این پاییز، باران را فراموش کن

پاییز را باید در خوزستان دید، در سیستان و بلوچستان. باید به بوشهر رفت که پنکه‌های سقفی چرخان، تا خود زمستان، پاییز را ریشخند می‌کنند. یا در کهگیلویه و بویر احمد و خراسان جنوبی که باید چشم به آسمان دوخت تا شاید قطره‌ای، فقط قطره‌ای...

تصویر پاییز را در گردنه حیران و جاده چالوس فراموش کنید. مه سنگین و نم باران و بوی خاک خیس. ویترین زیبایی از پاییز.

همه‌اش این نیست. تنها استان‌های شمالی و غربی وضعیت نسبتاً خوبی به لحاظ بارش دارند. بر اساس اعلام مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور، میزان بارندگی در استان‌های بوشهر، خوزستان، فارس، کهگیلویه و بویراحمد از اول مهرماه امسال تاکنون صفر میلیمتر بوده است.

یعنی در این استان‌ها هیچ بارانی نباریده است. سال زراعی گذشته نیز برای استان‌های بوشهر، خراسان رضوی، خوزستان، سیستان و بلوچستان و کهگیلویه و بویراحمد، بدون باران سپری شده است. اصفهان، البرز، تهران، زنجان، سمنان، قزوین، قم، کرمان، کردستان، کرمانشاه، هرمزگان و یزد نیز با میانگین بارش زیر یک میلیمتر از ابتدای پاییز و همچنین سال زراعی گذشته، اوضاع و احوال خوبی نداشته‌اند.

میانگین بارش بلندمدت در این استان‌ها نیز حاکی از کاهش بارش و وقوع خشکسالی در این مناطق است. بر اساس جدولی که از سوی مرکز ملی خشکسالی ارائه شده، 21 استان امسال با بارشی کمتر از میانگین بارش بلند مدت، مواجه بوده‌اند.

از میان 10 استان باقی مانده نیز 7 استان، افزایشی ناچیز نسبت به میانگین بارش بلند مدت دارند و تنها 3 استان شمالی هستند که میزان بارندگی امسال در آنها با افزایشی نه چندان چشمگیر در مقایسه با میانگین بلندمدت مواجه بوده است.

میانگین بارش در یک سال زراعی، در کل کشور، 236 میلیمتر بوده. این در حالی است که 9 استان شامل اصفهان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، سمنان، سیستان و بلوچستان، قم، کرمان، هرمزگان و یزد، میانگین بارشی کمتر از میانگین بارش کل کشور داشته‌اند که در این میان استان یزد با 9/87 میلیمتر، کمترین میزان بارندگی را در طول یک سال زراعی به خود اختصاص داده است.

استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی، قم، سمنان، هرمزگان، اصفهان و خراسان رضوی نیز به ترتیب دارای کمترین بارش‌ها بوده‌اند. حدس زدن اینکه کدام استان‌ها بیشترین بارندگی را داشته‌اند هم کار زیاد سختی نیست. جدول بارش‌ها نشان می‌دهد که گیلان با 7/896 و مازندران با 2/694 میلیمتر بارندگی، پربارش‌ترین استان‌های کشور در طول یک سال زراعی بوده‌اند.

پاییز سال گذشته بود که نام پدیده «ال نینو» سر زبان‌ها افتاد. اداره ملی اقیانوس شناسی و هواشناسی امریکا گزارش داد که ال نینو در حال شکل‌گیری در قوی‌ترین حالت خود از سال 1950 میلادی یعنی زمان پیدایش آن تاکنون است. ال نینو همان چرخه‌های مشهور آب و هوایی جهان است که هر ۲ تا ۷ سال یک‌بار باعث ایجاد ناهنجاری‌های بزرگی در آب و هوای سراسر زمین می‌شود.

سال گذشته بر اساس پیش‌بینی‌ها، خاورمیانه و ایران نیز تحت تأثیر این پدیده قرار می‌گرفت و زمستانی سرد و پربارش، از جمله پیامدهای آن پیش‌بینی می‌شد. گرچه تغییرات شدید آب و هوایی موسوم به پدیده ال نینو با پیامدهای منفی همچون وقوع سیلاب و اپیدمی، امری خوشایند در سراسر جهان شمرده نمی‌شود، اما دست کم برای ایرانی‌ها، این پدیده نوید زمستانی سرد و پر بارش را می‌داد.

خصوصاً برای پایتخت‌نشین‌ها که چند سالی بود حسرت بارش یک برف زمستانی به دلشان مانده بود. خیلی‌ها دنبال خرید لباس‌های گرم‌تر از معمول بودند و کاپشن‌های لایه‌دار را از گوشه انبارها بیرون آورده بودند. به هرحال ال نینو در راه بود. شوخی‌های زیادی هم بین مردم رواج پیدا کرده بود. تا نم بارانی می‌زد، بعضی‌ها شوخ طبعی‌شان گل می‌کرد و می‌پرسیدند: «حالا این باران است یا ال نینو؟!»

