یادداشت دریافتی- محمد تقی‌زاده؛ آلفرد هیچکاک تعریف ساده و در عین حال جامعی برای "فیلم خوب" ارائه داده است و فیلم خوب را فیلمی میداند که مخاطبش را خسته نکند. ولی در محافل عمومی و گاها تخصصی تر سینمایی همیشه فیلم خوب واستاندارد با فیلم پر فروش دچار اختلاط میشود و فروش زیاد یک فیلم نمادی از خوب بودن و کامل بودن فیلم بیان میشود و سازندگان و طرفداران فیلم آن را بهانه ای برای موفقیت بی چون و چرای فیلم می دانند.
اما واقعیت این است که فیلم خوب و استاندارد فیلمی است که همزمان مورد توجه و علاقه عموم و خواص و کارشناسان قرار بگیرد و هردو از تماشای فیلم لذت ببرند نه اینکه خیلی بفروشد و مخاطب عام داشته باشد نه اینکه تنها مورد توجه خواص و محافل هنری و روشنفکری قرار بگیرد.
نمونه این نوع فیلم در سینمای ایران میتواند آژانس شیشه ای ساخته ابراهیم حاتمی کیا در سال 1376 باشد که نه تنها مورد توجه جامعه هنری و منتقدان قرار گرفت بلکه توجه عوام و مخاطبان نه چندان جدی سینما را هم کسب کرد.
با این مقدمه نگاهی داریم به پر فروش ترین فیلم های سینمای بعد از انقلاب و تحلیلی که در پی آن ارائه خواهد گردید:
روند پر فروش ترین فیلم ها در سینمای ایران روند متفاوت و متغیری است. پس از انقلاب اسلامی و تحولاتی که در ساختار سیاسی کشور حاصل شد سینما نیز به عنوان یکی از مدیوم های برتابنده جامعه و حکومت تابع شرایط بود و فیلم های سیاسی اوایل انقلاب در سال های 1361 تا 1365 بیان کننده حقیقت این موضوع است. بعد از آن دوره گونه کم کار شده و نادر اکشن در سینمای ایران ظهور و پس از اندکی به فراموشی سپرده شد.
کانی مانگا ساخته مرحوم سیف الله داد و عقاب ها ساخته ساموئل خاچکیان نمونه این گونه مهم و تاثیر گذار است. گونه مهم و تاثیرگذاری که هر چقدر سینمای صنعتی و سرگرمی ساز امریکا جدی گرفته میشود و فروش میکند در سینمای نحیف ما به رسمیت شناخته نشد یا حمایت نشد.
هرچند فیلم های موسوم به دفاع مقدس و به اصطلاح جنگی موج وسیعی را در زمان جنگ و ادامه آن در بین فیلمسازان بوجود آورد ولی هیچگاه نتوانست به عنوان پر فروش ترین فیلم سال لقب بگیرد.
ژانر کودک و نوجوان: گونه مورد استقبال و پر فروش تا اوایل دهه هشتاد بود و ایرج طهماسب و کامبوزیا پرتوی و مرضیه برومند مهمترین فیلمسازان این گونه مهم و فراموش شده سینمای ایران بودند که طهماسب و برومند با نگاهی به تاریخ سینمای ایران و اقبال مردمی به ساخت این فیلم های سینمایی با محوریت عروسک ها دوباره در سال های ابتدایی دهه نود به بازسازی و ادامه آن جریان پرداختند که هیچ کدام به موفقیت اولیه اش نتوانست برسد.
ژانر ملودرام اجتماعی – عاطفی: دومین گونه مورد توجه و پر مخاطب سینمای ایران از نظر فروش گیشه این ژانر است که البته اقبال عمومی برای ساختش بین فیلمسازان و مردم وجود دارد ولی از سال 1380 که سگ کشی ساخته بهرام بیضایی با موضوعی جدی و تا حدی اجتماعی و سیاسی فاتح گیشه ها شده بود دیگر هیچ فیلمی در این گونه نتوانست جلب توجه کند و مخاطبان گسترده کسب کند و رتبه اول سینمای پرفروش سال خود را بدست آورد.
ژانر کمدی: مهمترین و پر استقبال ترین گونه سینمای ایران که هرچقدر در سال های اولیه انقلاب مهجور و بی استفاده بود (تا سال 1382 مهمترین فیلم کمدی که در جدول پر فروش ها قرار میگیرد اجاره نشین ها 1366 ساخته مهرجویی و مرد عوضی 1377 ساخته هنرمند است) در سال های اولیه دهه هشتاد تا همین اواخر گونه مورد استقبال مردم و فاتح اصلی گیشه ها و آغازگر جریان " میلیاردی های سینمای ایران" قرار گرفت. جریانی که با توکیو بدون توقف ساخته عالم زاده در سال 1382 شروع شد و با مارمولک 1383 مکس 1384 آتش بس 1385 به اوج رسید و سه گانه ده نمکی یعنی اخراجی ها آن را به تثبیت رسانید.
