چرا ایرانی‌ها خوره دارو هستند؟!

فرارو- رسول دیناروند معاون وزیر و رئیس سازمان غذا و دارو گفته است "بازار دارویی ما، یک بازار 10 هزار میلیارد تومانی است؛ بازاری که بخش عمده هزینه آن توسط دولت و بیمه‌ها تامین می‌شود." 10 هزار میلیارد تومان برای کسب رسیدن به مصرفی که چهاربرابر میانگین جهانی است! آیا این میزان هزینه با مصرف صحیح دارو در میان ایرانی‌ها می‌تواند کاهش داشته باشد؟

به گزارش فرارو، به طور حتم، نیازی در بازار دارو وجود دارد که دولتمردان هزینه‌ای 10 هزار میلیارد تومانی را باید برای آن در نظر بگیرند. این نیاز از کجا سرچشمه می‌گیرد؟ از تعداد زیاد بیمار در کشور؟ از فرهنگ غلط استفاده دارو و یا از نظام بیمار حوزه سلامت؟

حمید خیری داروساز و مدیر روابط عمومی انجمن داروسازان کشور درباره میزان بالای استفاده ایرانی‌ها از دارو می‌گوید مصرف دارو در ایران سه‌برابر متوسط استانداردهای جهانی آن است و هر ایرانی به طور میانگین در یک سال 340 مرتبه دارو مصرف می‌کند. 

گفته می‌شود که 15 درصد داروهای مصرفی مردم، بدون تجویز پزشک مصرف می‌شوند. پزشکان و مسئولین حوزه سلامت معتقدند که مصرف خودسرانه دارو، فروش دارو بدون نسخه به بیمار و بی‌توجهی برخی پزشکان به درمان ریشه‌ای و عمیق بیماری در افراد منجر شده که مصرف دارو در کشور بسیار بالا باشد. دکتر علی شفیعی پزشک، پژوهشگر اجتماعی و عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران دلایل متفاوتی را در مصرف بالای دارو توسط ایرانی‌ها موثر می‌داند؛ اما به طور کلی دو عاملِ وجود مشکل در‌ سیستم و مدیریت حوزه سلامت و مسائل اجتماعی و فرهنگی را مهم‌ترین عوامل آن می‌داند.

علی شفیعی در ابتدا، با حرکت از مسائل اجتماعی و فرهنگی در مصرف زیاد دارو در ایران و در گفت‌وگو با فرارو گفت: در جامعه ما، افراد به‌جای آن‌که تلاش کنند تا مسائل را ریشه‌یابی و علت‌یابی کنند، سعی می‌کنند تا ابزارهایی بیابند که از طریق آن برای حل مسئله از راهی فرعی وارد شوند؛ ابزارهایی که با کمترین هزینه و کمترین رنج به دست بیایند. این به طور کلی در مورد بسیاری از رفتارهای ما صادق است. در مورد برخورد با بیماری نیز ما با همین روال روبرو هستیم. بسیاری بیماران پس از احساسِ بیماری به پزشک مراجعه می‌کنند و پزشک به آن‌ها می‌گوید که بیماری نیاز به طول درمات و یک دوره زمانی دارد و دارو نمی‌تواند آن را بهبود بخشد. در این حال اما بیمار که حاضر نخواهد شد برای درمان صبر کند و رنج آن را بپذیرد، متقاضی انواع داروها خواهد شد. اگر پزشک مربوطه برای این بیمار دارو تجویز کند، از نظر بیمار خوب است و اگر تجویز نکند، فرد گمان می‌کند که با یک پزشک بی‌سواد و سهل‌انگار رو در روست. پزشک هم برای از دست ندادن بیمار مجبور می‌شود که دارو تجویز کند.

این پزشک در ادامه اظهار کرد: هر بیماری در بدن هر فرد تاثیرات مختلفی دارد؛ ممکن است تعدادی از داروها در یک فرد به شکلی عمل کند و اثر بخش باشد و تعدادی داروی دیگر در فرد دیگر به شکلی دیگر. پزشک با توجه به این موضوع، تلاش می‎‌کند تا از کم‌عارضه‌ترین داروها برای بیمار آغاز به درمان کند. مردم ما به دلیل عجول بودن برای درمان، به این مسائل توجه نکرده و اگر از اولین نسخه و اولین پزشک نتیجه نگیرند، به سرعت پزشک خود را تغییر می‌دهند، تا جایی که به پزشکی برسند که به سرعت آن‌ها را درمان کند. اصطلاحی در همین رابطه و در میان پزشکان رایج است و آن اینکه بهترین پزشک، آخرین پزشک است. 

عضو گروه جامعه‌شناسی پزشکی انجمن جامعه‌شناسی همچنین تصریح کرد: یکی از دلایلی که منجر به مصرف خودسرانه دارو می‌شود، این است که افراد به‌جای آن‌که به پزشک مراجعه کنند، به اطرافیان مراجعه می‌کنند؛ مثلا ممکن است یکی از دوستان فرد بیمار علائمی مشابه با بیماری آن فرد داشته باشد و او نیز از همان داروها مصرف کند. البته در این میان داروخانه‌ها نیز مقصرند، چرا که بسیاری از داروها را بدون نسخه در اختیار مردم قرار می‌دهند.

