سعیده شفیعی در شرق نوشت: از حدود یک دهه قبل، به بررسی وضعیت نابرابری جنسیتی در بازار کار، اشتغال و دستمزد توجه شده است و رتبه‌بندی کشورها از منظر نابرابری در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، بهداشتی و آموزشی انجام می‌گیرد.
«گزارش جهانی شکاف جنسیتی» (The Global Gender Gap Report) از سال ٢٠٠٦ به وسیله مجمع جهانی اقتصاد
(World Economic Forum) معرفی و به‌عنوان شاخصی برای بررسی شکاف جنسیتی در
سراسر جهان استفاده شد.
همچنین گزارش «زنان، بازار کار و قوانین» نیز که از سوی بانک جهانی منتشر می‌شود، به مقایسه کشورهای جهان از نظر نابرابری جنسیتی و تغییر قوانین در این حوزه می‌پردازد. در یادداشت حاضر از هر دو این گزارش‌ها استفاده شده است.
یافته‌های بانک جهانیزنان نیمی از جمعیت و نیمی از نیروی کار هر کشوری را تشکیل می‌دهند که کمتر مورد توجه کارفرمایان و دولتمردان قرار می‌گیرند. اگرچه در دهه‌های اخیر تلاش‌ها برای ایجاد فرصت‌های برابر اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، بهداشتی و آموزشی در برخی از کشورهای توسعه‌یافته مؤثر واقع شده، اما هنوز در اغلب کشورهای جهان، زنان در مقابل مردان از فرصت‌ها و امکانات برابر برخوردار نیستند.
براساس جدیدترین گزارش بانک جهانی، در ١٥٥ کشور از ١٧٣ کشور جهان حداقل یک قانون برای ممانعت از اشتغال زنان وجود دارد. در صد اقتصاد جهان، زنان با محدودیت‌های جنسیتی برای یافتن شغل مواجه هستند و در ١٨ اقتصاد، شوهران می‌توانند مانع از اشتغال همسران خود شوند. البته روزنه‌های امیدی هم برای آینده وجود دارد. برای مثال، در دو سال گذشته، در ٦٥ کشور جهان ٩٤ مورد اصلاحی در جهت ایجاد فرصت‌های برابر برای زنان انجام شده است.
براساس گزارش بانک جهانی، در عربستان، اردن، ایران و افغانستان به‌ترتیب ٢٩، ٢٥، ٢٣ و ٢٢ درصد تفاوت جنسیتی قانونی وجود دارد که این کشورها را در صدر کشورهای با نابرابری جنسیتی بالا قرار می‌دهد.
شاخص شکاف جنسیتیشاخص شکاف جنسیتی که به وسیله مجمع جهانی اقتصاد محاسبه می‌شود، عددی بین صفر و یک است که هرچه این رقم بالاتر باشد، دلالت بر شکاف کمتر جنسیتی و هرچه پایین‌تر باشد، دلالت بر شکاف بیشتر جنسیتی دارد. عدد ٠,٥ بیان‌کننده شکاف عمیق بین زن و مرد است؛ به طوری که مردان از مزایایی دو برابر زنان در ابعاد چهارگانه بهره‌مندند و عدد ٠.٨٥ رقم خوبی است زیرا نشان‌دهنده نزدیک‌شدن زنان و مردان در ابعاد مورد بررسی است.
این شاخص از چهار زیربخش مشارکت و فرصت‌های اقتصادی (با مؤلفه‌هایی مانند مشارکت زنان و مردان در نیروی کار، میزان درآمدهای متوسط هر جنس، درصد هر جنس در مشاغل رده‌بالا و رده‌پایین)، دستاوردهای آموزشی (با مؤلفه‌هایی مانند نرخ سواد و موقعیت آموزشی زنان در سطوح اولیه، ثانویه و سطح دانشگاهی)، بهداشت و طول عمر و توانمندسازی سیاسی (تعداد زنان در پارلمان و کابینه و میزان واقعی حضور زنان در این پست‌ها) تشکیل شده است.
