی که واژه مدلینگ در بیوگرافی‌شان تعریف می‌شود. رشد زیرزمینی شبکه‌های مدلینگ در ایران کسب و کاری جدید به راه انداخته. پای فضای مجازی که به عصر ارتباطات باز شد، راه جدیدی برای شهرت پیدا کردند. با یک عضویت ساده در شبکه‌های اجتماعی، عکس‌های هنری انداختند و این‌گونه وارد دنیای زیرزمینی مدلینگ‌ها شدند، آن هم چه دنیایی. «هر که بیشتر لایک دریافت کند، سوپر مدل‌تر است». رویاهایشان، بوی ساده‌لوحی می‌دهد. با همین رویای پوشالی، عکس می‌اندازند، فتوشاپ می‌کنند و خودشان را در معرض دید قرار می‌دهند. همین رویای پوشالی را یدک می‌کشند و هرگز نمی‌دانند ته این ماجرا می‌تواند به سادگی همان ساده‌لوحی‌شان به بیراهه ختم شود.
اسمش را مدل، مانکن، فشن گذاشته‌اند اما درواقع همه این واژه‌ها در شبکه‌های زیر زمینی، به معضلي همراه با اقدام مجرمانه تبدیل شده است. حالا دیگر تنها با چند کلیک و چند عکس می‌توان به دنیای مدلینگ‌ها وارد شد، دختران و پسران جوان در صفحه‌های مختلف پشت نقاب‌های فضای مجازی و آرایش‌های عاریه مانوري به راه انداخته‌اند؛ قدرت زیبایی، فشن و مدلینگ. با آرایش‌ها و جراحی‌های امروزی خیلی‌هایشان شبیه هم شده‌اند با چشمانی درشت و رنگی، اندامی لاغر و لباس‌هایی نیمه برهنه. آنقدر رنگ مو و مدل آرایش شان را عوض می‌کنند و در مقابل لنز دوربین ادا و اطوار در می‌آورند تا لایک‌هایشان بالا برود تا از رقبا عقب نمانند.
انهدام شبکه بزرگ مدلینگ‌های زیرزمینی
درحالی‌که معضل مدلینگ‌های غیرمجاز این روزها امنیت جامعه را به خطر انداخته است، عملیات عنکبوتی پلیس و ماموران سپاه پاسداران بوشهر از شناسایی تا دستگیری فعالان اصلی یکی از شبکه‌های زیر زمینی مدلینگ در فضاهای مجازی خبر داد. با این حال این اولین بار نیست که این شبکه‌ها زیر ذره‌بین مسئولان قرار می‌گیرند. 5سال پیش وقتی شبکه‌های اجتماعی راهشان را به دنیای تبادل ارتباطات باز کردند و به دل کاربران اینترنتی نشستند پدیده مدلینگ در این فضا رشد کرد. با این حال در آخرین روزهای‌سال 93 شبکه‌ای بزرگ از مدلینگ‌های زیرزمینی در بوشهر متلاشی شد. حیدر بحرانی، رئیس‌کل دادگستری استان بوشهر در رابطه با این خبر گفت: «با تلاش پاسداران حریم امنیت سپاه امام صادق (ع) و همکاری استانداري، بخشی از مهم‌ترین عناصر مروج فساد در فضای مجازی استان بوشهر دستگیر و منهدم شدند.
