قیمت هر گرم ماده محرک شیشه در یک ماه اخیر افزایش هفت تا هشت برابری یافته است. هر گرم شیشه که پیش از این ١٠ تا ١٥ هزار تومان معامله می‌شد به ٧٠ تا ١٠٠ هزار تومان رسیده است؛ اتفاقی که ریشه در اجرای سیاست مقابله‌ای مبارزه با قاچاق پیش‌سازهای شیشه در کشور و حضور سیستم نئوتروریستی و داعش در منطقه و بازارگردانی داعشی دارد؛ چراکه آنها بخشی از معاملات پیش‌سازهای مواد مخدر در منطقه را برعهده دارند و با کاهش عرضه، قیمت پیش‌سازهای شیشه را افزایش می‌دهند.
شاید در نظر اول افزایش قیمت شیشه مثبت به نظر برسد؛ اتفاقی برای گذر کشور از گردنه شیشه؛ پیچی که چندین سال است گریبان معتادان را گرفته و رها نمی‌کند، اما این رخداد هم مثل هر رخداد دیگری در حوزه چرخه آسیب‌های اعتیاد تبعات دیگری به‌دنبال دارد؛ تبعاتی همچون افزایش تزریق هروئین و تزریق شیشه. تبعاتی که دامن معتادان بی‌بضاعت و کارتن‌خواب را می‌گیرد. افزایش تزریق یعنی افزایش انتقال ایدز و بیماری‌های عفونی؛ یعنی افزایش چندمصرفی. ضروری است این گذار با کمترین تبعات و آسیب‌ها اتفاق بیفتد نه اینکه به آسیب بزرگ‌تري برسد.
همه اینها در سکوت کامل مسئولان اتفاق افتاده است. تلاش‌های خبرنگار «شرق» برای مصاحبه با مسئولان بهزیستی، ستاد مبارزه با مواد مخدر و وزارت رفاه به‌عنوان مسئولان امر بی‌نتیجه ماند.
دکتر «فرید براتی‌سده»، مدیرکل سابق درمان اعتیاد سازمان بهزیستی در گفت‌وگو با خبرنگار «شرق» با بیان اینکه فرصت خوبی فراهم شده است تا سیستم درمان اعتیاد کشور از گردنه شیشه عبور کند، گفت: به شرطی که از آن درست استفاده کنیم؛ چراکه سیستم درمان کشور با درمان شیشه مشکل دارد. پزشکان ما آموزش‌های لازم را دریافت نکرده‌اند.
نخستین مسئله در این رابطه این است که افزایش قیمت شیشه پایدار است یا نه؟ که به نظر می‌رسد با توجه به سیاست‌ها در رابطه با جلوگیری از ورود پیش‌سازها به کشور پایدار باشد. وی با اشاره به سناریوهای احتمالی پیش‌رو گفت: بخشی از معتادان شیشه که مرفه‌ترند به مصرف حشیش و گل رو می‌آورند. گروه دیگر از معتادان از مصرف کشیدنی به تزریق شیشه روی می‌آورند. به این ترتیب با مصرف مقدار کمتری از مواد می‌توانند به حالت نشئگی برسند. چنانچه در حال حاضر در سه استان گزارش‌های زیادی از تزریق شیشه می‌رسد؛ در استان گلستان تزریق شیشه بسیار افزایش یافته، در استان لرستان و بخش‌هایی از تهران هم گزارش‌هایی از اعتیاد تزریقی گزارش شده است.
تخریب فیزیولوژیکی تزریق شیشه بسیار بیشتر است و معتادان برای تأثیر بیشتر شیشه آن را تزریق می‌کنند. بحث دیگر، بحث افزایش تزریق هروئین در معتادان کارتن‌خواب است؛ یعنی معتادان به مواد قدیمی‌تر روی می‌آورند. با توجه به تشدید سیاست‌های جمع‌آوری معتادان متجاهر و خیابانی، پاتوق‌های آنها زیرزمینی‌تر شده، این یعنی تزریق‌های پرخطرتر که با توجه به عدم رسیدگی به مراکز کاهش آسیب و به نوعی رهاشدن آنها متاسفانه باعث افزایش انتقال اچ‌آی‌وی می‌شود. حالت بعد ورود مواد جدید است و باید خود را برای ورود مواد جدید به بازار آماده کنیم. نکته مهم این است که مسئولان اجازه ندهند مافیا کنترل بازار را به دست بگیرد.
