فرارو- یک استاد دانشگاه با اشاره به طرح عربستان برای ممانعت از ترانزیت کالا میان ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس گفت: «اجرای این طرح می تواند تبعات جنگ آفرین داشته باشد؛ اما در نگاهی کلی باید ایران منتظر بدتر از این ها از جانب ائتلاف ننگین آل سعود و متحد اسرائیلی آن باشد.»
فدراسیون اتاق های بازرگانی کشور های عضور شورای همکاری خلیج فارس به دنبال اعمال ممنوعیت کامل نقل و انتقال کالا به مقصد ایران و از مبدأ ایران است. عربستان در ادامه کارشکنی های خود در مسیر بهره برداری ایران از نتایج لغو تحریم ها اخیرا اقداماتی را در راستای ایجاد یک رویه مشترک میان تمام کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس آغاز کرده است تا بر مبنای آن نه تنها تجارت این کشورها با ایران به طور کامل قطع شود بلکه هیچ کالایی به مقصد ایران یا از مبدأ ایران امکان بارگیری و ترانزیت در کشورهای عضو این شورا نداشته باشد. تاکنون کویت و بحرین این خواسته عربستان را قبول کرده اند، اما امارات، قطر و عمان هنوز پاسخی نداده اند.
تبعات اجرای این طرح در روابط ایران و عربستان و وضعیت منطقه چیست؟
دکتر پیروز مجتهدزاده استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل در گفتگو با فرارو گفت: «به احتمال زیاد قطر، عمان و امارات نیز به ندای عربستان جواب مثبت خواهند داد چرا که تاریخ به ما می گوید ارتباطات این کشورها به گونه ای است که خیلی از خود اختیار ندارند و هر چه عربستان بگوید همان عملی می شود.»
وی ادامه داد: «البته ممکن است عمان به سرعت به این طرح عربستان نپیوندد اما این امر مهم نیست، مهم این است که باید دید چنین تصمیمی بر اساس کدام یک از مقررات بین المللی توجیه پذیر است و می تواند وارد مرحله اجرایی شود بی آنکه صلح و امنیت منطقه و جهان را به خطر اندازد.»
این استاد دانشگاه اظهار کرد: «البته بنده با این تحولی که شما می گوئید آشنایی ندارم و هنوز نشنیده ام که عربستان از چه می گوید و چه اهدافی را در سر می پروراند. اما اگر فرض را بر این گذاریم که این تصمیم در واکنش به قرارداد ارتباطی سه جانبه دیروز ایران و هند و افغانستان با ارزش های والای ژئوپولیتیکیش گرفته شده است که متحد پاکستانی عربستان را دچار انزوای ژئوپولیتیکی خواهد کرد که باید نتیجه گیری کنیم که این واکنش خصمانه سریع السیر آل سعود ارزش ژئوپولیتیکی والای ترتیبات ارتباطی ایران و هند و افغانستان را به نمایش می گذارد و به ما می گوید گسترش این ترتیبات بر اساس الگوهایی که در فرضیه "ژئوپولیتیک دسترسی" طرح کرده ام تا چه اندازه می تواند عربستان سعودی را در وحشت انزوای ژئوپولیتیکی وادار کند تا با ایران راه موازنه های قدرتی را در منطقه پیش گیرد.»
وی افزود: «اگرچه هر کشوری اختیار دارد روابط بازرگانی خود را با کشوری دیگر قطع کند اما اینکه چند کشور بتوانند چنین تصمیمی بگیرند آن هم در منطقه ژئوپولیتیکی پیچیده و حساس خلیج فارس که ارتباطات تجاری در آن سوابق چندی قرنه بسیار حساس دارد باید جای تامل داشته باشد! آیا این قطع ارتباطات بازرگانی بر مساله صدور امن انرژی از منطقه به قدرت های غربی تاثیر خواهد داشت یا نه؟؛ چنانکه تاکنون هیچ قدرتی حتی در دوره جنگ های بزرگ مانند جنگ ایران و عراق نتوانسته است دست به چنین کارهایی بزند.»
این استاد دانشگاه با بیان اینکه اجرا شدن چنین تصمیمی مسئله ساز است گفت: «اجرای این طرح می تواند تبعات جنگ آفرین داشته باشد؛ اما در نگاهی کلی باید ایران منتظر بدتر از این ها از جانب ائتلاف ننگین آل سعود و متحد اسرائیلی آن باشد.»
مجتهدزاده درباره علت تصمیم عربستان به اجرای چنین طرحی گفت: «من از علت چنین تصمیم حیرت انگیزی اطلاعی ندارم ولی در بررسی احتمالات شاید بتوان علت را در نارضایی شدید اسرائیلی – عربستانی از معادلات روابط خارجی ما در کشمکش های عربی – اسرائیلی خاورمیانه جست و جو کرد.»
وی ادامه داد: «شاید ما بتوانیم در بازنگری سیاست خارجی خود متوجه عوامل حساسیت آفرین برای ائتلاف استراتژیکی اسرائیلی – آل سعود شویم و به تعدیل آن عوامل پردازیم. آنچه مسلم است این که ما در سیاست های خاورمیانه ای از یک طرف روی بسیاری از ظرایف دقت و توجه نکردیم و در همان حال از بسیاری از موارد موازنه آفرین بر اساس پیگیری سیاست تسامح (مسامحه کردن) و تساهل (سهل انگاری کردن) عبور کردیم و اجازه دادیم این الگوی رفتاری غلط ما سبب بروز استنباط ضعف و عدم قاطعیت، نزد دشمنان کشور شده که با فرض سستی و ضعف ما بخواهند علیه ما تاخت و تاز کنند.»
