وزارت بهداشت به باشگاه‌های ورزشی نسبت به فروش مکمل‌ها، اولتیماتوم داد. این بار نخستی نیست که این وزارتخانه درباره فروش مکمل‌ها در باشگاه‌های ورزشی هشدار می‌دهد. این بار اما سازمان غذا و دارو به‌عنوان سازمان زیرمجموعه وزارت بهداشت که متولی نظارت بر عرضه مواد غذایی و دارو است، در واکنش تند، خطاب به مسئولان این باشگاه‌ها اعلام کرد: « با کسی شوخی نداریم.»
امیر حسین جمشیدی در عین حال که بر برخورد قانونی با فروش این مکمل‌ها تاکید کرد، از آغاز اقدامات جدید نظارتی بر باشگاه‌های ورزشی خبر داد. پیش از این هم سازمان غذا و دارو نسبت به این موضوع هشدارهای جدی داده بود، هشدارهایی که اغلب با بی‌توجهی مسئولان باشگاه‌ها و به‌طور ویژه مربیان ورزشی همراه است.
مربی یکی از باشگاه‌های ورزشی زنانه درباره فروش مکمل‌ها می‌گوید: «مکمل‌های ورزشی از هر نوعی، به‌راحتی در مغازه‌ها فروخته می‌شود، البته بسیاری از ورزشکاران این مکمل‌ها را از داروخانه‌ها تهیه نمی‌کنند، چرا که داروخانه‌ها محدودیت دارند و هر برندی را ندارند، اما مغازه‌های مخصوص فروش مکمل‌ها، معمولا هر نوع از این مکمل‌ها را دارند.»
این مربی که سابقه ١٠سال فعالیت در باشگاه‌های ورزشی را دارد، ادامه می‌دهد: «البته در بیشتر مواقع خود باشگاه، مکمل‌ها را نمی‌فروشد بلکه مربیان ورزشی هستند که با توجه به انتظار ورزشکار، به او توصیه می‌کنند از مکمل‌های خاصی استفاده کند. در باشگاه‌های زنانه مکمل‌های چربی‌سوز، بیشتر از مکمل‌های عضله‌ساز، مورد استفاده قرار می‌گیرد.»
او این نکته را هم اضافه می‌کند که: «معمولا این مکمل‌ها به صورت قاچاق وارد می‌شود و اغلب تقلبی است و دارای موادی است که می‌تواند برای ورزشکار ضرر داشته باشد، به همین خاطر من به شاگردانم توصیه می‌کنم هیچ مکملی را از داخل کشور نخرند، چرا که بیشتر آنها اصل نیست.»
به گفته او، درحال حاضر مکمل‌هایی ازجمله پروتیین‌ها، وِی، ماکسی مایز، امینو اسیدها و کراتین، به‌عنوان مکمل‌های عضله‌ساز از سوی ورزشکاران استفاده می‌شود؛ «ما این مکمل‌ها را به افراد با سابقه بیماری‌های هورمونی توصیه نمی‌کنیم، چرا که ممکن است بر سیستم بدن آنها تاثیر منفی داشته باشد، تاثیر استفاده از مکمل‌ها، هم در مدت زمان طولانی خود را نشان می‌دهد.»
این مربی آمادگی جسمانی تاکید می‌کند که: «افراد در صورتی که نخواهند در مسابقه بدنسازی یا آمادگی جسمانی شرکت کنند، واقعا نیازی به مصرف این مکمل‌ها ندارند. ما معمولا این مکمل‌ها را به افرادی که برای خود آینده ورزشی خاصی در نظر دارند، توصیه می‌کنیم، بنابراین هر کس که وارد باشگاه شد، نباید مکمل بخورد.»
اما این موضوع شامل حال همه باشگاه‌ها نمی‌شود. در برخی از این باشگاه‌ها هم استفاده از مکمل‌ها و داروهای چربی‌سوز، همراه با برنامه ورزشی به افراد توصیه می‌شود. «عاطفه» یکی از افرادی است که به محض ورود به باشگاه با پیشنهاد مربی برای مصرف مکمل مواجه شد.
