فرهنگسازی در ایران واژه گمی نیست اما نظر مردم و مسئولان این است که «باید کار شود.» آری. باید کار شود تا در تمام زمینه ها از جمله سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و از همه مهمتر در زمینه فرهنگی، فرهنگسازی صورت گیرد.
به گزارش ابتکار، یکی از موضوعاتی که چندین و چند سال است ایرانی‌ها از آن با دلخوری یاد می کنند، طرز نشستن در تاکسی است. شاید خنده دار باشد اما بارها دیده شده که مردم برای طریقه نشستن در تاکسی باهم به جر و بحث پرداخته و به قول معروف یقه یکدیگر را می گیرند. شاید باید بانوان را شاکیان اصلی مزاحمت های درون تاکسی دانست و مردان متهم ردیف اول آن هستند. در این بین در دهه گذشته مردان نیز از این موضوع شاکی هستند!
شرع چه می گوید؟
سوال ساده است؛ آیا نشستن یک فرد (زن یا مرد) در تاکسی کنار یک فرد غریبه، جایز است؟ مرحوم آیت الله بهجت در این باره گفته بود: «در موردی که معرضیت برای فتنه و فساد داشته باشد اشکال دارد.» به طور کلی نظر سایر مراجع نیز به همین حکم نزدیک است. مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی گفته بود: «اگر مفسده باشد جایز نیست.» آیت الله سیستانی در ارتباط با نشستن در کنار نامحرم در تاکسی آورده بود: «اگر موجب تحریک شهوت باشد جایز نیست.» آیت الله تبریزی گفته بود: «بر زن احتیاط است به جهت عفت در وسایل نقلیه عمومی در کنار زن بنشیند.»
همچنین آیت الله مکارم شیرازی می گوید: «چنانچه تماس به صورت عمدی باشد حرام است ولی دراین مواقع می‌توانید کیف یا ساک خود را به عنوان حائل بین خودتان بگذارید تا تماس ایجاد نشود.» گفتنی است حضرت آیت الله خامنه ای در این باره گفته است: «در صورتی که مستلزم مفسده و ریبه باشد، جایز نیست.»
مقتضیات زندگی شهری و مدرن همه چیز را در خود حل می‌کند
فرناز گرجیانی، جامعه شناس در ارتباط با طرز نشستن افراد در تاکسی و مزاحمت های ناشی از آن می گوید: «اینکه تا چه اندازه مسائل شرعی روی عکس العمل نشان دادن افراد در ارتباط با طریقه نشستن در تاکسی تاثیر گذار است می توان گفت مقتضیات زندگی شهری و مدرن همه چیز را در خود حل می‌کند. به این معنی که اینگونه نیست که افراد زندگی شهری خود را با مسائل شرعی خود مدیریت کنند.»
وی ادامه می‌دهد: «مسائل شرعی با زندگی شهری انطباق پیدا می‌کند چرا که همیشه شرایط عینی زندگی اجتماعی اولویت دارد اما این به معنای ناآگاهی و بیاعتنایی و عادت کردن انسان‌ها نیست. در شرایط عینی زندگی شهری و مدرن ممکن است یک سری اخلاقیات حاکم بر جامعه سنتی از بین برود که می توان به منع تماس با نامحرم اشاره کرد. با این حال زندگی جدید نیز از درون خود و از درون نیازها و مقتصیات خود اخلاقیات جدیدی را تعریف می کند که نیاز به زمان دارد.»
گرجیان می افزاید: «ممکن است که افراد به هر گونه تماسی در تاکسی‌ها عکس العمل نشان ندهند اما در حال حاضر افراد به حقوق خود آگاه هستند. زنان که به هرحال در جامعه آسیب پذیرتر هستند، یاد گرفته اند که در برابر ناحقی ها دست به اعتراض بزنند و راجع به این مسائل حرف بزنند و حداقل حد و حدودها را نه به شکل رسمی اما به شکل عرفی تعیین کنند.»
مسئله‌ای اجتماعی نیست اما ...
مرتضی موسوی، پژوهشگر و کارشناس ارشد جامعه‌شناسی در ارتباط با موضوع طرز نشستن افراد در تاکسی می گوید: «می توانیم به این موضوع از چند منظر نگاه کنیم. یک اینکه آیا این موضوع به لحاظ جامعه شناختی یک «مسئله اجتماعی» است؟ به عبارتی دیگر آیا ما می‌توانیم بگوییم در کنار مسائلی که در جامعه ما وجود دارد هم‌چون طلاق، خشونت، اعتیاد و غیره، نحوه نشستن جنس مخالف در تاکسی و یا مزاحمت‌هایی که در این زمینه صورت می‌گیرد نیز یکی از مسائل اجتماعی جامعه ما محسوب میشود. لذا به عقیده من ضمن اذعان به اینکه در برخی موارد ما مشکلاتی در این زمینه داریم و مزاحمت‌هایی برای خانم‌ها توسط جنس مخالف در تاکسی‌ها رخ می‌دهد و حریم ها رعایت نمی‌شود، ولی به لحاظ جامعه شناختی این موضوع را یک «مسئله اجتماعی» نمی دانم.»
