«محاسبات ریاضی، ریتم ۲۰۰ ساله را برای زلزله تهران نشان می دهد و طبق محاسبات، از این ۲۰۰ سال ۱۸۵ سال گذشته و ۱۵ سال باقی مانده است.»
روزنامه قانون نوشت: «ایران در ردیف مناطق زلزله‌خیز جهان محسوب می‌شود و به خصوص مناطق شمال شرقی کشور، مستعد بروز ناگهانی زمین لرزه هستند. طی دو ماه گذشته در استان خراسان به دفعات شاهد بروز زمین‌لرزه و پس‌لرزه‌های حاصل از آن بوده‌ایم. آخرین زلزله ۷/۵ ریشتری که شب ۲۳اردیبهشت ماه بجنورد را لرزاند، با سه کشته و ۴۰۰مصدوم همراه بود که ۵۰ نفر بستری و ۲۲۰ نفر سرپایی درمان شده‌اند، همچنین تعدادی از روستاها خسارت ۲۰ تا ۵۰ درصدی دیده‌اند.
پدر علم زلزله شناسی ایران و ريیس سابق بخش زلزله‌شناسی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در گفت‌و‌گو با «قانون» معتقد است که در منطقه بجنورد بازه ۲۲ ساله‌ای برای وقوع زلزله وجود دارد. به گفته وی در شمال شرق ایران بیش از صدها گسل خفته وجود دارند و او عقیده دارد که وقوع زلزله در مشهد غیر طبیعی نیست و هر نقطه از ایران در هر زمان می‌تواند به لرزه درآید. ريیس سابق بخش زلزله شناسی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران همچنین در خصوص وقوع زلزله در تهران هشدار می‌دهد و می‌گوید که این زمین‌لرزه‌ها در برابر زلزله تهران هیچ خواهد بود و اگر تهران بلرزد، آخرالزمان از راه خواهد رسید.
مشروح گفت‌وگوی «قانون» با «بهرام عکاشه» را در زیر می خوانید:
علت زلزله‌های اخیر مشهد چیست؟ آیا گسل‌های ناشناخته‌ای وجود داشته که تازه فعال شده یا گسل‌های خفته بیدار شده‌اند؟
زلزله در شرق ایران مورد عجیبی نیست؛ چرا که مناطق شمال شرق ایران فوق العاده زلزله خیز هستند و زلزله های تاریخی زیادی در این مناطق ثبت شده اند. زلزله های قرن جاری نيز در این نقاط کم نبوده و در مجموع لازم است همواره برای حادثه زلزله در منطقه شمال شرق کشور آماده بود، به خصوص مرز ایران و عشق آباد نقطه اوج خطر است و تا ۵/۷ ریشتر توانمندی زمین لرزه دارد. برای مثال بجنورد در خراسان شمالی یک ریتم ۲۲ ساله زلزله دارد؛ به این شکل که هر ۲۲ سال زلزله ای تا عمق ۶ ریشتر را در این منطقه شاهد خواهیم بود و اکنون در زمان این ریتم قرار گرفته ایم.
چند گسل در این منطقه فعال است؟
دو گسل بزرگ در منطقه وقوع این زلزله ها وجود دارد و علاوه بر آن ها صدها گسل کوچک دیگر نیز هست که نه تنها در ریتم زمانی تعیین شده، که همواره مستعد فعالیت است. گسل به شکستگی و ترک روی ظرف شباهت دارد. آسیب پذیرترین نقطه ظرف، محل ترک است و هر آن امکان دارد ظرف مورد نظر از محل ترک، بشکند. گسل به عنوان ناهمگنی در زمین به دلیل فشارهایی که به زمین وارد شده و منجر به ایجاد شکستگی شده، هر لحظه امکان فعالیت دارد. اسم گسل که می آید، افراد فکر می کنند درباره یک نقطه خاص صحبت می شود؛ در حالی که گسل‌ها ممکن است چند هزار کیلومتر امتداد و تا ۷۰۰ کیلومتر عمق داشته باشند.
