قبلا چندبار هشدار داده بودند و کسی هشدارشان را جدی نگرفته بود؛ هشدار درباره مدارسی که یا خودشان خشت و گِلی‌اند یا به دلیل نداشتن حصار و دیوار، از ساختمان‌های قدیمی اطرافشان جدا نشده‌اند. تا این‌که آن روزِ یکشنبه آمد؛ روزی که یک معلم اهل منطقه مرکزی «روتك» در بخش مركزی خاش در سیستان‌وبلوچستان برای این‌که دیوار نم کشیده خانه کنار مدرسه روی دانش‌آموزان نریزد، خودش را سپر کرد و کشته شد.
هفته‌ای که گذشت، اگر هفته «حمیدرضا گنگوزهی»، معلمی که حالا فداکار و شهید نام‌گرفته ندانیم، باید یکی از هفته‌هایی دانست که درچند روز آن خیلی از خبرها تحت‌تاثیر حادثه مرگ او بودند؛ معلمی که حالا او را به نام «شهید» می‌شناسند، تعداد زیادی از مسئولان از او قدردانی می‌کنند و حتی ٤روز پیش، میدانی در «خاش» به نام او ثبت شده است.
ماجرای «حمیدرضا گنگوزهی»، معلم فداکار خاشی هنوز ادامه دارد؛ حالا و بعد از گذشت چند روز و پس از انتشار پیام‌های تسلیت و همدردی با خانواده این معلم از زبان وزیر آموزشوپرورش و دیگر مسئولان، به نظر می‌رسد این ماجرا آن‌قدر مهم بوده که وزیر آموزشوپرورش را به «خاش» بکشاند؛ آن هم چند روز بعد از خاکسپاری معلم فداکار. «علی‌اصغر فانی»، در پنجشنبه‌ای که گذشت، با ورود به «خاش» بر مزار معلم ایثارگر و فداکار حمیدرضا گنگوزهی حاضر شد و بعد از آن با خانواده این معلم دیدار کرد. او در این دیدار گفت: «ایثار معلم فداکار خاشی که با نثار جانش زندگی را به دانش‌آموزان هدیه داد، در تاریخ ثبت می‌شود. معلمان بارها و بارها در تاریخ ایران اسلامی فداکاری و جانفشانی‌های مختلفی را ثبت کرده‌اند و ادامه این جریان نشان‌دهنده روحیه جهادی آنان است.»
فانی ادامه داد: «آنان همواره جهادگونه در راه تقویت و پیشبرد نظام تعلیم و تربیت در ایران اسلامی مشغول به کار هستند و حتی برای حفظ آیندگان ایران اسلامی جان خود را هدیه می‌دهند. ایران اسلامی به خود می‌بالد که چنین انسان‌های فداکاری را دارد و باید قدر چنین تفکری را دانست که افراد همواره آماده جهاد درعرصه‌های مختلف ایران زمین هستند.»
مدرسه روستاي نوكجو ٥٣ دانش‌آموز در مقطع ابتدايي و ١٣ دانش‌آموز درمقطع راهنمايي دارد و گرچه ساختمان مدرسه نوساز است اما به گفته مسئولان آموزشوپرورش مانند بسياري از مدارس سه و چهاركلاسي ديوار حايل ندارد اما این‌طور که پیداست، در روزهای گذشته در تعداد زیادی از مطالبی که درباره این موضوع منتشرشده، آمده است که دیوار خشت و گِلی دبستانی که «حمیدرضا گنگوزهی» در آن کشته شد، روی دانش‌آموزان و معلمان آنها آوار شده است ولی با بالاگرفتن شایعه‌ها در این‌باره، مسئولان آموزشوپرورش دیروز دراین‌باره توضیح داده‌اند؛ نمونه‌اش «مرتضی رییسی»، معاون وزیر آموزشوپرورش و رئیس سازمان نوسازی و تجهیز مدارس.
او در واکنش به این‌که گفته می‌شود دیوار فرسوده مدرسه در خاش، باعث مرگ معلم شده، به ایلنا گفته است: «مدرسه فرسوده نبوده و در‌سال ٨٢، ٨٣ ساخته شده؛ قدمت مدرسه کمتر از ١٣سال است و خود ساختمان هیچ مشکلی نداشته است. اتفاقی که افتاده این بوده که یک اتاق خشت و گِلی با فاصله‌ای از فضای آموزشی وجود داشته است و هنگام بارندگی آب جمع شده و موجب مرطوب‌شدن دیوار شده و با شدت گرفتن باد، دیوار فرو می‌ریزد و در آن زمان دانش‌آموزان در آن محل بازی می‌کردند و به یک دفعه دیوار خراب می‌شود و معلم برای حفاظت از جان دانش‌آموزانش این فداکاری را می‌کند. این چیزی است که به بنده منتقل کرده‌اند. فیلم هم موجود است و شما می‌توانید ببینید که خود ساختمان مدرسه هیچ صدمه‌ای ندیده است.»