او با چند سال سابقه ورزشی، می‌گوید: «اغلب مربی‌های بدنسازی، زمانی که به شاگردشان برنامه ورزشی می‌دهند، از او می‌خواهند که از برخی پروتیین‌ها هم استفاده کند، این موضوع البته بیشتر به این دلیل گفته می‌شود تا تاثیر برنامه ورزشی بیشتر خودش را نشان دهد، چرا که معمولا در یک دوره زمانی کوتاه، تغییرات خاصی در بدن ورزشکاران ایجاد نمی‌شود و عضله‌سازی، حداقل به ٦ ماه زمان نیاز دارد.» عاطفه این را هم اضافه می‌کند: «مربیان باشگاه‌ها معمولا برای جذب مشتری بیشتر پیشنهاد خرید مکمل‌ها را می‌دهند و حتی خودشان تهیه می‌کنند و به شاگرد می‌فروشند.»
«علی» با ٢سال سابقه بدنسازی هم می‌گوید: «در باشگاه ما، تقریبا همه از مکمل و داروهای عضله‌سازی استفاده می‌کنند، داروهای هورمونی هم زیاد مصرف می‌شود. این مکمل‌ها را یا خودشان می‌خرند یا مربی فرد آشنایی را به آنها معرفی می‌کند.»
او می‌گوید: «بیشتر ورزشکاران بدون توجه به اثرات سوء این مکمل‌ها، آنها را می‌خرند و از آنجایی که قیمت این مکمل‌ها هم ارزان نیست، معمولا دو، سه نفر با هم شریک می‌شوند و مصرف می‌کنند.»
علی که از مجموعه‌ای از پروتیین‌ها استفاده می‌کند و تاثیر مصرف آن بر بدنش مشخص است، ادامه می‌دهد: «در خود باشگاه ما هم تبلیغ فروش مکمل‌های خاصی می‌شود و روی دیوار زده شده است. اما به هرحال مکمل خوب و بد داریم، بدها همان تقلبی هستند که تعدادشان کم هم نیست و متاسفانه ورزشکاران در ابتدای کار نمی‌توانند خوب و بد این مکمل‌ها را تشخیص دهند. بیشتر آنها هم ترجیح می‌دهند مکمل‌های ارزان را بخرند که معمولا این مکمل‌های ارزان، تقلبی هستند و مشکل دارند.»
او می‌گوید: «ما این مکمل‌ها را از مکان‌های مطمئنی می‌خریم و می‌دانیم مشکلی ندارند.» مکمل‌های ورزشی اما تنها عضله‌ساز نیستند. چربی‌سوزها هم می‌توانند همان سرنوشت را برای مصرف‌کننده رقم بزنند. «مریم»، ٢٧ساله به‌تازگی ورزش را شروع کرده است. او به «شهروند» می‌گوید: «من حدود ١٠ کیلو اضافه وزن داشتم. زمانی که در باشگاه ثبت نام کردم، مربی‌ام به من پیشنهاد مصرف ال کارنیتین را برای کاهش وزن داد. این ماده مایع را به راحتی از داروخانه می‌خریدم و قبل از ورزش مصرف می‌کردم. هیچ‌کس هم در داروخانه از من نمی‌پرسید این دارو را برای چه می‌خواهم و چقدر می‌خواهم مصرف کنم. من هم به توصیه مربی، مصرف را شروع کردم اما پس از مدتی متوجه شدم ال کارنیتین چربی‌سوز نیست و بیشتر برای ورزش‌های استقامتی استفاده می‌شود.» او می‌گوید: «استفاده زیاد از این ماده باعث معده درد شدید در من شده بود که بلافاصله آن را قطع کردم.»