در نیمه دوم سال 93 عملیات انهدام شبکه تولیدکنندگان محتوای غیراخلاقی در شبکه‌های اجتماعی که به عملیات عنکبوت معروف است در حوزه‌های مستهجن و غیراخلاقی، شکل‌دهی به مسائل ترویج ابتذال به وسیله مدلینگ و درنهایت قبح‌شکنی از مقدسات دین در دستور کار پاسداران حریم امنیت سپاه امام صادق(ع) استان بوشهر قرار گرفته بود. این شبکه با سوءاستفاده از فضای مجازی و با حمایت گروه‌های مخفی توانسته بود در مدت 2سال فعالیت در پوشش موضوعات فرهنگی - اجتماعی جوانان بسیاری را در بوشهر و برخی دیگر از استان‌ها با شیوه‌های جذاب و فریبنده به دام خود گرفتار کرده و آسیب‌های جدی به خانواده‌ها وارد کند. بیشترین متهمانی که در این فضا فعالیت داشتند در مرکز این استان بوده طوری که تاکنون در مجموع سه‌فاز 170 سوژه شناسایی شده است که 110 مورد آن مربوط به فاز نخست مدلینگ است. تاکنون براساس اولویت بندی 34 مورد عملیاتی شده و در همین راستا تاکنون 17 مورد بازرسی از محل کار و منزل، 16 استودیو تعطیل، 9 متهم بازداشت، 34نفر به دادگاه احضار و بازجویی شده‌اند، 10 نفر در نوبت احضار و به بیش از 40 نفر نیز تذکر داده شده است. بیش از 110 صفحه و پروفایل در حوزه‌های یادشده در فضای مجازی استان بوشهر درحال فعالیت بودند که گردانندگان اصلی آنها شناسایی و 44 نفر برای پاسخگویی به مراجع قضایی احضار شده و بخشی از صفحات مدنظر با دستور قضایی مسدود شد و بخش دیگری نیز درحال حذف هستند».
میانگین سنی در دنیای مدل‌ها
در ایران چند مرکز مدلینگ رسمی و قانونی وجود دارد. خیلی از مدل‌ها یا به صورت زیرزمینی با شبکه‌های مدلینگ کار می‌کنند یا با دوربین‌های شخصی شان به صورت انفرادی پا به دنیای مد گذاشته‌اند . با این حال سنین جوانی اوج نیاز دخترها و پسرها برای جلب توجه و دیده‌شدن است و به همین خاطر سن وارد شدن به دنیای مدلینگ‌ها معمولا کمتر از 30 سالگی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد میانگین سنی دستگیرشدگان در آخرین پرونده‌های مشابه، بین 18 تا 28 سال است.
چگونه وارد دنیای مدلینگ‌های زیرزمینی نشویم؟
رئیس‌کل دادگستری استان بوشهر در رابطه با تشکیل شبکه‌های غیرمجاز مد گفت: «شکل‌گیری پدیده مدلینگ توسط برخی عکاسی‌ها، آرایشگاه‌ها، مزون‌ها و مدل‌های خانم با ترغیب برخی از زنان و دختران و الگو‌برداری از شبکه‌های غربی و ماهواره‌ای اقدام به عکاسی و فیلمبرداری مغایر حریم خانوادگی و مبتذل می‌کردند. این شبکه با تکثیر عکس‌های مدلینگ، عروس و داماد، فیسبوکی و اسپورت به صورت عکاسی زیر زمینی و یا در استودیو عکاسی، آنها را برای تبلیغ و جلب مشتری به واحدهای صنفی مزون عروس و آرایشگاه زنانه ارسال کرده و یا این تصاویر و فیلم‌ها در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک و اینستاگرام منتشر می‌شد.
برخی از متهمان با برگزاری مسابقه مدلینگ در یکی از شبکه‌های اجتماعی غیرمجاز و تعیین جایزه برای نفرات اول تا سوم، کاربران عضو این شبکه‌ها را به مدل شدن و گرفتن عکس‌های غیراخلاقی و بارگذاری آن در پروفایل خود ترغیب می‌کردند. انهدام این شبکه توسط سپاه و مرجع قضایی این استان هشداری جدی به کسانی است که فکر می‌کنند در شبکه‌های اجتماعی توانسته‌اند خانه‌ای امن برای فعالیت‌های مجرمانه خود ایجاد کنند.»
