دکتر گشتاسب مظفری*؛ رقابت‌ها و مناظرات جدی انتخاباتی، همواره صحنه پویایی، شور شوق، سخنرانی‌ها و ابراز وجود‌های چالشی و هیجانی کاندیدا‌ها و طرفداران آن‌ها بوده و خواهد بود. البته در همه جای جهان به ویژه میان جامعه ایرانی و مردم فهیم، آگاه و آداب دان ما، خط قرمز‌ها، چارچوب ها، اصول و کدهاییست که مانند تمامی مسابقات، بازیگران مکلف به رعایت آن‌ها هستند و به هیچ وجه این اصول و چارچوب‌ها نباید نادیده گرفته شود هر چند به قیمت از دست دادن نتیجه مسابقه و رقابت باشد.
به عنوان یک کنشگر حوزه مدیریت و دیپلماسی عمومی که در عین حال به پدیده‌های سیاسی – اجتماعی جامعه با رویکرد منطقی و عقلانی علاقه مندم، متاسفانه برخی از ابعاد حضور، طرح دیدگاه‌ها و تعامل کاندیداهای محترم را در جریان مناظرات و نیز واکنش‌های کاندیداهای شکست خورده در انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم را سوال برانگیز و به دور از شان و جایگاه خودشان و نیز فرهنگ غنی، تاریخی و انسانی ما ایرانیان و تا حدود زیادی تاسف بار ارزیابی می‌کنم.
سال ۱۳۷۶ در انتخابات ریاست جمهوری، پیام تبریک علی اکبر ناطق نوری به نامزد پیروز انتخابات به عنوان یک رفتار نمادین و اخلاقی در اذهان باقی مانده است. او حتی پیام تبریک خود را نیز خطاب به خاتمی منتشر کرد و با روی باز این شکست انتخاباتی را پذیرفت. در پیام ناطق نوری آمده بود: هدف همه ما خدمت به اسلام و مردم عزیز ایران است و نباید افتخار خدمت‌گزاری را با هیچ چیز دیگری مبادله کنیم. در این راه اینجانب تمام مساعی خود را جهت همراهی و همکاری با جنابعالی به کار خواهم گرفت". این اخلاق سیاسی ستودنی است که در دنیای سیاست باید رواج پیدا کند و ما نیاز شدیدی به این رفتارهای اخلاقی در سیاست ایران داریم.
اما انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ یک استثنا به نظر میرسد. در این دوره وقتی صحت انتخابات از سوی برخی از نامزدهای انتخابات زیر سوال رفت، طبیعی بود که تبریک به نامزد پیروز هم به فراموشی سپرده شود. بعد از انتخابات پرحاشیه و پرسروصدای سال ۸۸ پیام‌های تبریک رقبا در صحنه‌های آشوب‌های خیابانی گم شد. در آن سال از بین میرحسین موسوی، مهدی کروبی و محسن رضایی، تنها محسن رضایی بود که تلویحا به احمدی نژاد تبریک گفت و نوشت: "فردی که پس از طی مراحل قانونی و تایید نهادهای نظارتی و تنفیذ مقام معظم رهبری به عنوان رئیس جمهور اعلام شود، رئیس جمهور همه ملت ایران بوده و برای جلوگیری از هرگونه وقفه در خدمت رسانی به مردم، وی را حمایت خواهم نمود".
هر چند انتخابات ۹۲ تبریک نامزدهای شکست خورده به نامزد پیروز نویدی بر حاکمیت ارزش‌های اخلاقی در سپهر رقابت‌های سیاسی ایران بود، ولی اینک در شرایطی که حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور مستقر، علیرغم همه مشکلات و چالش‌های عمیق موجود به ویژه وضعیت بحرانی و نامناسب اقتصادی به میراث مانده از دوران پر ابهام و تاریک مدیریت اجرایی قبلی کشور، خود را دوباره در معرض قضاوت و انتخاب مردم قرار داد، به شکل نامتعارف و زننده‌ای مورد حمله رقبا قرار گرفت و در جریان تبلیغات و مناظره‌ها، نقد منصفانه و عادلانه جای خود را به تخریب و و حملات ناشایست داد. حملاتی که تحت تاثیر انگیزه‌های قوی برای کسب قدرت، حتی با توسل به ابزارهای غیر اخلاقی، چارچوب‌ها و استانداردهای عرفی و اخلاقی جامعه را درنوردید که قطعا در بلند مدت، آثار زیانباری بر فرهنگ و رفتارهای شهروندان به ویژه نوجوانان و جوانان جامعه خواهد داشت.
از سوی دیگر پس از رقابت و چالشی سخت، وقتی دولت حسن روحانی از مردم نمره قبولی گرفت و ایشان برای دومین بار به مقام ریاست جمهوری رسید، باز هم متاسفانه کاندیداهای شکست خورده در خورجایگاه فرهنگی مورد تحسین جامعه ایرانی و شان و منزلت خود و رقیب پیروز واکنش نشان ندادند!
اگر به متن پیام‌های کاندیداهای دور مانده از مقام ریاست جمهوری نگاه کنیم، مشاهده می‌کنیم که بر خلاف عرف دیپلماتیک و اصول سیاست ورزی و حکمرانی شایسته، عنوان مورد خطاب پیام آنان، کاندیدای پیروز نبود و حتی برخی از کاندیدا‌ها نام ایشان را در متن پیام نیاوردند که این نکته ظریف می‌تواند در خوش بینانه‌ترین حالت، نشانه‌ای از غفلت آنان و یا با فرض بدبینانه، حاکی از عدم آمادگی، سعه صدر و بزرگواری کافیآنان برای پذیرش شکست و احترام به رقیب پیروز و قدرتمند باشد.