همه اینها باعث شد تا وزارت بهداشت دست به کار شود و با توجه به خطرات مصرف این مکمل‌ها که در مواردی منجر به مرگ مصرف‌کننده هم شده، واکنش تند نشان دهد. مدیرکل نظارت و ارزیابی فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل سازمان غذا و دارو که باشگاه‌ها را به برخورد قانونی تهدید کرده، به میزان واردات مکمل‌ها اشاره می‌کند: «سال گذشته حدود ٩٨میلیون یورو واردات داشتیم که این میزان نسبت به سالهای قبل بسیار پایین‌تر است، اما تنوع آن بیشتر است.» او از تمایل ورزشکاران به مصرف مکمل‌ها اطلاع دارد و خطاب به آنها می‌گوید: «در نظر داریم اقدامات ما به‌گونه‌ای باشد تا افراد که نیازمند فرآورده‌های خارجی هستند، به سمت قاچاق نروند. یعنی تقاضا طوری نباشد که قاچاق انجام گیرد و از هر فرآورده به میزان مورد نیاز و به‌صورت مجاز در کشور وجود داشته باشد اما نکته مهم این است که میزان این فرآورده، سقف تعیین‌شده داشته باشد.»
مدیر کل نظارت و ارزیابی فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل سازمان غذا و دارو درباره نحوه مدیریت در زمینه وضع مکمل‌ها در باشگاه‌های ورزشی و سالن‌ها بدنسازی زنانه، به ایسنا توضیح بیشتری می‌دهد: «با همکاری ای که بین سازمان غذا و دارو و وزارت ورزش صورت گرفته، به‌شدت با عرضه مکمل‌ها به‌ویژه مکمل‌های غیرمجاز برخورد خواهیم کرد. ما اصلا در زمینه مکمل‌های ورزشی که در باشگاه‌ها عرضه می‌شود، شوخی نداریم چرا که از این طریق از جوانان ما سوءاستفاده می‌شود. در همین زمینه برای انجام اقدامات نظارتی در باشگاه‌ها با وزارت ورزش جلسه‌هایی را برگزار کرده‌ایم و به نتایجی نیز رسیده‌ایم. این اقدامات نظارتی از ابتدای سال آغاز شده و طی چند روز آینده اقدامات دیگری در زمینه نظارت آغاز می‌کنیم.»
او به یکی از موارد مصرف مکمل تقلبی اشاره می‌کند: «چندی پیش جوان ٢٠سالهای را در بیمارستان دیدیم که چندین عمل جراحی روی او انجام گرفته بود. خانواده این جوان از مربی باشگاه بدنسازی او شکایت کرده بودند. زمانی که فهرست فرآورده‌ها و مکمل‌هایی را که مربی به این جوان داده بود، دیدیم، ٣ فرآورده هورمونی و داروهای شیمیایی کاملا غیرمجاز در آن بود و ٥ مدل هم مکمل ورزشی داشت که هیچ‌کدام از آنها مجوز نداشتند. بنابراین بحث مکمل‌های عرضه شده در باشگاه‌های ورزشی، مهم است و ما به‌شدت پیگیر آن هستیم.»
پیش از این مسئولان سازمان غذا و دارو، درباره خطرات استفاده از مکمل‌های ورزشی غیرمجاز، سخن گفته بودند. بیستم اردیبهشت‌ماه امسال، معاون برنامه‌ریزی و نظارت سازمان غذا و دارو به فروش مکمل‌های زیرپله‌ای هندی و پاکستانی اشاره کرده بود. پس از آن هم در چهارم خردادماه نسبت به فروش پودر کراتین در باشگاه‌های ورزشی هشدار دادند. معاون برنامه‌ريزي و نظارت سازمان غذا و دارو، همان موقع گفته بود که فروش پودر کراتین در باشگاه‌های ورزشی و البته عطاری‌ها از آن جهت خطرناک است که کسی مشاوره‌ای به مصرف‌کننده نمی‌دهد و حتی این مکمل‌ها می‌توانند تقلبی باشند. به گفته این مسئول در سازمان غذا و دارو، نيازهاي مکملي مانند کراتين پس از مشورت با متخصصان و صرفا از طريق داروخانه‌ها باید تهیه شود، چرا که در صورت ايجاد مشکل حداقل قابليت پيگيري دارد.
