"مظنه" چند؟

فرارو- آنتن فروشی صدا و سیما بحث تازه ای نیست. در زمان ریاست عزت الله ضرغامی زمانی که روز به روز بر تعداد تبلیغات تلویزیونی آن هم نه تنها بین برنامه ها بلکه در بطن خود برنامه های زنده افزوده شد، انتقاد ها در این باره هم افزایش یافت. کارشناسان گفتند در این شرایط صدا و سیما به سمت تجاری شدن گام برداشته است.

با این حال مسئولان اعلام کردند که بودجه این سازمان برای هزینه هایش کافی نیست و از این رو مجبورند به تبلیغات رو آورند. با توجه به انتقاد گسترده به این روند غیر قابل کنترل، به نظر می رسید با روی کار آمدن ریاست رییس جدید سازمان دیگر خبری از آنتن فروشی نباشد اما گویا این طور نیست.

با توجه به شواهد حال شرکت ها نه فقط برای محصولتشان، بلکه کارشناس ها و کارآفرین ها هم برای تبلیغ خود به صدا و سیما می آیند و ساعت زنده تلویزوین را می خرند.
 
به گزارش فرارو، چندی پیش کلیپی با عنوان «حراج آنتن رسانه ملی (قسمت اول)» در شبکه های اجتماعی منتشر شد که بازتاب های گسترده ای هم داشت. در این کلیپ 5 دقیقه ای ادعا شد که کارشناسان و کارآفرینان باید برای حضور در برنامه های زنده تلویزیونی مبالغ هنگفتی پرداخت کنند. در این کلیپ از برنامه هایی همچون «به خانه بر میگردیم»، «سیمای خانواده» و «خوبی از خودتونه»، نام برده می شد که برای حضور 5 تا 9 دقیقه آنان هزینه هایی بین 6 تا 16 میلیون تومان در نظر گرفته شده بود.  
 
نکته دیگری که در این کلیپ به آن اشاره شده است وجود افرادی خاص است که حضور کارآفرینان، سرمایه گذاران و یا حتی دیگر افرادی که می خواهند در آنتن تلویزیون حضور داشته باشند را ممکن می کنند. البته سند و مدرک مشخصی برای این ادعاها عنوان نشده است و تنها مدرک آن تماس با این افراد خاص بود که با مسئولان تلویزیون دارای روابط بودند و می توانستند حتی قیمت هایی پایین تر از "مظنه بازار" را ارائه دهند.

 
نیمی از کل هزینه ی سالانه ی سازمان صدا و سیما هر سال در قانون بودجه مشخص می شود که این میزان در سال 1394 بالغ بر ۱۰۶۹  میلیارد تومان است. نیمی دیگر از هزینه های آن هم از محل درآمدهای دیگری همچون فروش زمان پخش رادیو و تلویزیونی به آگهی های بازرگانی، دریافت هزینه ی آبونمان از تمام مشترکان برق در ایران، دریافت مبلغی با عنوان عوارض توسعه ی شبکه ی صدا و سیما از فروش هر دستگاه تلویزیون، دریافت مبلغ از تیم های ورزشی مورد نمایش در زمان های خاص، درآمد حاصل از انتشارات «سروش»، درآمد حاصل از انتشار مجلات، درآمد حاصل از روزنامه ی «جام جم»، درآمد حاصل از شرکت صوتی و تصویری «سروش» و درآمد حاصل از شرکت «سروش رسانه» تامین می شود.

با این حال در زمان ریاست پیشین سازمان صدا و سیما اعلام شد که این سازمان نه تنها از پس هزینه های جاری خود برنیامده بلکه زیان ده هم شده است و بیشتر بودجه این سازمان به دادن بدهی ها اختصاص داده شده است. به دنبال این سخنان طی چند سال گذشته حجم زیاد تبلیغات کالاهای مصرفی و تجاری آنچنان در تلویزیون افزایش یافت که توجه بسیاری از کارشناسان را به خود جلب کرد. سیل تبلیغات طولانی و جدید به صدا و سیما، ان هم بیشتر تلویزیون آمدند تا به گفته مسئولان بعضی از هزینه های این سازمان عریض و طویل را پوشش دهند. اما در کنار روند تجاری شدن فعالیت های صدا و سیما، آنچه بیشتر نگاه کارشناسان را به خود جلب کرد پدیده ای جدید بود به نام آنتن فروشی!