رییسی با بیان این‌که ساختمان مدرسه کاملا ایمن و استاندارد بوده است؛ چراکه مدرسه اصلا دیوار نداشته، گفته: «معمولا مدارس یک کلاسه و دو کلاسه دارای حصار نیست. دو کلاس در‌سال ٨٢-٨٣ به شکل استاندار ساخته شده و این یک ساختمانی بوده که مالکیت آن احتمالا متعلق به آموزشوپرورش نیست؛ چون مالکیت زمین ارتباطی به ما ندارد و ما فقط سازنده هستیم.»
اما نکته‌ای که درمیان حرف‌های رییسی می‌توان پیدا کرد، موضوعی است که هرچند خودش آن را کم‌اهمیت دانسته ولی به نظر هشداری جدی است. معاون وزیر آموزشوپرورش، دیروز گفته است که درحال حاضر بیش از ٥٣٢هزار کلاس درس درکشور وجود دارد که به دانش‌آموزان سرویس می‌دهد و هزارتای آنها خشت و گِلی‌اند؛ تعدادی که البته رئیس آن را کم دانسته است: «تعداد کلاس‌های خشت و گِلی بسیار پایین است؛ یعنی کمتر از حتی ٢دهم‌درصد است.»
او گفته است: «سال گذشته حدود ١٢٠٠- ١٣٠٠ کلاس خشت و گِلی را شناسایی کردیم که بخشی از اعتبارات برای بهبود وضعیت، تأمین اعتبار شده و هم‌اکنون در استان‌های خراسان‌شمالی، کرمان، سیستان‌وبلوچستان و خراسان‌جنوبی کار جایگزینی شروع شده و بخشی به پایان رسیده و بخشی همچنان نیمه‌تمام است.» معاون وزیر آموزشوپرورش البته خبری هم دراین‌باره داشته است: «در یکی دو‌سال آینده کلاس‌های خشت و گِلی تخریب و کلاس‌های استاندارد جایگزین آنها خواهند شد. برای ما قابل قبول نیست که بعضی از مدارس دارای بالاترین استاندارد، بیشترین سرانه و بالاترین امکانات باشند اما در بعضی مناطق دانش‌آموز در کلاس‌های خشت و گِلی و سنگ و گِلی درس بخوانند. درحال حاضر بیشترین تعداد مدارس خشت و گِلی را استان سیستان‌وبلوچستان دارد که برای سال ٩٥ اعتبار ویژه‌ای به این استان تخصیص داده شده است. حذف این مدارس، اولویت اول ما در‌سال ٩٥ به شمار می‌رود و سمت و سوی اعتبارات ما رفع تنگناها و نواقص، ایجاد امکانات آموزشی برابر، برقراری عدالت آموزشی و تأمین امکانات است برای این‌که دانش‌آموز روستایی احساس نکند، درمناطق شهری امکانات بیشتری حتی از لحاظ فضای آموزشی وجود دارد.»
رئیس سازمان نوسازی و تجهیز مدارس کشور ادامه داده است: «رسالت جمهوری اسلامی رفع محرومیت و برقراری عدالت و رسیدگی به مناطق محروم‌تر است و ما در این جهت تلاش می‌کنیم. تلاش ما بر این است که اعتبارات دولتی و اعتباراتی که خیرین اختصاص می‌دهند، به مناطق محروم اختصاص دهیم.» او با بیان این‌که کمکی که سایر نهادهای غیردولتی می‌کنند، رقم قابل توجهی است، گفته: «بنیاد برکت، ستاد اجرایی فرمان امام، بنیاد مستضعفان و برخی بانک‌ها ازجمله این نهادها هستند و ما کلا منابعی که این نهادها می‌دهند را به سمت مناطق محروم کشور هدایت می‌کنیم.»
رییسی توصیه‌ای هم به مدیران آموزشوپرورش داشته است: «نکات ایمنی را رعایت کنند؛ چراکه شما اگر بهترین امکانات و فضا و تجهیزات را استفاده کنید، درصورتی که نکات ایمنی رعایت نشود، باید منتظر حادثه‌ای بود. به نظرم ما به‌عنوان مسئولان آموزشوپرورش کشور و مدیران استان‌ها باید بدانیم که امانت‌های مردم دراختیار ماست و ان‌شاءالله به وظایف خود به خوبی عمل کنیم.»
معاون وزیر آموزشوپرورش با بیان این‌که دو سوم مدارس کشور کاملا ایمن است و یک‌سوم همچنان نیاز به بازسازی و مقاوم‌سازی و تخریب دارند، گفته است: «درصد مدارس تخریبی در قیاس با مقاوم‌سازی پایین‌تر است، اما اولویت اول ما مدارس تخریبی و مدارسی است که ٤٠ یا ٣٠سال قدمت دارند.»