براتی با تأکید بر لزوم اتخاذ تدابیری گفت: باید مراکز درمان تقویت شوند. اخیرا اظهارنظرهای غیرمسئولانه از برخی مدیران شنیده می‌شود مبنی‌بر اینکه احتیاج به کمپ نداریم یا اینکه باید مراکز سرپایی در دیگر بخش‌های درمان ادغام شوند. با توجه به اینکه محتمل‌ترین اتفاق این است که معتادان به سمت مصرف تزریقی بروند باید تمام ساختارهای درمانی و کاهش آسیب آماده باشند. تقویت مراکز کاهش آسیب از ضرورت‌هاست، چراکه در دو، سه سال اخیر به علت نرسیدن بودجه و اجرای طرح ماده ١٦ آسیب زیادی دیده‌اند و بخش زیادی از مراجعان خود را از دست داده‌اند. باید رویکردهای نو اتخاذ شود و تنها هدف، کنترل اچ‌آی‌وی نباشد. ضروری است به کاهش آسیب خشونت و خشونت خانگی ناشی از اعتیاد و... هم توجه کرد. سال گذشته دفتر ایدز سازمان ملل بودجه بهزیستی را قطع کرد. مراکز کاهش آسیب بسیار صدمه دیدند. برخی از آنها هنوز از سازمان بهزیستی طلب دارند و درنهایت کمیته ایدز بهزیستی در دفتر اعتیاد ادغام و منحل شد، این موضوع تبعات دارد و باید مورد توجه قرار گیرد و مسئولان وزارت بهداشت باید در این‌باره توضیح دهند.
عباس دیلمی‌زاده، مدیرعامل جمعیت خیریه تولد دوباره نیز در پاسخ به سؤال «شرق» مبنی بر اینکه قیمت شیشه چقدر و چگونه افزایش یافته است، گفت: قیمت هر گرم شیشه در طول ماه اخیر بین هفت تا هشت برابر افزایش یافته و به ٧٠ تا ١٠٠ هزار تومان رسیده است. سیستم‌هایی که در بحث مقابله‌ای به‌کار گرفته شد، باعث شد پیش‌سازها کمتر وارد شود و قیمت بالاتر رود. همچنین سیستم نئوتروریستی و داعش که بخشی از معاملات پیش‌سازهای مواد مخدر در منطقه را برعهده دارند با کاهش عرضه، قیمت پیش‌سازهای شیشه را افزایش داده‌اند.
دیلمی‌زاده در پاسخ به این سؤال که چه باید کرد، گفت: با افزایش قیمت شیشه قطعا بخشی از مصرف‌کنندگان دائمی آن به‌خصوص بی‌بضاعت‌ها که در طبقه‌بندی معتادان خیابانی می‌گنجند و در پاتوق‌ها هستند به سمت هروئین و چندمصرفی سوق داده می‌شوند. شکل تزریقی مصرف مواد افزایش می‌یابد و این یعنی گسترش الگوهای پرخطر مصرف مواد و افزایش تزریق مشترک. وی گفت: باید از اقدامات هیجانی پرهیز کنیم و معقولانه تصمیم بگیریم. اجرای هرگونه برنامه در سطوح مختلف کاهش تقاضا در بخش‌های دیگر تأثیر می‌گذارد. برخی معتادان به سمت مصرف گل می‌روند. ما باید مداخلاتمان را با نظر کارشناسان توأم کنیم تا اجازه نقد داده شود. در حال حاضر نیاز جدی به بازنگری در سیستم‌های آموزشی در برنامه‌های کاهش آسیب وجود دارد؛ برنامه‌های کاهش آسیبی که تاکنون اجرا شده است و مدل‌هایی که در حال اجراست، در دهه ٨٠ آموزش داده شده‌اند. بازنگری در اجرای برنامه‌های کاهش آسیب، ارائه آموزش‌های جدید و جمع‌آوری اطلاعات می‌تواند اثربخش باشد.