شکاف جنسیتی در ایرانبراساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد در دهمین و جدیدترین گزارش خود، ایران با شاخص شکاف جنسیتی ٠,٥٨٠ در رده‌بندی جهانی رتبه ١٤١ را در اختیار دارد که چهار پله نسبت به گزارش سال قبل (٢٠١٤) پایین‌تر است. در زیربخش بهداشت نسبت به سایر زیربخش‌ها وضعیت بهتری وجود دارد و ایران در مقام ٩٩ جهان قرار دارد. در زیربخش آموزش نیز جایگاه کشورمان با کسب رتبه ١٠٦ نسبت به فرصت‌های اقتصادی و سیاسی، بهتر است.
به‌طور‌کلی در یک دهه گذشته در همه زیربخش‌های این شاخص سیر نزولی مشاهده می‌شود اما افت زیربخش بهداشتی با ٤٧ پله بیش از سایر زیربخش‌ها است. زیربخش‌های اقتصادی و سیاسی هر کدام با ٢٨ و زیربخش آموزش با ٢٦ پله سقوط در دوره ٢٠٠٦-٢٠١٥ نشان از نابرابرترشدن این حوزه‌ها دارند.
نابرابری‌های اقتصادی و سیاسیدر بین ١٤٢ کشور جهان، ایران به‌لحاظ زیرشاخص فرصت‌های اقتصادی در رتبه ١٤١ جای گرفته است. براساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، نرخ مشارکت زنان در ایران ١٨ درصد است که نسبت به کشورهای هم‌گروه (درآمد متوسط روبه‌بالا) بسیار پایین‌تر است. بر این اساس، زنان ایرانی به‌طور متوسط سالانه چهار‌هزارو ٧٨٧ دلار درآمد دارند؛ در‌حالی‌که مردان ایرانی در همین دوره ٢٧هزارو ٧٤٤ دلار به دست می‌آورند (٧/٥ برابر).
ایران در زیرشاخص «توانمندسازی سیاسی» نیز جایگاه مناسبی ندارد، براساس شاخص «حضور زنان در پارلمان»، ایران رتبه ١٣٩ جهان را به خود اختصاص داده است. حضور زنان در کابینه به نسبت حضور در پارلمان بهتر است؛ اما جایگاهی بهتر از ١١٤ را برای ایران به ارمغان نیاورده است.
وضعیت رقبای منطقهایجایگاه رقبای مهم منطقه‌ای ایران (ترکیه و عربستان) از منظر شاخص شکاف جنسیتی، بیانگر آن است که ایران از این نظر، بعد از این دو کشور قرار می‌گیرد. ایران در حالی در مقام ١٤١ جهان از نظر این شاخص قرار دارد که ترکیه در جایگاه ١٣٠ و عربستان در رتبه ١٣٤ قرار دارد. این شکاف در زیربخش‌های اقتصادی و سیاسی محسوس‌تر است، به‌طوری‌که ایران در مشارکت زنان نرخی پایین‌تر از عربستان و ترکیه دارد و شکاف درآمد زنان به نسبت مردان در ایران از ترکیه و عربستان بیشتر است.
سخن پایانیبراساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد و بانک جهانی، شکاف جنسیتی میان مردان و زنان در سال‌های اخیر در بسیاری از کشورها کمتر شده است؛ اما این وضعیت در ایران نه‌تنها بهتر نشده، بلکه بدتر هم شده است.
این شکاف در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی بیشتر و در حوزه‌های آموزشی و بهداشتی کمتر است. به نظر می‌رسد دولت‌های مختلف در عمل نتوانسته‌اند فرصت‌های برابری برای زنان به نسبت مردان ایجاد کنند و زنان اگرچه در بخش آموزش توانسته‌اند موفقیت‌های خوبی به دست بیاورند؛ اما این آموزش‌ها در بازار کار و در مشارکت سیاسی به مرحله عمل نرسیده است.