اما با وجود این‌که رئیس سازمان نوسازی و تجهیز مدارس، تعداد مدارس خشت و گِلی در ایران را کم دانسته است، این مدیرکل نوسازی مدارس سیستان‌وبلوچستان است که او هم دیروز درباره وضع مدارس تخریبی و قدیمی در این استان هشدار داده است. «علیرضا راشکی» دیروز درجلسه شورای آموزشوپرورش استان سیستان‌وبلوچستان گفته که بیش از ٣٣درصد مدارس سیستان‌وبلوچستان تخریبی‌اند: «درحال حاضر ١٨هزارو٨٥٣ کلاس درس در سطح استان وجود دارد که ٤٣درصد آنان مستحکم بوده و ٢٣درصد نیز مقاوم‌سازی شده‌اند اما ٣٣درصد این کلاس‌ها تخریبی هستند که باید دراین‌باره اقدامات لازم صورت پذیرد. درحال حاضر بازسازی ٧٠درصد کلاس‌های استان مانده که با تصویب اعتبار لازم می‌توان تا پایان سال ٩٦-٩٥ جشن برچینی مدارس خشتی و گِلی را در استان برگزار کرد.»
وجود مدارس خشت و گِلی و تخریبی در مناطق محروم ایران، یکی از موضوعاتی است که حالا سال‌ها مسئولان آموزشوپرورش این مناطق و کارشناسان آموزشی درباره آن هشدار می‌دهند؛ موضوعی که حالا و بعد از کشته‌شدن معلم اهل «خاش» در سیستان‌وبلوچستان که بیشترین تعداد این مدارس را دارد، باعث شده دوباره با جدیت بیشتری مطرح شود. اینها همه درحالی است که در سال‌های گذشته، تعدادی از مسئولان شهرهایی که بیشترین تعداد مدرسه‌های خشت و گِلی را دارند، از تخریب این مدارس خبر داده‌اند؛ موضوعی که البته به نظر می‌رسد هنوز اتفاق نیفتاده است. مثلا بهمن‌ماه سال گذشته بود که استاندار سیستان‌وبلوچستان از تخریب و بازسازی مدارس خشت و گِلی سیستان‌وبلوچستان در دو‌سال آینده خبر داد. او گفت تمام مدارس خشت و گِلی استان ظرف دو‌سال آینده تخریب و بازسازی خواهد شد.
از طرف دیگر سال گذشته این «علی‌نقی یزدان‌پناه»، مدیرکل دفتر امور مناطق کمتر توسعه‌یافته و عشایر وزارت آموزشوپرورش از وجود ۵۰۰ مدرسه خشت و گِلی در مناطق عشایری ایران خبر داد. او با بیان این‌که مدارس خشت و گِلی خطرسازتر از کپری است، گفت که مدارس کپری برای دانش‌آموزان خطرساز نیست: «اما مدارس خشت و گِلی با کوچک‌ترین زمین‌لرزه تخریب می‌شود و برای دانش‌آموزان مشکل ایجاد می‌کند.» یزدان‌پناه بعد از آن به «شهروند» هم گفت که با سازمان نوسازی توافق جدیدی انجام شده که مدارس خشت و گِلی جمع و مدارس جدید و استاندارد ساخته شوند: «۵۰۰ فضای خشت و گِلی به تفکیک استان‌ها به سازمان نوسازی مدارس داده شده و قرار شده این مدارس بازسازی شوند. در کل ۸۰۰ مدرسه در مناطق کمتر توسعه‌یافته و عشایری وجود دارد که نیاز به تعمیرات اساسی دارند که می‌توان به مدارس کپری، خشت و گِلی، فرسوده و چادری اشاره کرد.» از طرف دیگر به گفته یزدان‌پناه ۸۰۰ مدرسه چادری و ۴۲ مدرسه کپری در مناطق کمتر توسعه‌یافته و عشایری وجود دارد.
حالا «محمدسعید اربابی»، نماینده مردم ایرانشهر در مجلس هم وجود مدارس خشت و گِلی استان سیستان‌وبلوچستان را یکی از مشکلات مناطق بلوچستان می‌داند: «در بسیاری از مناطق جنوبی استان هنوز مدارس خشت و گِلی وجود دارد که شرایط تحصیل را برای دانش‌آموزان منطقه مشکل کرده است. با توجه به رشد بالای جمعیت دانش‌آموزی روند آموزش در مدارس فرسوده با مشکل مواجه شده و دیگر این مدارس جوابگوی مردم منطقه نیست. اعتبارات لازم برای بازسازی و تجهیز مدارس مناطقی که خشت و گِلی و فرسوده است، باید درنظر گرفته شود.»
به گفته او، در مناطق روستایی شهرستان ایرانشهر ٣٥٠ مدرسه وجود دارد که از این تعداد ٣٥ مدرسه خشت و گِلی است و نمی‌شود از آنها استفاده کرد: «حذف مدارس کپری سیستان‌وبلوچستان و رفع مشکلات آموزشی دانش‌آموزان مدارس مناطق محروم استان باید به سرعت توسط مسئولان پیگیری شود. بودجه عمرانی شهرستان ایرانشهر کم است و باید افزایش یابد.»