سید ابراهیم رئیسی اصلی‌ترین و قوی‌ترین رقیب حسن روحانی که در هر حال توانسته است با طرح شعارهای ارزشی و اخلاقی و با شعار دولت کار و کرامت رای بیش از ۱۵ میلیون نفر از شهروندان به ویژه اقشار ضعیف این کشور را به خود جلب کند، در انتهای پیام طولانی خود به مناسبت برگزاری انتخابات که عنوان "ملت عزیز و بزرگوار ایران " را برای آن برگزیده است، بدون خطاب قرار دادن فرد پیروز و نام بردن از او در متن پیام، به شکل بسیار کوتاه و مختصر! "برای تمام دولت مردان و رئیس جمهور منتخب آرزوی موفقیت" کرده است. آن هم در شرایطی که سراسر پیام ایشان همچنان به زخم‌های برجای مانده از رقابت‌های انتخاباتی اشاره دارد و به نوعی تداوم تخاصم و درگیری با حریف پیروز را نشانه گرفته است.
محمدباقر قالیباف هم، که با طرح شعارهای چالشی خود در جریان رقابت‌های انتخاباتی، عملا آغازگر حملات توفانی به حسن روحانی و دولتمردان وی بود و در نیمه راه بر اساس محاسبات خود ویا فشارجریان اصولگرا، به نفع سید ابراهیم رئیسی انصراف داد و حتی در آخرین میتینگ مبارزاتی وی نیز در مصلای تهران تمام قد حضور یافت تا بلکه کمک حال کاندیدای اصلی جمنا باشد؛ پس از پایان رقابت‌ها و اعلام پیروزی حسن روحانی، به جای تبریک به کاندیدای پیروز، در پیام کوتاهی در کانال تلگرامی‌اش نوشت: «انتخابات ٢٩ اردیبهشت سند مردمى بودن و جشن جمهوریت در ایران بود. "وی سپس در پیام مفصل دیگری بدون خطاب قرار دادن رئیس جمهور منتخب و حتی بدون تبریک و آرزوی موفقیت برای فرد پیروز، همچنان بر طرح شعارهای انتخاباتی خود پافشاری کرده است.
اما در این میان، به نظر میرسد واکنش‌ها و پیام‌های آقایان مصطفی میرسلیم و مصطفی هاشمی طبا، به دلیل تجربه بالای مشارکت و فعالیت در عرصه دولت و حکمرانی، تا حدودی با اصول و آداب دیپلماتیک و عرف موجود در میان سیاست مداران، همخوانی و سازگاری دارد. به طوریکه هم به رئیس جمهور منتخب تبریک گفته اند، هم از ملت و شهروندانی که در خلق این رویداد سیاسی و حماسه ملی شیرین نقش اصلی را داشته اند، تشکر و قدردانی نموده اند و هم تا حدودی انتظارات خود از رئیس جمهور منتخب و دولت دوازدهم را در چارچوب رویکرد و گرایش سیاسی خود، مطرح کرده اند که فرم و محتوای پیام آنان می‌تواند مورد پذیرش باشد. هرچند شایسته بود آنان نیز در ابتدای پیام خود، رئیس جمهور منتخب ملت را مورد خطاب قرار دهند و به طور مستقیم و به نام " حسن روحانی" تبریک بگویند!
البته از اسحاق جهانگیری هم که کاندیدای جناح حاکم و همگرا با حسن روحانی بود، انتظار میرفت که در چارچوب عرف و آداب متداول، طی پیام جداگانه و مشخصی، به رئیس جمهور منتخب تبریک بگوید که ظاهرا تا این لحظه این اتفاق روی نداده است.
در این میان پیام های علی لاریجانی رئیس مجلس به ظاهر اصولگرا و وابسته به جناح منتقد دولت، علی اکبر ناطق نوری سیاست مدار اخلاق گرا و محمد رضا عارف نماینده شاخص و اصلاح طلب مجلس و کاندیدای رقیب در انتخابات ۱۳۹۲، کاملا بر اساس انتظارات و در چارچوب آداب و تشریفات سیاست ورزی و حکمرانی، شایسته تقدیر می‌نماید.
از سوی دیگر هر چند رئیس جمهور برگزیده مردم در پیام پیروزی خود خطاب به ملت به درستی و با احترام از منتقدان و مخالفان خود یاد کرد و دست دوستی و همکاری به سوی آنان دراز نمود، ولی در عین حال اصول رقابت جوانمردانه و آداب پیروزی ایجاب می‌کرد که مشاوران رسانه‌ای و سیاسی وی در متن پیام نیز به تشکر وقدردانی ویژه از رقبا و کاندیداهای این دوره که سهم بزرگی در شکل گیری یک رقابت چالشی، با نشاط و هیجان انگیز داشتند، می‌پرداختند.
انتظار میرود سیاست مداران و مدیران ارشد نظام و کشور، با کسب تجربه و بهبود دانش سیاسی تئوریک و تجارب عملی خود و نیز با بهره گیری از تجارب مثبت ملی و بین المللی، نسبت به رعایت چارچوب‌ها، استاندارد‌ها و کدهای رفتاری و فرهنگی- اجتماعی بی تفاوت نباشند چرا که مردم عادی نیز از آنان می‌آموزند و الگو برداری می‌کنند و آموخته‌های خود را در صحنه تعامل اجتماعی و زندگی عادی و روزمره خود به کار می‌گیرند.
با امید به اینکه همواره رهبران، مسئولان و مدیران ارشد ما و نیز تک تک آحاد مردم، سفیران و نمایندگان شایسته‌ای برای معرفی فرهنگ غنی و تمدن و تاریخ پرافتخار و غرور آفرین ما در سطح جهان باشند.
*کارشناس مدیریت و دیپلماسی عمومی
