قطعا تاکنون برایتان پیش آمده که با شنیدن برخی خبرها دل نگران شوید. اخباری که دائما از آن حرف می زنند و بلافاصله آن را تکذیب می کنند. معضل «آبیاری مزارع با فاضلاب» هم یکی از آنهاست؛ موضوعی که در این روزها به یک کابوس تبدیل شده است. از طرفی کارشناسان نسبت به آن هشدار می دهند و از طرف دیگر مسئولان محکم تر از پیش خط بطلان را روی آن می کشند، اما در این حین تنها مردم هستند که تقاضای محال ندارند، آنها فقط می خواهند شب ها با فراغ خاطر بخوابند نه آنکه روزی چند وعده احساس کنند که با خوردن سبزی های آلوده تا مرز مسمومیت پیش رفته اند؛ خواسته‌ای نه چندان بزرگ که جزو حقوق شهروندیشان است، اما مدت هاست که آنان را در این کابوس نگه داشته است.
«آبیاری مزارع با فاضلاب موجب آلوده شدن خاک و نیز آب‌های زیر زمینی می‌شود، این کار یک تخلف زیست محیطی جدی است و تمام مزارعی که با فاضلاب آبیاری می‌شوند، باید توسط سازمان جهاد کشاورزی مشخص شوند.» این خبر اوایل این ماه توسط رئیس اداره محیط زیست شهر تهران اعلام شد. موضوعی که این روزها دغدغه خاطر تهرانی ها، مسئولان و بحث داغ رسانه‌هاست، تا جایی که کميسيون کشاورزی، آب و منابع طبيعی مجلس عنوان کرده که تنها ۴۰ درصد فاضلاب تهران تصفيه می شود و متاسفانه ۶۰ درصد فاضلاب به حال خود رها شده و آب‌های زيرزمينی و اراضی کشاورزی جنوب پايتخت را آلوده می کند.
اما آنچه بیشتر این معضل را بغرنج می کند، تعلل برخی مسئولان است که با تکذیب می خواهند صورت مساله را پاک و با وجود پیامدها همچنان این فاجعه را کتمان کنند؛ معضلی که با وجود هشدار کارشناسان تنها چون توپ از این میدان به آن میدان پاس کاری می شود و مسئولان با شانه خالی کردن مسیر هدایت آن را مشخص می کنند. این وسط هم فقط دود بی مسئولیتی ها و ناکارآمدی ها به چشم مردمانی می رود که قرار است سبزی های آلوده را سر سفره‌های خود ببرند و غذای آلوده را نوش جان کنند، چرا که بسياری از محصولات كشاورزی جنوب تهران با آلودگی‌هایی كه در فاضلاب وجود دارد، آبياری می شوند و کاملا غیربهداشتی به دست مردم می‌رسند.
در نتيجه توده سرطان، بیمارهای کلیوی و معدوی به همین راحتی در میان آنها می چرخد، اما انگار ماجرای آلودگی مزارع با فاضلاب سر دراز دارد، چرا که پا را از تهران فراتر گذاشته و گذری به اصفهان، مشهد و همدان هم داشته است. آنچنان که کارشناس بهداشت محيط مرکز بهداشت خراسان رضوی می‌گوید: بر اساس استانداردهای جهانی پساب تصفيه شده بايد با آب رقيق‌ساز شده و بعد برای آبياری درختان استفاده شود. بنا بر استاندارهای ايران استفاده از پساب تصفيه شده برای درختان غير مثمر مجاز و برای آبياری سبزی و صيفی غيرمجاز محسوب می‌شود. همچنین شيب زمين در مناطقی از سطح شهر مشهد كه فاضلاب را به سطح زمين رها می كنند به سمت كشف‌رود است. بنابراین فاضلاب‌ها و پساب‌های خانگی در هر منطقه‌ای كه رها شوند، در نهايت تشكيل حجم بزرگی از فاضلاب را می‌دهند كه وارد كشف‌رود می‌شود. به گفته سجادی با توجه به اينكه مشهد از نظر سالک مستعد است، رهاسازی فاضلاب در معابر عمومی اثرات مستقيم و غيرمستقيمی در افزايش شيوع انواع بيماری دارد.
با وجود این، انتظار می رود دولت نگاهی همه جانبه به وضعيت آب و فاضلاب کشور به ویژه شهر تهران داشته باشد و با طرح های حمایتی از بروز مشکلات جلوگیری کند، چرا که سهل انگاری و بی توجهی در این زمینه به اختلال در سلامتی مردم منجر می شود و به ناچار باید در قبال آن هزینه‌های سنگینی را پرداخت که جبران آن به مراتب سخت است.
