ماجرای برنج حالا وارد فاز پیچیده‌ای شده است. در شرایطی که آمار شفافی از میزان واقعی تولید و مصرف برنج در کشور و واردات غیررسمی و قاچاق وجود ندارد، دلالان تنها برنده بازار برنج در ایران هستند. حالا نه کشاورز از این وضع ابراز رضایت می‌کند و نه مصرف‌کننده.
در این میان شخصیت‌های حقیقی و حقوقی متولی بازار برنج اظهارنظرهای متفاوتی بیان می‌کنند.
اظهارنظرهایی که گرچه در قالب دلسوزی برای بخش تولید یا مصرف بازار برنج است اما گویا پشت پرده آن یک سناریوی پیچیده قرار دارد که توسط دلالان طراحی شده است.
سناریویی که گفته می‌شود حتی مسئولان و نمایندگان مجلس را نیز در مقاطعی بازی داده است و بیش از هر چیز گویای مدیریت ناکارآمد بازار این محصول است. بنا به ادعای هیأت‌مدیره اتحادیه واردکنندگان برنج ایران، دلالان با طرح شایعه واردات بی‌رویه برنج در زمان برداشت محصول داخلی، کشاورز را مضطرب کرده و برنج تولیدی او را با قیمت نازل خریداری می‌کنند و سپس در زمان عرضه با طرح شایعه آلوده بودن برنج‌های وارداتی، برنج ایرانی خریداری شده از کشاورز را با بالاترین نرخ به بازار مصرف عرضه می‌کنند.
این بازی قدیمی با بازار برنج نه منفعت مصرف‌کننده و نه تولیدکننده را به دنبال داشته است و برگ برنده را به دست دلالان سپرده است. این کلیات موضوعی است که انجمن واردکنندگان برنج ایران صبح دیروز در نشستی خبری با خبرنگاران رسانه‌ها در میان می‌گذارد.
به گفته هیأت‌مدیره اتحادیه واردکنندگان برنج، یکی از مهمترین عوامل طرح شایعه واردات بی‌رویه اتحادیه تولیدکنندگان برنج است که کشاورزان و تولیدکنندگان هیچ نقشی در ساختار آن ندارند.
البته در تماس با جمیل علیزاده‌شایق، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان برنج خواستار توضیحاتی در این‌باره شد اما او پاسخ داد: من مایل نیستم حرفی در این زمینه بزنم و هر آنچه که اتحادیه واردکنندگان برنج گفته، درست است و همان را بنویسید.
کشاورزی مصرف‌کننده را نمی‌بیند
رئیس انجمن واردکنندگان برنج با اشاره به این‌که در سیاست‌گذاری‌های وزارت کشاورزی مبنی بر ممنوعیت واردات برنج، منافع مصرف‌کننده در نظر گرفته نشده است، اعلام کرد: درحال حاضر ٣٠ تا ٥٠درصد مردم ایران از برنج خارجی استفاده می‌کنند، زیرا قیمت محصول داخلی بالاست و بخش قابل توجهی از مردم قدرت خرید برنج ایرانی را ندارند اما وزارت کشاورزی با هدف حمایت از تولیدکنندگان، ممنوعیت واردات برنج را اعلام کرده است که این سیاست موجب متضرر شدن مصرف‌کنندگان می‌شود.
احمد بحق ادامه داد: قیمت برنج ایرانی از شهریور ٩٣ تاکنون ٢٥درصد رشد داشته، این در شرایطی که نرخ برنج خارجی حدود ٢ تا ٣درصد کاهش داشته است. واقعیت این است که هزینه تولید داخلی بالاست و ما نمی‌توانیم به اسم حمایت از تولیدکننده قشر متوسط پایین و ضعیف جامعه را مجبور به خرید برنج بالای ٨هزار تومان کنیم. درحال حاضر قیمت مرغوب‌ترین برنج خارجی در بازار ایران زیر ٥هزار تومان و به‌طور میانگین ٣هزار تومان است. در نتیجه این سیاست، قشر میانی و فقیر جامعه میزان برنج سبد مصرفی خود را کاهش می‌دهد.
عبدالغفار شجاع، مشاور شورایعالی کشاورزی هم که زیرمجموعه نهاد ریاست‌جمهوری است، درباره این انتقادها و درگیری رسانه‌ای دو انجمن که حالا با حمله تند از سوی انجمن واردکنندگان ادامه دارد، به «شهروند» می‌گوید: هزینه تولید برنج در ایران بالاست و برای کاهش قیمت برنج داخلی مجبور به واردات هستیم!
دلالان برنده بازی شایعات بازار برنج
احمد بحق دلالان را عامل شایعات و بازی با بازار برنج دانسته و گفت: این دلالان در زمان برداشت محصول داخلی شایعه واردات بی‌رویه برنج را سر زبان‌ها می‌اندازند تا کشاورز را مضطرب کرده و محصول او را ارزان بخرند و سپس در زمان عرضه کالای خریداری‌شده در بازار برنج، موضوع آلودگی برنج وارداتی را مطرح می‌کنند تا بتوانند محصول انبارشده خود را با قیمت بالا به مصرف‌کننده بفروشند. به این ترتیب و با این سناریو نه کشاورز سودی به جیب می‌زند و نه مصرف‌کننده می‌تواند کالا را با قیمت واقعی بخرد.