باید مدل‌هایی از کاهش آسیب به کار گرفته شود که اثربخشی بیشتری دارد. دیلمی‌زاده در پاسخ به سؤالی دیگر مبنی‌بر مشکلات برنامه‌های کاهش آسیب گفت: ما در این حوزه با سه مشکل جدی مواجه هستیم. اولین آن وضعیت اقتصادی است. بودجه برنامه‌های کاهش آسیب افزایش نیافته است و این امر برنامه‌ها را تحت‌تأثیر قرار داده است. باید از بودجه کم، استفاده بهینه را برد و از اجرای برنامه‌های گران‌قیمت که مناسب اجرا در سراسر کشور نیست پرهیز کرد. مسئله بعدی مسئله وضعیت اقتصادی کشور و تحریم‌هاست که دهک‌های پایین جامعه را تحت‌تأثیر قرار داده و نیاز به ارائه بسته‌های حمایتی دارند.
وی ادامه داد: موضوع بعدی موضوع بی‌توجهی دولت و مردم به برنامه‌های کاهش آسیب است. مدت‌هاست که توجه ویژه‌ای به برنامه‌های کاهش آسیب نشده و ما نتوانسته‌ایم حمایت مردم و مسئولان را جذب کنیم. نیاز به حمایت از این برنامه‌ها داریم و باید واقعیت کاهش آسیب را برای مسئولان و مردم شرح دهیم و انتظارات آنها را با برنامه‌های کاهش آسیب منطبق کنیم. مسئولان باید اتاق فکری برای همفکری با کارشناسان ایجاد کنند. باید برای شرایط افزایش قیمت شیشه با همراهی کارشناسان برنامه شش ماهه تا یک‌ساله طراحی و اجرا شود.
مدیرعامل تولد دوباره همچنین با انتقاد از عدم استفاده از مدل‌های اجتماعی کاهش آسیب گفت: ما باید دوکار انجام دهیم؛ نخستین اقدام، تمرکز بر برنامه توزیع سوزن و سرنگ در پاتوق‌ها برای جلوگیری از تزریق مشترک است و دوم بهبود وضعیت معتادان کارتن‌خواب؛ چراکه مردم و مسئولان به خودی‌خود با فرد معتاد مشکل ندارند آنها با وضعیت نامناسب معتادان خیابانی در اقصی‌نقاط شهر مشکل دارند و به‌همین‌دلیل باید کیفیت زندگی معتادان خیابانی و ظاهرش را بهبود ببخشیم. وی ادامه داد: شهروندان هیچ‌گاه با همسایه‌ای که در خانه‌اش تریاک مصرف می‌کند و بویش به مشامش می‌رسد مشکلی ندارند و چه‌بسا با او رفت‌و‌آمد هم بکنند، اما با حضور معتادان کارتن‌خواب در محله‌شان و معابر شهر مشکل دارند به‌همین‌خاطر باید فعالان کاهش آسیب برنامه‌هایی تدوین کنند تا وضعیت بهداشتی و ظاهر این افراد بهبود یابد. باید حضور چهارساعته معتادان در مراکز کاهش آسیب را افزایش دو تا سه‌برابری داد و برای آنها برنامه‌های متنوعی در نظر گرفت. چالش جدی برای نگه‌داشتن معتادان در مراکز برای ساعات طولانی، ایجاد اتاق تزریق است. اگر ما بخواهیم رضایت مردم و مسئولان را جلب کنیم و پاتوق‌های پرخطر مصرف را کاهش دهیم، باید فکری برای محل تزریق معتادان کنیم تا معتادان از سطح خیابان‌های شهر به مراکز کاهش آسیب کشیده شوند. هرچند که این موضوع دردسر جدیدی برای مراکز کاهش آسیب خواهد بود، اما ضروری است که تمهیدات قانونی برای اجرایش اندیشیده شود.
وی در پایان بر ضرورت ایجاد نظام رصد در مورد سیستم مدیریت اعتیاد تأکید کرد و گفت: اگر نظام رصد در مورد سیستم اعتیاد به‌کار گرفته شود و داده‌های مختلف در بخش‌های مختلف اعم از مقابله‌ای، کاهش تقاضا، کاهش آسیب و درمان در یک مرکز تصمیم‌گیری و مدیریت پردازش شوند، به‌راحتی می‌توان وضعیت آینده را تحلیل کرد.