پدیده مسعود ده نمکی و ظهورش در سینمای ایران به دنبال فعالیت های رادیکال ژورنالیستی اش در مطبوعات مهمترین بحث و جدل را در سینمای ایران و فروش فیلم ها بوجود آورد و عده ای موفقیت ده نمکی در جذب مخاطب و پرفروش شدن فیلم هایش را به دلایل غیر سینمایی و فرهنگی مربوط کردند و تعدادی شخصبت پردازی های جذاب و شوخی های به روز و غیر تکراری را عامل اصلی میلیاردی شده فیلم هایش و توفیقی واقعی برایش بحساب آوردند و در پی مصاحبه ها و تحلیل ها بر آن شدند تا رمز و راز این موفقیت را کشف کنند.
ژانر بلاک باستر ها یا پروژه های فاخر: این گونه که اولین بار در دولت قبل شروعش کلید خورد با حمایت های دولتی و سازمان ها و با نیم بها کردن بلیط توانستند سهم زیادی در جلب توجه مردم و فروش فیلم ها کسب کنند. ولی ناگفته پیداست که از آنجایی که سینما یک هنر مردمی است و هرگز با سفارش و حمایت حفظ نمیشود و ماندگار نمیگردد این گونه سینمایی هم مثل آثار مهم سینمای امرکا و قهرمان ژروری های دیرینه اش عمر زیادی نخواهد کرد و جای خود را به گونه های جذاب تر و خلاقانه تر خواهد داد.
غایبان لیست پر فروش ترین ها: همانطور که در مقدمه گفته شد: فروش یک فیلم لزوما دلیلی برای موفقیت آن محسوب نمیشود و فیلمسازان مهم و تاثیر گذار زیادی در تاریخ سینمای بعد انقلاب وجود دارند که با وجود تاثیرگذاری و اهمیت فیلم هایشان هرگز در لیست فیلم های پر فروش جایی ندارند که این نیز در جای خود قابل تحلیل و بررسی خواهد بود که چرا مردم از آثار مهم و تاثیرگذاری که در ادامه میاید آن طور که باید و شاید استقبال نکردند و یا دلایل دیگری در ارائه آمارها سبب اشتباه در تحلیل این قضیه شده است.
در ادامه به مهمترین فیلمها و سازندگانشان که با وجود استقبال نتوانستند پرفروش ترین فیلم سال شوند میپردازیم باشد که منبعی برای تحلیل و شناخت بیشتر مردم و سینمای فاخر ایران زمین باشد.
ابراهیم حاتمی کیا که به زعم خیلی از سینما دوستان و صاحب نظران بزرگترین فیلمساز بعد انقلاب است در این لیست غایب است و فیلم آزانس شیشه ای به سادگی و با حمایت های بیشتر میتوانست در فهرست پرفروش ترین های آن سال قرار بگیرد. به همراه حاتمی کیا بزرگانی چون فرهادی با درباره الی و جدایی نادر از سیمین – بنی اعتماد با روسری آبی و زیرژوست شهر – تقوایی با نا خدا خورشید – علی حاتمی با مادر و مسعود کیمیایی با اعتراض میتوانستند در فهرست فیلمسازان ژر فروش سینمای ایران قرار بگیرند که این مهم تا به حال برای ایشان مهرز نشده است.
در انتها باید اشاره کنم مسعود ده نمکی با 4 بار صدر نشینی در جدول پرفروش های سینمای ایران رکورد دار است و پس از آن طهماسب با 3 بار – و هنرمند و افخمی و میلانی و مخملباف و ایرج قادری هر یک با دوبار صدر نشینی رتبه های بعدی را در جدول ژرفروشان سینمای ما دارند.
در آنالیز ژانرها هم گونه سینمایی کمدی با دوازده فیلم رتبه اول و مورد پسندترین فیلم مردم ایران لقب گرفنه است و پس از آن ملودرام با هشت فیلم در رده دوم قرار میگیرد و گونه های سیاسی – اکشن و پروزه های فاخر نیز با دو فیلم از نادر ترین و مهجورترین ِانرهای پرمخاطب سینمای بعد انقلاب محسوب میشوند.
سینما یعنی بیضایی تقوایی کیارستمی قبادی مخملباف فرهادی و طیف کارگردانان جوان
نه اشخاصی که قبلا کار دیگه ای داشتند و بیشتر مشغول گاز انبر بودند حالا بیان فیلم بسازن