پروژه تکثیر یوزپلنگ در اسارت کمتر از یک سال است که در ایران آغاز شده و جدای از آنکه منجر به ایجاد یوز جدیدی شود یا خیر می‌تواند؛ تجربه و فرصت خوبی برای مطالعه روی اینگونه درمعرض خطر انقراض باشد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، دلبر و کوشکی دو یوزپلنگ آسیایی هستند که در اوج نگرانی برای اینگونه در معرض انقراض کشور بر سر زبان‌ها افتادند.
این دو یوزپلنگ که در کمتر از سن 4 ماهگی به اسارت درآمده بودند، دیگر توان بازگشت به طبیعت را ندارند، به همین دلیل یکی در میاندشت و دیگری در پارک ملی توران در منطقه حفاظت شده نگهداری می‌شدند تا اینکه کمتر از یکسال گذشته این دو یوزپلنگ نر و ماده به تهران منتقل شدند تا پروژه تکثیر یوز در اسارت برای اولین بار در ایران آغاز شود.
البته این پروژه تنها برای تولید مثل این دو یوزپلنگ انجام نمی‌شود، بلکه در واقع پروژه‌ای تحقیقاتی برای مطالعه روی یوزپلنگ آسیایی است که برخلاف یوزپلنگ افریقایی بسیار کمتر شناخته شده‌است. اطلاعات موجود از یوزپلنگ ایرانی آنقدر کم است که حتی محققان نمی‌دانند آیا یوزپلنگ آسیایی در تمام فصول سال جفت‌گیری می‌کند یا خیر؟
کوشکی و دلبر سال گذشته در سکوت به تهران منتقل و در محوطه‌ای ناشناخته زیر نظر تیم تحقیقاتی قوی و بین‌المللی نگهداری شدند تا اینکه اکنون پس از گذشت نزدیک به یک سال بازدید از سال محل زندگی این دو یوزپلنگ برای خبرنگاران امکانپذیر شد.
محوطه محل نگهداری کوشکی از سه بخش تشکیل شده است: محل زندگی کوشکی، محل زندگی دلبر و محلی که بین این دو بخش قرار گرفته و مخصوص مواقعی است که قرار است؛ این دو یوز براساس نظر کارشناسان در کنار هم قرار بگیرند.
نهایت امنیت برای آنها فراهم شدهاستهومن جوکار مدیر پروژه بین‌المللی حفاظت یوزپلنگ آسیایی با اشاره به اینکه کوشکی از محوطه ای 12 هکتاری و دلبر از محوطه 400 مترمربعی هرکدام به به محوطه یک و نیم هکتاری منتقل شده‌اند، توضیح می‌دهد: «نهایت کاری که برای امنیت این دو می‌توان انجام داد، صورت گرفته است.
در این محوطه هیچ کم و کسری از نظر تکنیکی، بهداشتی و غذایی برای این دو یوز وجود ندارد.
برای امنیت بیشتر این دو، در فاصله 8 متری از فنس‌های محوطه نگهداری کوشکی و دلبر فنس دیگری کشیده شده تا هم از تماس مستقیم با سگ‌ها و گربه‌ها دور بمانند و هم براساس عادت ما ایرانی‌ها که همواره تلاش می‌کنیم، در قفس حیوانات پفک نمکی بریزیم، کسی نتواند چیزی را به داخل محوطه بریزد.
علاوه بر آن روی این محوطه دوربین‌های مدار بسته نصب شده و در بالای فنس مشترک هم دوربین دیگری است که اگر یوزها رفتار جدیدی را از خود بروز دادند، رصد برای آقای شان مک کویین متخصص تکثیر یوزپلنگ در اسارت و مشاور این پروژه فرستاده شود تا ایشان تجویزهای لازم را انجام دهد.
بازدید از کوشکی و دلبر برای سرگرمی ممکن نیستوی در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است؛ بازدید از کوشکی و دلبر برای مردم امکان پذیر شود، می‌گوید: این امکان با هدف سرگرمی و تفریح هرگز ایجاد نخواهد شد، اما شاید برای گروه‌های خاص با هدف آموزش، فنس دیگری کشیده و سکویی زده شود تا از پشت دیواری که چشمی دارد، افراد بتوانند این دو را ببینند.
جوکار در مورد تغذیه کوشکی و دلبر اظهار می‌کند: یوز در طبیعت روزانه تغذیه نمی‌کند، بلکه زمانی که شکاری را بگیرد به همراه توله‌هایش آن را کامل می‌خورند؛ زیرا ممکن است؛ تا یک هفته شکار دیگری گیرشان نیاید، بنابراین آنقدر می‌خورند تا شکم‌هایشان باد کند و یک هفته‌ای نیز هضم غذایشان طول می‌کشد.
اما کوشکی و دلبر در اینجا هرکدام باید به طور متوسط روزانه 1 کیلو 200 گرم در شرایط عادی غذا بخورند، اما در شرایط غیرعادی یعنی در زمان حاملگی باید غذای ماده بیشتر شود.
کوشکی و دلبر 3 روز در هفته غذای زنده یعنی خرگوش، 2 روز مرغ و یک روز بز با پشم و مقداری استخوان کوچک می‌خورند و جمعه ها هم روز تعطیلشان است و غذا نمی‌خورند.»
