عمارت کلاه فرنگی و ساختمان قدیم شهربانی ماکو ازجمله آثار تاریخی ارزشمندی هستند که به ثبت ملی رسیدند.
به گزارش نسل خرداد، عمارت کلاه‌فرنگی که قسمتی از مجموعه ساختمان‌های بزرگ و قدیمی ماکو و متعلق به علی قلی خان بیات ماکوئی است، قدمت آن به اواخر دوره قاجاریه می‌رسد. این بنا به شماره 2214 در فهرست آثار تاریخی به ثبت ملی رسیده است.
عمارت کلاه فرنگی ماکو در قسمت شرقی خیابان امام قرار دارد. این ساختمان در دو طبقه ساخته شده و فضای ساختمان کم است و پوشش بام آن، شیروانی و طرح عمارت هشت ضلعی است. هر طبقه دارای یک بالکن با بیست ستون چوبی است.
قسمت داخل از نظر شیوه معماری، مخصوصاً با گچبری‌های الهام گرفته از طبیعت و آئینه‌کاری‌های بسیار ارزنده، اثری جالب و دیدنی است. تزئینات گچبری و آینه‌کاری فوق‌العاده زیبا و شیشه‌های رنگی ارسی‌ها، اتاق آینه کاخ گلستان را تداعی می‌کند.
طبقه‌های این عمارت از نظر نقشه مانند هم ولی از نظر تزیینات و نقاشی‌های روی دیوارها متفاوت است. از این عمارت مدتی هم به عنوان بیمارستان استفاده می‌شد.
کنار این عمارت، ساختمانی قدیمی دیگری نیز وجود دارد که عکس دو شیر در آن حجاری شده است که این ساختمان مدتی بیمارستان بوده است.
ساختمان شهربانی ماکو نیز مربوط به دوره قاجار است و در خیابان امام ماکو واقع شده؛ این اثر در تاریخ ۳ اسفند ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۲۱۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
متاسفانه بی‌توجهی به میراث فرهنگی شهرستان تاریخی ماکو در خلال سالیان طولانی باعث شده است تا این میراث ارزشمند در معرض تخریب و نابودی قرار بگیرد.