مدل‌هايي كه مي‌خواهند ديده شوند
عبدالرضا طرزي، داديار سابق دادسراي جرايم رايانه‌اي كه تاكنون پرونده‌هاي زيادي درخصوص مدلينگ را بررسي كرده است به «شهروند» گفت: «بحث مدلينگ و فعاليت‌هاي آنها در شبكه‌هاي اجتماعي تقريبا از 5سال پيش آن هم با انتشار عكس يك زن به‌عنوان مدل آغاز شد و بعد از آن نيز گسترش يافت. افزايش فعاليت‌هاي مدلينگ‌ها در فضاي مجازي از زماني گسترش يافت كه مردم استفاده نادرست از شبكه‌هاي اجتماعي مثل فيس بوك و بعد از آن نيز اينستاگرام و حتي وايبر و تانگو را ياد گرفتند. از زماني كه اين شبكه‌هاي اجتماعي راه اندازي شد هيچ كس از آنها استفاده نادرست نمي كرد و پيج‌هاي مدلينگ‌ها هم فعال نبود. اما آموزش شبکه‌های اجتماعی کافی بود تا کاربران فعاليت‌هاي خود را آغاز کنند. عده‌اي با انتشار عكس‌هاي غير مجاز با پوشش‌هاي نامناسب آن هم اغلب از زنان پيج‌هايي در همين شبكه‌ها راه‌اندازي كردند و فعاليتشان را تحت عنوان تبليغات لباس کلید زدند. تا جايي كه در همين تهران حدود دو‌سال پيش بزرگترين پرونده مدلينگ با 60 متهم كه 57 نفر آنها زن بودند را شناسايي و دستگير كرديم.»
طرزي ادامه مي‌دهد: «تابه‌حال پرونده‌هاي زيادي را درخصوص مدلينگ در شبكه‌هاي اجتماعي بررسي كردم و در بيشتر آنها اين زنان بودند كه مورد آسيب‌هاي جدي قرار گرفتند. در اينگونه پرونده‌ها معمولا زنان با مراجعه به يك آتليه غير مجاز خود را در معرض نمايش مي‌گذارند. اينگونه آتليه‌ها با جذب زنان به‌عنوان مدل از آنها سوءاستفاده می‌کنند و عكس‌های مشتریان خود را با پوشش‌هاي نامناسب در فضاي مجازي منتشر مي‌كنند. خيلي از اين زنان خودشان با پاي خودشان به اين آتليه‌ها مراجعه كرده و تمايل زيادي به انتشار عكس‌هايشان در فضاي مجازي دارند. اينگونه زنان و حتي مرداني كه تمايل به انتشار عكس‌هاي نامناسب خود دارند، از لحاظ روانشناسي تمایل به شهرت دارند. در بيشتر پرونده‌هاي مدلينگي كه بررسي كردم هيچ‌كدام از اين زنان درآمد خيلي خوبي هم نداشتند و شايد براي هر بار مدلينگ شدن بين 100 تا 200هزار تومان پول گرفته بودند. اين نشان مي‌دهد زناني كه با پاي خودشان به سراغ مدلينگ می‌روند؛ تنها به دنبال مطرح شدن هستند. آنها هيچ دليل ديگري براي اين كارشان نداشتند. چون خودشان هم مي‌دانند كه از عكس‌هاي نامناسب آنها سوءاستفاده می‌شود.»
اين داديار دادسراي جرايم رايانه اي در ادامه صحبت‌هاي خود مي‌گويد: «زناني هم هستند كه با مراجعه به آتليه‌هاي غير مجاز حاضر به انتشار عكس خود در يك ژورنال خاص مي‌شوند اما نمي‌خواهند كه عكس‌هايشان در شبكه‌هاي اجتماعي منتشر شود. اينگونه زنان معمولا طعمه قرار مي‌گيرند و با اعتماد به صاحب آتليه عكس‌هايي به‌عنوان مدل مي‌گيرند. ولي خيلي از عكس‌هاي آنها در فضاي مجازي و در شبكه‌هاي اجتماعي كه بيشترشان همان فيس‌بوك و اينستاگرام است به معرض نمايش گذاشته مي‌شود. در پرونده‌های مشابه با وجودی که اين زنان خودشان متهم هستند و با پوشش نامناسب اقدام به گرفتن عكس براي ژورنال كرده‌اند ولي شاكي پرونده هم مي‌شوند و از صاحب آتليه به خاطر انتشار عكس‌شان شكايت مي‌كنند. برخي از اين زنان نيز اصلا كارشان مدلينگ نيست و تنها براي گرفتن يك عكس شخصي و ساده به آتليه‌های غیرمجاز مراجعه مي‌كنند. اما پس از مدتی عكس‌هايشان را در شبكه‌هاي اجتماعي آن هم تحت عنوان مدل می‌بینند.»