دلبر از کوشکی خوشش آمده استیوز پلنگ در اسارت به سختی تولید مثل می‌کند و برای کوشکی و دلبر این شرایط سخت‌تر است:« دلبر بسیار جوان است و تنها 3.5 سال سن دارد و کوشکی 8 ساله هم تاکنون هیچ موجود شبیه به خود را ندیده است به همین خاطر آشنایی این دو کمی به طول انجامید.»
در مواقع مورد تشخیص، متخصصان ابتدا کوشکی را به بخش مشتر ک می‌برند تا علائم بویایی از خود به جای بگذارد، سپس یوزپلنگ دیگر را وارد این بخش می‌کنند تا با بوی یوزپلنگ نر آشناتر شود و در نهایت در کنار هم برای مدتی قرار می گیرند و اگر جفت گیری نکردند، دوباره از هم جدا می‌شوند.
جوکار اظهار می‌کند: «نشانه‌های سیکل باروری ماده کاملا در او وجود دارد، وقتی این دو به هم معرفی شدند؛ کمی درگیر شدند که طبیعی بود، اما اکنون در بخش مشترک که قرار می‌گیرند، با هم می‌دوند، دور محوطه را باهم طی می‌کنند و کنار هم لم می‌دهند.
به گفته وی در واقع دلبر اکنون از کوشکی خوشش آمده و این دو همدیگر را پذیرفته‌اند.
وی ادامه می‌دهد: «یوز ماده هر دوهفته یکبار برای حداکثر دو روز می‌تواند به اوج باروری برسد، در این مدت اگر جفت‌گیری صورت گرفت، امید برای باروری بالا م رود و اگر این اتفاق نیفتاد، از هم جدا می شوند تا دفعه بعدی که ماده دوباره آماده باشد.»
به باروری مصنوعی فکر نمیکنیمجوکار در مورد باروری مصنوعی یوزها می‌افزاید: «تا زمانی که سن این دو اجازه می‌دهد؛ امید برای باروری طبیعی این دو باقی است و از آنجا که این دو حیوان در اوج آمادگی هستند، ما اصلا به برنامه تکثیر مصنوعی فکر نمی‌کنیم؛ علاوه برآن یوز اشکالات فیزیولوژیک دارد و روش‌هایی همچون انتقال اسپرم و.. برای آنها جوابگو نیست، زیرا انتقال اسپرم توسط تحرک خود ماده انجام می‌شود و اگر یوز آماده نباشد، از این طریق نیز باروری سخت است.
مدیر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی توضیح می دهد: «متوسط طول عمر یوز 12 تا 14 سال است و در اسارت می‌تواند بیشتر نیز عمر کند. نرها یائسگی ندارند و تا پایان عمر می‌توانند تولید مثل کنند، اما در مورد ماده‌ها محدودیت وجود دارد البته در مورد یوزپلنگ آسیایی هیچ مطالعه‌ای در این‌باره نشده است، اما براساس تحقیقاتی که روی یوزپلنگ افریقایی شده است، یوزپلنگ ماده تا 10-11 سالگی می‌تواند قدرت باروریش را حفظ کند.
انتخاب جفت در یوزپلنگ ها از سوی یوزپلنگ ماده انتخاب صورت می‌گیرد و مهارت این جنس در پیدا کردن بوی نر شانس بزرگی است که موجب شده 50 الی 100 یوزپلنگ آسیایی ایران در 6 میلیون هکتارمحوطه زندگی اینگونه یکدیگر را پیدا و جفت‌گیری کنند.
جنس ماده آنقدر بوی نر را دنبال می‌کند تا به آن می‌رسد والبته اگر از یوز نر خوشش نیاید، جفت‌گیری نمی‌کند و به دنبال یوز دیگری می‌رود.»
تنوع ژنتیکی در یوزهای ایرانی بیشتر استجوکار در ادامه با مقایسه یوزپلنگ آسیایی و یوزپلنگ افریقایی، توضیح می‌دهد: «باید درنظر داشته باشیم که به لحاظ ژنتیکی و جغرافیایی دو جمعیت یوزپلنگ‌های افریقایی و آسیایی آنقدر از هم جدا هستند که می‌توان به عنوان دو زیر گونه جدا از هم آنها را در نظر گرفت و این مسئولیت ما را سنگین می‌کند، زیرا این ایده که یوز افریقایی برای تکثیر به ایران بیاید کاملا رد می‌شود، همچنین تنوع ژنتیکی یوزپلنگ در جمعیت آسیایی بهتر از زیر گونه افریقایی است؛ در ایران فقط در مناطق مرکزی یوز مانده است که حامل ژن تمام محیط‌های اطراف است که در مرکز جمع شده‌اند، اما وقتی جمعیتش تا این حد است، یعنی ما در آغاز بحران قرار گرفته‌ایم، علاوه بر آن از نظر ظاهری یوزهای ایرانی بسیار کوچکتر از یوزهای افریقا هستند.»
جفت‌گیری کوشکی و دلبر و به دنیا آمدن یوز پلنگ آسیایی دیگری از آنها در واقع نمی‌تواند به تعداد یوزپلنگان موجود در حیات وحش کمکی کند، زیرا فرزند دو یوز اسیر هرگز نمی‌تواند برای زندگی در حیات وحش آماده شود، اما فعالان و دوستداران محیط زیست انتظار و اشتیاق فراوانی برای به دنیا آمدن توله کوشکی و دلبر دارند، زیرا این توله می‌تواند امیدی کوچکی برای نجات اینگونه در معرض خطر انقراض باشد.