سال گذشته ال نینو آمد. اثراتش را هم دیدیم. گرچه باز هم نه در تهران و خیلی شهرهای خشک دیگر. چه بسا سال گذشته هم با وجود وعده و وعیدهایی که ال نینو داده بود، باز هم حسرت برف به دل زمستان تهران و برخی شهرهای دیگر ماند اما اوضاع بارش در کل کشور بد نبود. حجم آب سدها بالا رفت و دغدغه‌ها در زمینه تأمین آب، کمتر شد. به همین‌اش هم راضی بودیم، گرچه آن‌طور که باید و شاید موفق به دیدار روی ماه ال‌نینو نشدیم.

امسال اما باید منتظر خواهر یا برادر ال نینو باشیم؛ «لانینو». این یکی برایمان به خوش یمنی قبلی نیست. تحفه لانینو، سالی کم بارش است. شروع سال آبی جدید هم روی این مسأله مهر تأیید می‌زند؛ سالی که خشک و بی‌بارش آغاز شده است.

 شرکت مدیریت منابع آب ایران گزارش داده است که در نخستین هفته‌ سال آبی ٩٦-٩٥، ٥ حوضه از ٦ حوضه آبریز اصلی کشور بدون بارش گزارش شده‌اند و تنها در حوضه خزر بارش داشته‌ایم که بارش در این حوضه هم تنها 5 میلیمتر گزارش شده است.

 بر اساس اعلام دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو، در ‌سال آبی پیش‌رو احتمال کاهش حدود ٢٠‌درصدی بارندگی‌ها نسبت به میانگین بلندمدت وجود دارد و این کم‌بارشی بیشتر مناطق شرقی و غربی کشور را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

گرچه لانینو در امریکای‌شمالی گزارش شده، اما این پدیده جوی مانند ال‌نینو سایر نقاط کره‌زمین را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. مسأله این است که در پدیده ال‌نینو با پدیده «ترسالی» مواجه بودیم و از جمله پیامدهای آن وقوع سیلاب‌ها و بارش‌های ناگهانی زیاد در سراسر نقاط جهان بود.

همان‌طور که گفته شد ایران نیز از این وضع مستثنی نبود و در بسیاری از ایستگاه‌های ثبت بارش کشور، میزان بارش به ثبت رسیده، نشان از افزایش بارندگی داشت و بالاتر از حد میانگین بود. گرچه چنانچه در ابتدای گزارش هم اشاره شد، استان‌هایی هم بودند که با وجود پدیده ال‌نینو، سهم چندانی از بارندگی نداشتند و ترسالی را آنچنان که باید، تجربه نکردند. در برخی مناطق کشور نیز سیلاب‌های پیش‌بینی نشده اتفاق افتاد که بی‌ربط به این پدیده نبود.

شاهرخ فاتح، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور از افزایش یک تا یک و نیم درجه‌ای هوا و کاهش 10 تا 20 درصدی بارش‌ها در پاییز امسال خبر می‌دهد و اعتقاد دارد نباید برخی بارش‌های زودهنگام را به حساب پرباران بودن پاییز امسال گذاشت.

پیش‌بینی کارشناسان هواشناسی هم این مسأله را تأیید می‌کند. از آن جمله اظهار نظر مجید حبیبی، رئیس پژوهشکده اقلیم‌شناسی کشور است که اعلام می‌کند میانگین ارتفاع بارش سال زراعی 95-94 در سطح کشور حدود 2 درصد نسبت به دوره آماری کاهش داشته است.

به گفته او، بیشترین افزایش بارش در استان‌های غربی کشور به ترتیب به مقدار 63، 46 و 43 درصد در استان‌های ایلام، کرمانشاه و لرستان ثبت شد، همچنین بیشترین کاهش بارش سالانه در استان‌های یزد، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی به ترتیب به مقدار 44-، 38- و 34- درصد رخ داد. علاوه بر این براساس نمایه خشکسالی SPEI در سال زراعی 95-94 به استثنای مناطق عمدتاً غربی سایر بخش‌های کشور درگیر درجات مختلف خشکسالی بوده‌اند.

 با این احوال و بر اساس اعلام رئیس پژوهشکده اقلیم‌شناسی کشور، انتظار می‌رود میانگین بارش فصل پاییز سال‌جاری کمتر از میانگین بلندمدت باشد که کاهش در نیمه غربی کشور از شدت بیشتری برخوردار خواهد بود، اما در ماه‌های آذر و دی ارتفاع بارش در سطح کشور به میانگین بلندمدت خود نزدیک می‌شود، به طوری که موجب می‌شود تا بارش فصل زمستان در محدوده نرمال باشد.

ال نینو یا لانینو، هرچه باشد نباید فراموش کنیم که روی کمربند خشک جهان قرار گرفته‌ایم. پاییز را باید در چهره تمام کشور دید. در لب‌های خشک سیستان و بلوچستان و خوزستان، روی برگ‌های آب نخورده انارستان‌های یزد و روستاهای متروک خراسان جنوبی.