وضعیت فعلی ایران برای وقوع زمین لرزه چگونه است؟
در مجموع منطقه ایران در ردیف منطقه آلتیمالیا قرار دارد؛ یعنی از هیمالیا تا آلپ در سويیس که همه جزو مناطق زلزله خیز است. همان‌گونه که گفتم، عمق گسل‌های ایران گاه تا ۷۰۰ کیلومتر می رسد و در کنار آن، میزان حرارت داخل زمین در مناطق زلزله خیز تا هفت هزار درجه سانتی‌گراد است و این نکته به خصوص در مورد مشهد صدق می کند. در کشوری مانند ژاپن، زلزله ۵ تا ۶ ریشتر نمی تواند آسیب رسان باشد اما در ایران زلزله ۵ ریشتری حتی برای کلانشهرهای ما مساله ساز است. برای مثال با یک زمین‌لرزه ۵ تا ۶ ریشتر، مناطق جنوب تهران به طور قطع آسیب خواهند دید.
مهم ترین راهکارهایی که برای کاهش آسیب‌های ناشی از زلزله در ایران به کار رفته یا مناسب به کار رفتن است، چیست؟
ایجاد ستاد بحران از ۲۳ سال پیش تا کنون یکی از مهم‌ترین این راهکارهاست. البته که به طور تقریبی از ۸۰سال قبل ستاد بحران در کشور وجود داشته اما نقش خاصی ایفا نکرده و این نقش از ۲۰ سال گذشته به صورت جدی تعریف و ایجاد شده است. همزمان با پیشنهاد تشکیل این ستاد، پیشنهاد مقاوم سازی افراد مهم کشور نیز به سازمان امنیت کشور داده شد. همچنین بارها گفته شده که لازم است پایتخت را از حالت تک بعدی خارج کنیم؛ چرا که با احتمال زیاد وقوع زلزله، این که تمام قطب های کشور در تهران باشد امر معقولی نیست. پایتخت ها از هم جدا شوند و در شهرهای مختلف باشند؛ برای مثال پایتخت فرهنگی، پایتخت صنایع و غیره. بهترین دانشگاه ها و مشاغل تنها در تهران نباشند تا جمعیت پایتخت به این حد نرسد. فراموش نکنیم که۲۰ درصد بافت های تهران فرسوده است و وقوع زلزله، از تهران یک فاجعه خواهد ساخت. ستاد بحران گرچه سال هاست به صورت جدی در بحران‌های کشور حضور دارد اما میزان اعتماد به عملکرد آن قابل قیاس با کشورهایی شبیه ژاپن که مثال می زنید، نیست. در کشورهای خارجی به عملکرد ستاد بحران اعتقاد راسخ وجود دارد چون مردم منطقی فکر می کنند. در ایران حتی در مناطق شمال شهر، مردم هنوز به خرافات و رمال ها توجه دارند.
فکر نمی کنید عدم اعتماد مردم تا حد زیادی به عملکرد ناقص خود این ستاد برمی‌گردد؟
به طور قطع در کشور ما کارها هرگز به طور کامل به دست کاردان سپرده نمی شود. حتی این موضوع را در سطح کلان و در عرصه های مهمی مانند انتخابات و حضور کاندیداهای مختلف و نحوه برخوردشان با یکدیگر شاهد هستیم. این ضعف کلی کشور ماست و به ستاد و ارگان و دستگاه خاص محدود نمی شود.
احتمال وقوع زمین لرزه در پایتخت را چقدر می دانید؟
محاسبات ریاضی، ریتم ۲۰۰ ساله را برای زلزله تهران نشان می دهد و طبق محاسبات، از این ۲۰۰ سال، ۱۸۵سال گذشته و ۱۵ سال باقی مانده است. البته ریاضیات با رفتار زمین یکسان نیست. رفتار زمین فوق العاده ناهمگن است؛ به این شکل که ممکن است ۲۰۰ سال به ۳۰۰ سال برسد و خبری نشود، ممکن است همین فردا شاهد زلزله باشیم. اما محاسبات ریاضی به تهران ۱۵ سال دیگر فرصت می دهد.