رئیس انجمن واردکنندگان برنج همچنین توضیح داد: جالب است بدانید این دلالان نمایندگان محلی خود در مجلس را نیز قانع می‌کردند که دارد اتفاقی علیه تولیدکننده داخلی می‌افتد و نمایندگان نیز بدون اسناد کافی، موضوع واردات بی‌رویه را نه‌تنها با رسانه‌ها مطرح می‌کردند که این قضیه را به صحن علنی مجلس هم می‌کشیدند اما با جلساتی که انجمن واردکنندگان برنج با نمایندگان کمیسیون بهداشت و درمان و کمیسیون کشاورزی داشته است، این سناریو برای نمایندگان شفاف‌سازی شد و مدارک و اسناد کافی در اختیار آنان قرار گرفت. بحق همچنین با اشاره به ساختار اتحادیه تولیدکنندگان برنج تأکید کرد: این اتحادیه عامل بسیاری از شایعات در بازار برنج بوده است، بدون این‌که نقشی در تولید برنج داشته باشد.
مسیح کشاورز، دبیر انجمن واردکنندگان برنج نیز توضیح داد: در میان اعضاي این اتحادیه، چند عضو تولیدکننده و کشاورز و حتی کارخانه‌دار برنج وجود دارد؟! این اتحادیه در ابتدا با عنوان شرکت حمایت از برنج ایرانی موجودیت پیدا کرد و به دلیل استقبالی که از ایده آن صورت گرفت تبدیل به اتحادیه شد اما اگر ساختار آن را کنکاش و مطالعه کنید، متوجه می‌شوید که هیچ عضو کشاورز و تولیدکننده‌ای ندارد.
آمار واردات برنج شفاف است
بحق توضیح داد: شخص آقای علیزاده‌شایق زمانی اعلام کرد موجودی انبار برنج کشور ٧میلیون تن است و ذهن مردم را مشوش کرد. ایشان بیاید نشانی آن انبار برنج را بدهد تا ما هم این میزان ذخایر برنج را ببینیم. برای ذخیره‌سازی این حجم از برنج برای مدت طولانی نیاز به سیلو است درحالی‌که ما در کشور سیلوی برنج نداریم. این موضوع را می‌توانید از وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت کشاورزی هم استعلام بگیرید. برنج برای مدت محدودی در انبار واردکنندگان، دلالان و عوامل توزیع خرد مانند سوپرمارکت‌ها ذخیره می‌شود.
«شهروند» در همین خصوص از شایق درخواست پاسخ کرد اما رئیس اتحادیه تولیدکنندگان برنج هم با لحنی خاص پاسخی نداد و گفت که پاسخی برای این گفته‌ها ندارد.
بحق در بخش دیگری از صحبت‌هایش ادامه داد: در شرایطی که برای میزان تولید، آمار چندان واقعی و دقیقی وجود ندارد برای واردات، آمارهای رسمی و ثبت‌شده و دقیق داریم. براساس این آمارهای رسمی در سال ٩٠ یک‌میلیون و ٥١٦هزار تن، در سال٩١ یک‌میلیون و ٢٩٧هزار تن، در سال ٩٢ یک‌میلیون و ٥٧٦هزار تن، در سال ٩٣ یک‌میلیون و ١٨٥هزار تن و در دو ماه ابتدای سال جاری ١٤٩هزار تن برنج وارد کشور شده است. ایشان بگویند این آمارهایی که می‌دهند از کجا آمده است؟ این درحالی است که آمار انبار بخش خصوصی به صورت دقیق در اختیار وزارت صنعت، معدن و تجارت است.
برنج انباری نداریم
رئیس اتحادیه واردکنندگان برنج در پاسخ به پرسش «شهروند» مبنی بر حجم تجارت چمدانی و قاچاق برنج اعلام کرد: درحال حاضر ما تنها ٤٥٠هزار تن برنج وارداتی را به صورت ذخیره در انبار داریم که این حجم از برنج درحال عرضه به بازار است. این در شرایطی است که سقف واردات برنج مشخص است.
این سقف به‌طور میانگین هر سال یک‌میلیون و ٢٠٠هزار تن است که سهم تعاونی‌های مرزنشینان در این میزان واردات ٤٥٠هزار تن بوده است که درحال حاضر با شناسنامه‌دار شدن این تعاونی‌ها به‌عنوان عاملان تجارت چمدانی، مشخص شده است که مرزنشینان تنها ١٥٠هزار تن برنج به صورت سالانه به کشور وارد می‌کنند که این موضوع نیز در قالب واردات رسمی محاسبه می‌شود و جدا از آن نیست.
