فرارو- مديركل آژانس بين‌المللي انرژي هسته‌اي گزارشي را مبني بر عدم انحراف ايران از برجام در برنامه‌هاي هسته‌اي خود منتشر كرد. در این میان برخی معتقدند جای خالی راستی آزمایی تعهدات گروه 1+5 در گزارش آمانو دیده می شود. آنها معتقدند طبق برجام آمانو همانطور که درباره اجرای تعهدات ایران گزارش می دهد باید درباره میزان اجرای تعهدات غربی ها درباره لغو تحریم ها یا همکاری های صلح جویانه هسته ای با ایران نیز گزارش دهد.
آیا آمانو می تواند درباره تعهدات گروه 1+5 در قبال ایران اظهارنظر کند؟
حسن بهشتی پور کارشناس مسائل هسته ای در گفتگو با فرارو گفت: «آژانس بین المللی انرژی هسته ای به عنوان یک مرجع ذی صلاح درباره موضوعات هسته ای در دنیا اظهارنظر می کند و بر فعالیت های هسته ای کشورهای مختلف که حدود 198 کشور هستند نظارت می کند.»
وی ادامه داد: «آنچه اکنون آژانس در قبال ایران انجام می دهد وظیفه ای است که بر اساس اساسنامه این نهاد و همچنین بر اساس قطعنامه 2231 شورای امنیت و متن برجام بر عهده آن گذاشته شده است. بنابراین اگر آژانس بخواهد درباره نحوه لغو تحریم ها اظهارنظر کند صلاحیت های لازم را ندارد.»
وی افزود: «یعنی همچنان که نهاد دیگری صلاحیت ندارد درباره موضوعات هسته ای صحبت کند و تنها نهاد حقوقی بین المللی که اظهارات آن درباره فعالیت های هسته ای کشورها مورد وثوق دنیا است آژانس بین المللی هسته ای است، در سایر موضوعات غیرهسته ای اصولا آژانس نمی تواند اظهارنظر کند.»
این کارشناس مسائل هسته ای اظهار کرد: «البته از همان ابتدا دلواپسان عنوان کردند که باید یک مکانیسم اجرایی برای راستی آزمایی تعهدات طرف مقابل دیده شود که همان موقع عنوان شد کمیسیونی به نام کمیسیون مشترک برجام دیده شده است که در این باره قضاوت می کند که البته باز با این انتقاد روبرو شد که ترکیب این کمیسیون به نحوی است که در نهایت 5 به 3 به ضرر ایران خواهد بود.»
وی افزود: «اما واقعیت این است که هیچ ساز و کاری برای راستی آزمایی تعهدات 1+5 در برجام جز همین کمیسیون مشترک برجام وجود ندارد.»
بهشتی پور در پاسخ به این سوال که آیا اینکه هیچ ساز و کاری جز کمیسیون مشترک برجام برای راستی آزمایی اجرای تعهدات 1+5 در قبال ایران دیده نشده است یک نقطه ضعف برای برجام محسوب می شود؟، گفت: «البته یک نقطه ضعف محسوب می شود اما می گویند فردی در چاه افتاده بود یکی او را دید و گفت صبر می کنی بروم طناب بیاورم؟ طرف گفت اگر صبر نکنم چکار کنم. لذا ایران هم در شرایطی نبود که بتواند هر کاری می خواهد انجام دهد.»
وی ادامه داد: «به هر حال در آن زمان کمیسیون مشترک برجام را در نظر گرفتند و ممکن بود اگر ایران انتظارات دیگری را مطرح کند اساسا توافق حاصل نشود.»
وی افزود: «اکنون کمیته ای تحت عنوان کمیته نظارت بر اجرای برجام در کشور شکل گرفته است که ذیل شورای عالی امنیت ملی فعالیت می کند. لذا این خواست عمومی باید شکل بگیرد که اگرچه فعالیت های این کمیته می تواند محرمانه باشد، اما گزارش های آن عمومی شود و به طور دقیق عنوان کند مثلا در هفت ماه گذشته تعهدات طرف مقابل چند درصد اجرا شده و چند درصد در حال اجرا است.»
بهشتی پور با بیان اینکه این کار می تواند موجب روشن شدن افکار عمومی شود تصریح کرد: «البته وزارت خارجه تاکنون دو گزارش در رابطه با اجرای برجام ارائه کرده است؛ اما چون این گزارش ها از سوی وزارت خارجه ارائه می شود از سوی دلواپسان با اِن قُلت روبرو می شود. اما اگر گزارش های مربوطه از سوی کمیته نظارت بر اجرای برجام که ذیل شورای عالی امنیت ملی که نهادی فرا قوه ای است صادر شود، شبهه توجیه از سوی تیم مذاکره کننده برطرف خواهد شد.»
وی ادامه داد: «بنده به عنوان یک تحلیل گر وقتی به آنچه در حال انجام است نگاه می کنم می بینم به واسطه برجام دستاوردهای خیلی خیلی قابل توجهی به دست آمده است و واقعا نمی دانم چرا برخی دوستان اینچنین انتقاد می کنند.»
وی افزود: «واقعیت این است که تحریم ها همانطورکه به مرور به وجود آمدند به مرور هم از بین می روند و اساسا مکانیسم آن به این شکل است. یعنی می توان یک روزه توافق کرد که این تحریم ها لغو شود چنانکه این توافق صورت گرفت و طرف مقابل هم اعلام کرد تحریم ها علیه ایران لغو شده است اما اجرای لغو تحریم ها به مرور از بین می رود.»
بهشتی پور گفت: «از سوی دیگر و بر خلاف آنچه منتقدان عنوان می کنند امنیت ایران بعد از برجام افزایش یافته است. شش قطعنامه فصل هفتمی شورای امنیت که مبنای تحریم ها بودند با اجرای برجام یکباره حذف شدند و تنها یک قطعنامه 2231 وجود دارد و مسئله PMD نیز به طور کامل بسته شد؛ چنانکه در گزارش اخیر آمانو سرفصلی به نام PMD دیده نمی شود. اینها دستاوردهای کمی نیست اما متاسفانه منتقدین توجه نمی کنند.»
بهشتی پور در پاسخ به این سوال که آیا آمانو نباید حداقل درباره تعهدات هسته ای گروه 1+5 در قبال ایران گزارش دهد؟، گفت: «آمانو در گزارش های خود مطالبه گری نمی کند. یعنی مثلا خطاب به روسیه عنوان نمی کند چرا در فردو هنوز ایزوتوپ ها را راه اندازی نکرده اید چرا که این کار آژانس نیست. متاسفانه برای اقدامات همکاری جویانه هسته ای کشورهای 1+5 در برجام دوره زمان مشخص تعریف نشده است که تا چه زمانی باید تعهدات خود را انجام دهند.»
وی ادامه داد: «با این وجود اگرچه جزو وظایف آمانو نیست اما وی می تواند برای تسریع در اجرای برجام دو اقدام اساسی را انجام دهد. اول اینکه شرایطی که برای اعلام وضعیت سفید در ایران لازم است را سریع تر انجام داده و اعلام کند چراکه در این صورت مراحل بعدی سریع تر انجام خواهد شد.»
وی افزود: «اقدام دوم اینکه به کشورهایی مثل روسیه و چین عنوان کند در تعهداتی که برای همکاری هسته ای با ایران باید انجام می دادند چکار کردند، اگرچه این کار وظیفه سازمان انرژی اتمی ایران است و آژانس فقط بعد از انجام این کارها بر آن نظارت می کند.»