وی همچنین به تاثیر رسانه‌ها بر خود درمانی اشاره کرده و گفت: در حال حاضر رسانه‌ها درمورد انواع بیماری و علائم آن سخن می‌گویند. این امر سبب شده که مردم با خواندن درباره بیماری و تبعات آن رو به خود درمانی بیاورند. 

علی شفیعی تصریح کرد: وجود "نداشتن نظام ارجاع" در جامعه ما نیز یکی از دلایلی است که منجر به عدم رجوع افراد به پزشک می‌شود. در نظام ارجاع افراد باید حتما به صورت کانالیزه‌شده به پزشک مراجعه کنند. 

این پزشک در ادامه به مسئله اقتصادی در نظام سلامت اشاره کرده و در این باره توضیح داد: برای بخش زیادی از مردم هزینه درمان سنگین است، بسیاری از مردم امکان دارد توانایی پرداخت ویزیت را نداشته باشند و به همین دلیل به خود درمانی روی آورند. اما ذکر نکته‌ای در این باره ضرورت دارد و آن اینکه به دلیل گران بودن سلسله‌مراتب درمان و روی آوردن افراد به خود درمانی، بیماری در بدن آن‌ها باقی خواهند ماند و ممکن است بعدها بدل به بیماریِ سخت‌تری شود که درمان آن به مراتب از درمان بیماری اولیه پرهزینه‌تر خواهد بود؛ بنابراین مسئله اقتصاد نیز در این میان بسیار اهمیت دارد که در نهایت نیز منجر به ضرر دیدن بیمار خواهد شد. 

شفیعی گفت: ناکارآمدی نظام سلامت و بیمه درمانی ما دو عاملی است که تاثیر بسیاری زیادی بر روی هزینه‌ها گذاشته‌اند. اجزاء سیستم درمانی ما از ویزیت بیمار تا تجویز دارو دچار نقص است. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای پیشرفته سنگینی بار هزینه‌های درمان بر عهده بیمه‌هاست و نه بر عهده مردم.

وی همچنین ادامه داد: البته در بحث اقتصادی باید به نکته دیگری نیز اشاره کرد. درست است که هزینه درمان و زیر نظر پزشک به بهبودی رسیدن ممکن است بالا باشد، اما بخش زیادی از مردم حاضرند پول خود را صرف هزینه‌های دیگری غیر از پزشکی کنند و این نشان می‌دهد که آن‌ها به جسم‌اشان که اهمیت بیشتری از بسیاری چیزها دارد، توجه کم‌تری می‌کنند. 

عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران درباره اصرار مردم به گرفتن دارو از پزشک اشاه کرده و گفت: بسیاری از بیماران با این تفکر که "بیماری‌شان به خودشان مربوط است" به پزشک مراجعه می‌کنند و هدفشان دریافت نسخه است. این روال گاه به رفتارهایی بد و رودررو قرار گرفتن پزشک و بیمار و برهم خوردن رابطه آن‌ها نیز می‌انجامد. البته باید گفت که بخشی از سوء رابطه پزشک و بیمار در ایران مربوط به انعکاس نامناسب رسانه‌ای در این رابطه است، انعکاسی که خود پزشکان نیز نسبت به آن انتقاد دارند. این انعکاس منفی منجر شده که بیمار به پزشک بدبین شود و تجویز او را نپذیرد. این در حالی است که هیچ پزشکی بیمار خود را از دست نخواهد دارد؛ حتی اگر صرفا نفع اقتصادی را در نظر بگیرد. منفعت یک پزشک در این است که بیمار او با بهترین و کمترین داروها بهبود پیدا کند.

وی همچنین درباره معاینه و تشخیص بیماری بیمار تصریح کرد: گفته شده که کمترین زمانی که یک پزشک برای معاینه بیمار باید در نظر بگیرد، یک‌ربع است. گذاشتن سقف برای معاینه بیمار توسط پزشک اشتباه است. از نظر من بیان این دست از حرف‌ها در واقع تلاشی است که وزارت بهداشت برای از سر باز کردن مشکلات انجام می‌دهد. 

علی شفیعی در انتها و به عنوان جمع‌بندی گفت: با توجه به توضیحات بالا، دو عامل سیستم نظام‌بندی و مدیریتی حوزه سلامت و مسائل اجتماعی و فرهنگی، مهم‌ترین عوامل در مصرف بیش از حد دارو در میان ایرانیان هستند. با بهبود مدیریت‌ها در حوزه سلامت، کارآمد شدن نظام بیمه و تغییرات در مسائل اجتماعی و نگاه افراد به مسائل درمانی و پزشکی، این روند تغییر خواهد کرد.