جولان قاچاقچیان در بازار برنج
بحق درباره حجم قاچاق برنج نیز تأکید کرد: با تعرفه ٢٢درصدی واردات، قاچاق برنج چندان به صرفه نبود، زیرا قیمت تمام‌شده واردات برنج و عرضه آن در بازار با هزینه تجار رسمی تفاوت قابل توجهی نداشت اما درحال حاضر با اعمال تعرفه ٤٠درصدی برای واردات برنج، قاچاق توجیه پیدا کرده است به‌طوری که درحال حاضر از ٨٠هزار تن برنجی که ماهانه به کشور وارد می‌شود، ٥٠ هزار تن آن به صورت قاچاق از مرزها عبور کرده است. این موضوع درآمد گمرکی ٦٠میلیارد تومان در ماه به ازای واردات قانونی را نیز تحت‌الشعاع قرار داده است.
به گفته او درحال حاضر هزینه واردات هرکیلوگرم برنج از مبادی رسمی کشور به‌طور میانگین ٣هزار و ٨٧٠ تومان است این در شرایطی است که با قاچاق برنج هرکیلو برنج ١٥٠ تومان ارزان‌تر تمام می‌شود. این مسأله باعث شده است که برندهای رسمی برنج وارداتی با برندهای ناشناس و تازه‌وارد جایگزین شوند که نه‌تنها به‌صورت رسمی ثبت نشده‌اند که برنج موردنیاز خود را از محصول قاچاق تأمین می‌کنند. به عبارت بهتر، قاچاقچیان قدرت رقابت واردکنندگان رسمی در بازار را از بین برده‌اند.
ممنوعیت در زمان برداشت معجزه نمی‌کند
دبیر انجمن واردکنندگان برنج نیز در پاسخ به سوالی طرح ممنوعیت واردات برنج در زمان برداشت محصول را غیرعملی دانست و گفت: در دو ماه برداشت برنج اگر به آمار وزارت کشاورزی استناد کنیم، یک‌میلیون و ٧٠٠هزار تن برنج برداشت می‌شود. آیا با ممنوع کردن واردات برنج خارجی، در این دو ماه برای برنج ایرانی معجزه اتفاق می‌افتد؟ چطور می‌خواهیم یک‌میلیون و ٧٠٠هزار تن برنج ایرانی را ظرف دو ماه بفروشیم؟! اگر تاجری توانست ظرف دو ماه یک‌میلیون و ٧٠٠هزار تن برنج در بازار ایران بفروشد یعنی معجزه کرده است! کل صادرات سالانه برنج هند به‌عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان برنج در جهان ١٠میلیون تن است که آن را به ٥٠ کشور صادر می‌کند بعد ما چگونه می‌خواهیم ظرف ٢ ماه، یک‌میلیون و ٧٠٠هزار تن برنج را در بازار داخلی بفروشیم؟
کشاورز ادامه داد: ما تنها می‌توانیم بازار واردات برنج را به کمک اتحادیه واردکنندگان برنج در زمان برداشت مدیریت کنیم. یعنی واردات را محدود کنیم اما این‌که انتظار داشته باشیم ظرف دو ماه یک‌میلیون و ٧٠٠هزار تن برنج را با قیمتی بالاتر از کیلویی ٧هزار تومان به مصرف‌کننده بفروشیم انتظاری غیرواقعی است.
فقر شالیکاران و بی اطلاعی از حضور کشاورزان در انجمن
عبدالغفار شجاع، مشاور شورایعالی کشاورزی نیز می‌گوید: امسال بنا شده است به دلیل کم‌آبی از بین ١٦ استانی که اقدام به کشت محصول برنج می‌کردند تنها استان‌های شمالی اقدام به کشت برنج کنند که البته به دلیل مشکلات پیچیده و ازجمله بحث خرده مالکی زمین، که بخش تولید با آن مواجه است، هزینه تولید برنج بسیار بالا است و درآمد حاصل‌شده تنها کفاف هزینه زندگی سطح پایین را به کشاورز می‌دهد. درواقع شالیکاران جزو فقیرترین تولیدکنندگان هستند. از این‌رو تصور می‌شود همین اراضی شمال کشور هم به اندازه سال‌های گذشته تولید برنج نداشته باشند، بنابراین نیاز به واردات برنج وجود دارد، هم برای تأمین نیاز مصرف‌کننده و هم برای کاهش قیمت برنج در بازار داخلی.
او همچنین از جزییات ساختار اتحادیه تولیدکنندگان برنج اظهار بی‌اطلاعی می‌کند و می‌گوید: نمی‌دانم کشاورز و تولیدکننده در ساختار این اتحادیه وجود دارند یا خیر تنها این را می‌دانم که مدیران این اتحادیه از مدیران خوب و کارشناس زراعت کشور هستند که در بدنه این اتحادیه قرار گرفته‌اند و در گذشته سابقه خوبی در این بخش داشته‌اند.