قدرت زلزله تهران چقدر خواهد بود؟
تهران، استعداد زلزله ۷ و نیم تا ۸ ریشتر را دارد. اگر به تاریخ نگاه کنیم در منطقه تهران ۱۶۰ سال قبل زلزله بیش از ۷ ریشتر نيز اتفاق افتاده که بر اثر آن بخشی از سفارت انگلیس و بخشی از کاخ گلستان و بازار ریخت و حدود ۴۵هزارنفر از بین رفتند. زلزله تهران، زلزله بزرگی خواهد بود اما مردم و مسئولین ما ملاحظه حوادث را نمی کنند و کسی فکر نمی کند که همین حالا اگر در تهران زلزله بیاید، برای مثال ماشین آتش‌نشانی چگونه می خواهد خود را به مناطق ناامن برساند؟ ما حدود ۱۴۰ پایگاه آتش نشانی داریم اما با این وضعیت در صورت وقوع زلزله، ۴۰۰ پایگاه نيز فایده نخواهد داشت.
گسل های خطرناک تهران و ناامن‌ترین مناطق تهران از نظر زمین‌لرزه کدام هستند؟
مناطق ۱، ۲ و ۳ بیشترین آسیب را از فعال شدن احتمالی گسل های شمال شهر می بینند و مناطقی چون۷، ۹ ،۱۱ و ۱۷نیز به دلیل داشتن بافت فشرده، از آسیب جدی برخوردار می شوند. گسل مشافشم و گسل ری، دو گسل بزرگ تهران هستند. اگر گسل مشافشم فعال شود، بخشی از منطقه ۳ و ۴ و تمام منطقه ۱ صدمات جدی خواهند دید. فعالیت گسل ری نیز به مناطق ۹ تا ۲۰ لطمه خواهد زد. شمال و جنوب تهران به شدت زلزله‌خیز هستند و به جرات می توان گفت که چند هزار گسل از مناطق حومه تهران، کرج و قزوین به سمت شرق ادامه دارد. رودهن، بومهن، فیروز کوه، ورامین، پیشوا، جوادآباد، پرند، رباط کریم، شهریار، ملارد و ماهدشت و فشم از مناطق به شدت خطر پذیر هستند و اگر به تاریخ نگاه کنیم، تا کنون تهران حداقل ۱۰ بار بر اثر زلزله از بین رفته است.
در حال حاضر نیز در تهران، روزانه حداقل پنج زلزله نامحسوس ثبت می شود و هر روز حداکثر شاهد پنج زلزله نیم تا ۲ریشتری هستیم و همین زلزله اگر به ۴ ریشتر برسد، جنوب تهران را از دست خواهیم داد.
اگر بخواهید تصویری از تهران بعد از زلزله ارائه دهید، این تصویر چیست؟
به وضعیت تهران پس از وقوع زلزله هیچ امیدی ندارم. تصور کنید که ۱۱هزار کیلومتر لوله گاز در تهران منفجر شود. حتی تصور این موضوع ممکن نیست. ستاد بحران چقدر می‌تواند خدمات داشته باشد؟ همان‌گونه که گفتم حتی ماشین های آتش‌نشانی قادر به تردد نخواهند بود. نجات‌دادن افراد مانده زیر آوار به معضل تبدیل می شود و بعید می دانم بتوان تعداد زیادی را زنده بیرون آورد. عده زیادی از مردم اگر از زلزله نمیرند، از عفونت و بی آبی و آلودگی تلف می شوند. مگر این که جسدها را با ماشین مخصوص سوزاندن جسد بسوزانند و زنده ها را جایی در بهشت زهرا اسکان دهند. کشته های زلزله تهران بیش از پنج‌میلیون نفر خواهد بود و می توان گفت که پس از آن، تهرانی وجود نخواهد داشت. بگذارید یک جمله بگویم، زلزله تهران تصویر آخرالزمان را زنده خواهد کرد.