آبیاری مزارع با فاضلاب غیرممکن است
با وجود آنکه امروزه در کشورهای پیشرفته نقش فاضلاب تصفیه شده برای استفاده در كشاورزی و حتی آب شرب پررنگ است، اما در كشور ما هنوز برنامه مستدلی برای جمع‌آوری و هدایت اين فاضلاب وجود ندارد و از آنجا که روزانه هزار تن پسماند و فاضلاب به سمت جنوب تهران سرازیر می شود، هر روز شاهد آلودگی آب‌های زيرزمينی و بخشی از اراضی كشاورزی هستيم. سالانه حدود ۴۰۰ ميليون مترمکعب فاضلاب آلوده شهر تهران وارد چاه های جذبی شده و آب‌های زيرزمينی و زمین های کشاورزی جنوب تهران را آلوده می‌کند. وزارت نیرو باید فاضلاب‌های خانگی را جمع آوری کرده و آنها را به سمت تصفیه خانه هدایت کند و در نهایت مسیر فاضلاب‌های آب خانگی را از کشاورزی جدا کند، اما هنوز اقداماتی در این زمینه صورت نگرفته است و شرایط زیست‌‌محیطی نامناسبی برای محصولات کشاورزی به وجود آمده است.
یک عضو کمیسیون بهداشت در مورد آبیاری مزارع با فاضلاب می گوید: من بعید می دانم که آبیاری زمین های کشاورزی از طریق فاضلاب صورت بگیرد، اما اگر فاضلاب بدون تصفیه شدن وارد مزارع شود فاجعه آفرین است. محمد حسین قربانی ادامه می دهد: امروزه تکنولوژی آن‌قدر پیشرفت کرده است که کشورهای پیشرفته در دنیا از سیستم مدیریت شده تصفیه فاضلاب بهره مند هستند، یعنی از فاصلاب ها در سیستم کشاورزی برای خروجی آب به صورت شایسته استفاده می کنند. او تصریح می کند: حالا اگر از طریق سیستم تصفیه فاضلاب آب مورد نیاز کشاورزی را تامین کنیم، با توجه به پیشرفت علم خلاف واقع و قانون نیست، اما بهتر است این کار را با بررسی همه جانبه و موشکافانه انجام دهیم. قربانی در مورد آب فاضلاب تصفیه شده می گوید: از نگاه من باید سیستم فاضلاب تصفیه شده کشور بر اساس مدیریت در اختیار کشاورزان قرار بگیرد، نه آنکه سطحی از این آب بگذریم. او خاطرنشان می کند: باید مراجع ذی صلاح این مساله را بررسی کنند. تصفیه فاضلاب باید براساس روال و منطق باشد، چون تصفیه و استفاده بهینه از فاضلاب مسبوق به سابقه است.
سازمان های متولی برای رفع معضل فاضلاب
در حالی که سال ها از هشدار کارشناسان نسبت به آبیاری مزارع جنوب تهران با فاضلاب می گذرد، اما تاکنون نه سازمان محیط زیست، نه وزارت جهاد کشاورزی و نه وزارت بهداشت به صورت اساسی به اين مساله وارد نشده است و این در حالی است که مدت ها از ساخت و تکمیل تصفیه خانه فاضلاب توسط وزارت نیرو می گذرد، اما نبود بودجه آن را در حالت تعلیق نگه داشته است، تا جایی که هیچ نهادی عواقب بیماری مردم را جدی نگرفته و همه منتظرند تا کار به جای باریک کشیده شده و سپس وارد عمل شوند.
حتی با وجود انتشار این خبر و سر و صدا کردن رسانه ها هنوز برخی مسئولان خود را نسبت به آبیاری زمین های کشاورزی با فاضلاب بی خبر نشان داده و اظهار بی اطلاعی می کنند. آنچنان که پیگیری این معضل را به حل معضل دیگر پیوند می زنند و حل مسائل بی نتیجه باقی می ماند. بنابراین بهتر است مسئولان به جای فرافکنی به فکر پیدا کردن راه چاره باشند. این در حالی است که عضو کمیسیون بهداشت مجلس بیان می کند: ما در کشور با بحران کم آبی مواجهه هستیم و این موضوع بر کسی پوشیده نیست. به گونه ای مسئولان بارها این موضوع را هشدار داده اند. امروزه همه برای رفع این مشکل باید به هم کمک کنیم، به ویژه وزارت نیرو که با رویکرد مدیرتی باید با تصفیه خانه های بسیار عظیم و علمی، آب فاضلاب خانگی تهران را مورد استفاده بهینه قرار دهد. قربانی با بیان اینکه یکی از وظایف وزارت نیرو تامین آب کشاورزی است، ادامه می دهد: آب زیادی به شکل فاضلاب هدر می رود که باید تصفیه شود.
از یک طرف در اطراف تهران هم زمین های کشاورزی و مستعد آب زیاد داریم و از طرف دیگر با کمبود آب مواجه هستیم. بنابراین بهترین کار این است که از آب فاضلاب تصفیه شده استفاده کنیم. او می گوید: سه سازمان متولی پیگیری این موضوع هستند. اول وزارت نیرو است، چون باید فاضلاب را مدیریت کند. دوم وزارت جهاد کشاورزی که باید بحث کشاورزی و رساندن آب را تامین کند. سوم سازمان محیط زیست که می تواند در کنار این دو دستگاه نقش خود را ایفا کند. البته نقش وزارت بهداشت هم در زمینه محصولات بهداشتی کمرنگ نیست. بنابراین سازمان ها باید دست به دست هم بدهند تا این معضل را از بین ببرند.