طرزي درخصوص مجازات‌هايي كه به اين متهمان داده مي‌شود مي‌گويد: «معمولا براي متهماني كه به‌عنوان مدل كار مي‌كنند و يا صاحب آتليه‌هاي غير مجاز هستند مجازاتي بين 6 ماه تا 3سال حبس در نظر گرفته مي‌شود. البته بستگي به نوع جرمشان دارد. به‌عنوان مثال يك زن به‌عنوان مدل تبليغات شال و روسري را به معرض نمايش مي‌گذارد كه اين مجازاتش كمتر است و حتي ممكن است كه تنها جزاي نقدي باشد. اما زنان ديگري تحت عنوان مدل پوشش‌هاي نامناسب و بدي را از خود منتشر مي‌كنند كه مجازات حبس دارد. برخي از مردان فيتنس كار و زيبايي اندام هم پوشش‌هاي نامناسبي را از خود ارایه مي‌دهند. گاهی آنها نيز لباس‌هايي با نماد شيطان پرستي به تن مي‌كنند که مجازات‌هاي بيشتري نیز برايشان در نظر گرفته مي‌شود و اگر عكس‌هاي آنها موجب انحرافات اخلاقي شود ممكن است به مجازات اعدام نيز منتهي شود. بنابراين بحث مدلينگ و پرونده‌هاي آنها يك بحث گسترده است و با افزايش گرايش مردم به سمت شبكه‌هاي اجتماعي فعاليت‌هاي آنها نيز افزايش پيدا مي‌كند.»
بررسی علل و عوامل جرم
شرايط و محيط جامعه نيز در گسترش فعاليت‌های مدلینگ‌ها بي تاثير نيست تا جايي كه دكتر «اقليما»؛ آسيب‌شناس در اين خصوص به «شهروند» مي‌گويد: «وقتي جرمي اتفاق مي‌افتد بايد عوامل موثر در گسترش آن جرم توسط مردم را بررسي كرد. بايد ديد ريشه اينگونه جرم‌ها در چيست و چرا مردم تمام خطرات را به جان خريده و به دنبال ارتكاب آن جرم مي‌روند. مدلينگ شدن هم از اين قاعده مستثني نيست. وقتي يك زن به دنبال مدل شدن مي‌رود با اين‌كه مي‌داند هم آبرويش در خطر است و هم ممكن است دستگير شود، حتما در جامعه خود دچار مشكل شده و نتوانسته بر مشكلات خود غلبه كند. خيلي‌ها مي‌گويند كه اينگونه افراد دچار بيماري رواني هستند ولي به نظر من آنها بيمار نيستند، آنها تنها به دنبال يك راه‌حل براي مشكلات خود هستند اما راه‌حل غلطي را انتخاب مي‌كنند. همان‌طور كه مشكل كار، فقر، طلاق و ... در جامعه رو به افزايش است اينگونه جرم‌ها نيز افزايش پيدا مي‌كنند. تا چند وقت پيش شاهد وقوع جرمي مثل مدلينگ شدن در سايت‌هاي اينترنتي نبوديم اما درحال حاضر شاهد آن هستيم، بايد ديد كه چه عاملي باعث شيوع اين جرم شده است. زناني كه به عواقب كار خود فكر نكرده با انتشار تصاوير غير اخلاقي و نامناسب از خود، هم از خانواده شان طرد مي‌شوند و هم از جامعه. آنها در نهايت دستگير مي‌شوند و قاضي نيز بر طبق قانون آنها را مجازات مي‌كند. ولي به اعتقاد من مجازات راه‌حل مناسبي نيست و بايد عوامل اجتماعي و محيطي اين جرم را بررسي و حل كرد.