مجتهدزاده در پاسخ به این سوال که نسخه جنابعالی برای مقابله با عربستان چیست؟، گفت: «در این برخورد فوری شما فقط می توانید این سوال را از مجموعه شورای روابط خارجی و وزیر خارجه بپرسید و انتظار پاسخی منطقی را داشته باشید. من هنوز دقیقا نمی دانم چه تصمیمی گرفته شده و چه اتفاقی افتاده است ولی در مجموع توصیه همیشگی خود را در داشتن دقت در مسائل و قاطعیت در تصمیم گیری تکرار می کنم. باید در درجه اول ببینیم تحریکات از کجا صورت می گیرد و علت این اقدامات چیست.»
وی ادامه داد: «باید از روز اول برای جلوگیری از وضعیتی که در استانبول و کنفرانس سران اسلامی پیش آمد می ایستادیم. در موضوع حادثه منا بدون ارائه سند و مدرک به عربستان اتهام زدیم که هدف از آن حادثه کشتار حاجیان ایرانی بود که این کار غلط بود. یا باید مدرک می دادیم یا این اتهام را مطرح نمی کردیم.»
وی افزود: «اکنون نیز در اقدام اخیر عربستان علیه ایران این سوال برای من مطرح می شود که آیا اجرایی شدن این طرح می تواند بدون جنگ صورت بگیرد؟، من در حال حاضر حتی حاضر نیستم در یافتن پاسخ به این سوال فکر کنم.»
مجتهدزاده در پاسخ به این سوال که اگر این تهدیدها به مرحله اجرایی برسد ایران چه واکنشی باید داشته باشد؟، گفت: «واضح است که عمل متقابل! یعنی اگر آل سعود واقعا ماجراجویی را در این سطح بخواهد پیگیری کند دولت ایران باید از هم اکنون سر و صدای بین المللی گسترده ای را شروع کند تا مشروعیت بین المللی اقدامات آینده خود را از حالا به دست آورد.»
وی ادامه داد: «بدیهی است که عملی کردن این تهدیدات از طرف آل سعود حالت استراتژیکی فوق العاده ای به خود خواهد گرفت که اقدام متقابل ایران را مشروع خواهد کرد. یعنی اگر آنها بخواهند توقف داد و ستد در کرانه های ایران را عملی کنند ایران می تواند و حق خواهد داشت که از داد و ستد تجاری عربستان و همصداهایش با دنیای خارج از طریق تنگه هرمز جلوگیری کند. بر اساس همان تهدید در بستن تنگه هرمز که در مقابل تهدید اتحادیه اروپا برای جلوگیری از صدور نفت از سواحل ایران ابراز شد و اتحادیه اروپا را وادار کرد آن تهدید خود را فراموش کند.»
مجتهدزاده در پاسخ به این سوال که اگر جنابعالی تصمیم گیرنده بودید، اکنون با عربستان چه می کردید؟، گفت: «اگر من تصمیم گیرنده بودم اولین وظیفه ام این بود که با استفاده از اطلاعات دقیقی که علی الاصول باید در اختیار شورای روابط خارجی و وزارت خارجه باشد دریابم که موضوع چیست و چه انگیزه ای سبب بروز چنین وضعیتی شده است و ببینم چه موضوعی موجب این دشمنی ها می شود.»
وی ادامه داد: «سپس بررسی می کردم که آیا انگیزه چنین واکنش هایی در سیاست خارجی ما نهفته است؟ و آنگاه می کوشیدم تصمیم بگیرم که پیگیری آن موضوع یا انگیزه برای منافع ملی ایران حیاتی است یا محصول بازی های ایدئولوژیک است که به احتمال زیاد مورد دوم خواهد بود.»
وی افزود: «لذا در نتیجه گیری از مطالعاتم اگر به این نتیجه می رسیدم که انگیزه واقعا در گرایش های ایدئولوژیک سوپر ایمپوز شده بر روابط خارجی ما نهفته است بحثی جدی را در سطح تصمیم گیری کلی کشور آغاز می کردم تا کلیت تصمیم گیری نظام در روابط خارجی مرد و مردانه به این نتیجه رسد که دوران بازدهی برخی جهت گیری های ایدئولوژیک در روابط خارجی ما سرآمده است و باید اکنون به دنبال ایجاد موازنه های ژئوپولیتیکی با دوستان و دشمنان منطقه ای شویم.»
وی افزود: «آیا اکنون هنگام طرح این سوال برای ما فرا نرسیده است که چرا ما باید به حماس همه جور کمک بدهیم اما حماس در اشتراک تاکتیکی جدید خود با محمود عباس و آل سعود در کنفرانس سران اسلامی استانبول علیه ما رای بدهد؟! پس باید در سیاست خارجی خود بازنگری کنیم چرا که سیاست تساهل و تسامح پدر منافع ملی ایران را درآورده است.»