 

«تولید برنامه مشارکتی» تدبیر جدیدی بود که صدا وسیما برای بهبود زخم های اقتصادی خودش در پیش گرفته بود. به این ترتیب که شبکه های سیما در فواصل برنامه ها یا در متن آن بخشی را در اختیار یک شرکت تولیدی، یک کارآفرین، و یا حتی یک کارشناس قرار می دادند تا خودشان و یا محصول و خدماتشان را معرفی کنند؛ نوعی جدید از آگهی و تبلیغ تجاری که در دیگر همچون روند گذشته تبلیغات در قالب یک مجموعه مجزا و با تیتراژ مشخصی، قبل، میان و یا در پایان سریال ‌ها و برنامه‌های تلویزیون به نمایش در نمی‌ آمدند.

برخی از این برنامه ها به قدری پنهان و در لایه های تو در تو این تبلیغات را انجام می دادند که حتی افرادی اصلا متوجه نمی شوند که در  معرض تبلیغ قرار گرفته اند. به مرور اما «آنتن فروشی» آن هم در برنامه زنده دارد به عادتي مرسوم براي برنامه سازان تبديل شد. مهمترين نمونه اي كه در اين حوزه سر زبان ها افتاد و اعتراضاتي را بر انگيخت، برنامه «به خانه بر مي‌گرديم» بود. اين برنامه ديگر همه ظرافت‌هاي هنري را كنار گذاشته و به صورت رسمي به تبليغ كالا و خدماتي مي‌پرداخت كه اتفاقا هيچ نسبت خاصي به موضوع برنامه يعني خانه و خانواده نداشت.

 

دکتر حمید ضیایی پرور استاد دانشگاه و کارشناس رسانه در پاسخ به این سوال که چه تفاوتی میان تبلیغ و آنتن فروشی وجود دارد به  فرارو گفته بود: «طبیعتا در بحث تبلیغ، طراحی توسط صاحب برند انجام می شود و با شیوه های روان شناختی و جلب توجه سعی در فروش بیشتر کالا می کنند. همچنین در تبلیغ، مخاطب کاملا قدرت انتخاب و تفاوت و تمایز قائل شدن میان کالاها را دارد.»

 
وی ادامه داد: «اما آنتن فروشی پدیده ای است که در واقع نوعی فریب محسوب می شود. یعنی جدا از بحث های مدیریتی که نوعی خیانت به شمار می رود، نوعی فریب افکار عمومی هم محسوب می شود که می تواند موجب سردرگمی مخاطب شود. یعنی مخاطب زمانی متوجه ماجرا می شود که از ناحیه خرید آن محصول یا کالا دچار ضرر و زیانی شده باشد.»

 

پس از آن حتی پای این شایعه هم به میان آمد که  در بسیاری از برنامه های تولیدی به خصوص برنامه های گفت و گو محور خود شرط دعوت از میهمانان مختلف از جمله کارآفرینان و یا صاحبان پول و سرمایه را منوط به واریز رقم های متناوب به حساب برنامه سازان کرده است. این کار تا جایی پیش رفت که امروز بسیاری از تهیه کنندگان در جلسات خصوصی خارج از سازمان به بسیاری از افراد و شرکت ها پیشنهاد می کنند در قبال پرداخت رقم های کلان ساعت های دلخواه در شبکه های دلخواه خود را اجاره کنند. اتفاقی که در کلیپی که در چند روز اخیر در فضای مجازی منتشر شده هم به آن اشاره شده است. در این کلیپ گفته می شود که "کارشناس و کار آفرین ساعت و برنامه مورد نظر خود را مشخص کند تا هزینه آن محاسبه شود."

 

گروهی از کارشناسان بر این باورند که بودجه ی سالیانه و سایر درآمدهای صدا و سیما کفاف فعالیت های این رسانه را نمی دهد و صدا و سیما از روی اجبار دست به فروش غیر متعارف آنتن خود و پخش آگهی های بازرگانی پرحجم می زند در مقابل آنان اما برخی دیگر بر این باورند که بخش مهمی از مشکلات صدا و سیما ساختاری است و نباید آن را به گردن بودجه دولتی بیاندازد. ساختار به شدت حجیم صدا و سیما، وجود نیروی انسانی فراوان، کاهش خلاقیت در تولید آثار و ... مشکلاتی هستند که سازان صدا و سیما با آن درگیر است. با آمدن ریاست جدید و تغییر برخی سیاست های کاری این امید به وجود آمده بود که این سازمان دیگر قرار است دست از آنتن فروشی بردارد و به سمت ساخت برنامه های باکیفیت برود. اما با شایعه های اینچنینی و همچنین افشای قراردادهای میلیونی آیا بالاخره صدا و سیما قصد دارد جلوی تجاری شدنش را بگیرد؟