وی می افزاید: «از نگاه دیگر به نظر می‌رسد یکی از اشتباهاتی که ما در تحلیل‌های خود دچار می‌شویم این است که مسئله اصلی مان را کنار می‌گذاریم و در تحلیل‌مان از آن غافل می‌شویم و یا اینکه تمایل نداریم به عوامل اصلی بپردازیم به عنوان مثال در جامعه ما برخی از مسئولان و متولیان حوزه خانواده زیاد به این موضوع می‌پردازند که سن ازدواج بالا رفته و جوانان ما تمایل چندانی به ازدواج ندارند. در حالی که اگر کمی عمیق‌تر به این موضوع نگاه کنیم خواهیم دید که مسئله اصلی ما بالا رفتن سن ازدواج نیست بلکه مسئله اصلی آن چیزهایی است که بر روی این موضوعات اثر می‌گذارد که می توان به بیکاری و نداشتن شغل مناسب و یا کافی نبودن درآمد جوانان اشاره کرد.»
مرز باریک میان مزاحمت ها در تاکسی و مسائل جنسی
موسوی ادامه می‌دهد: «بنابراین اینکه برخی از جوانان در تاکسی‌ها برای برخی خانم‌ها مزاحمت ایجاد می‌کنند، معلول و ثمره برخی از تصمیم گیری‌ها و سیاست‌هایی است که در جامعه ما نسبت به جنس مخالف وجود دارد و خود این سوال که چرا برخی از جوانان و نوجوانان و یا حتی بزرگترها تاکسی را برای ایجاد مزاحمت انتخاب می‌کنند؟ پاسخ به این سوال می‌تواند ما را در تبیین درست نسبت به این موضوع و ریشه‌یابی آن یاری کند. به عبارت دیگر همانند بالا رفتن سن ازدواج، گاهی اوقات مشکل اصلی ما جای دیگری است و اگر قرار بر این است که اتفاقی رخ دهد، آن اتفاق باید در جای دیگری رخ دهد و جای دیگری اصلاح شود تا خروجی آن بر روی بالا رفتن سن ازدواج و یا ایجاد مزاحمت در تاکسی اثر بگذارد. بنابراین به نظرم ریشه یابی چنین موضوعاتی و عوامل دخیل در شکل گیری آن ما را در فهم آن و اتخاذ تصمیم درست در این زمینه کمک می کند.»
این پژوهشگر اجتماعی در ادامه با اشاره به اینکه مشکل مزاحمت در تاکسی‌ها را باید بیرون از تاکسی ریشه یابی و حل کرد، می گوید: «معتقد هستم مشکل مزاحمت در تاکسی و ریشه های آن را باید نه در درون تاکسی بلکه در بیرون از تاکسی و در سطح جامعه جستجو کرد و این موضوع نشان از بحران‌هایی دارد که در جامعه ما نسبت به مسائل جنسی و در ارتباط با جنس مخالف وجود دارد. لذا به نظرم در بررسی علمی و تبیین برخی از مسائل بهتر است که یک گام به عقب برگردیم و ریشه‌های آن را در جای دیگری جستجو کنیم. به عبارتی دیگر سطح تحلیل مان را باید در سطوح بالاتر و فراتر از خود آن موضوع بدانیم و در سطح وسیع‌تر بنگریم و نه محدود و محصور به خود آن موضوع.»
آینده ای امن در انتظار جامعه
وی در ادامه می افزاید: «به عنوان مثال ما شاهد آن هستیم که در رسانه‌ها کارشناسان وقتی در مورد مسائلی هم‌چون خشونت در ورزشگاه‌ها، خشونت‌های خیابانی و یا روابط فرازناشویی بحث می‌کنند تمامی بحث‌شان به خود آن موضوع محدود میشود و فراتر از آن نمی‌روند و فکر می‌کنند ورزشگاه‌های ما مشکل دارند و باید فکری به حال ورزشگاه‌ها کرد و یا در موضوع روابط فرازناشویی در فضای مجازی تصورشان بر این است که مشکل فضای مجازی و تلگرام است و باید فکری به حال فضای مجازی بکنیم. در حالی که علت‌های خشونت در ورزشگاه‌ها را باید در بیرون از ورزشگاه‌ها و در سطح جامعه جستجو کرد و فضای مجازی و تلگرام علت روابط فرازناشویی نیست بلکه فضای مجازی یک بستری است که نشان می‌دهد ما در حوزه خانواده و در رابطه با رضایت زندگی زناشویی مشکلات بسیار حادی داریم که این مشکلات و نارسایی‌ها خود را در فضای مجازی نشان می‌دهد. لذا اگر ما بخواهیم به بررسی موضوع مزاحمت‌هایی که در درون تاکسی رخ می‌دهد بپردازیم باید نگاه‌مان را فقط محدود و محصور به درون تاکسی نکنیم و مشکلات را در بیرون از تاکسی و در سطح جامعه آن را ببینیم.»
موسوی در پایان با اشاره به این موضوع که نسبت به کاهش مزاحمت ها در تاکسی ها خوش‌بین است، می گوید: «اینکه در آینده این مشکل مزاحمت در تاکسی به کدام سمت و سو خواهد رفت و آیا ما شاهد افزایش چنین رفتاری توسط شهروندان خواهیم شد و یا روز بروز از شدت چنین رفتارهایی کاسته خواهد شد؟ اینجانب نسبت به کاهش چنین رفتارهایی بسیار خوش‌بین هستم. به عقیده من جامعه به سمتی حرکت می‌کند که در آن هم از شدت نگاه‌های کلیشه‌ای جنسیتی کاسته میشود و به جای ایجاد مزاحمت برای جنس مخالف، احترام به جنس مخالف جای آن را می‌گیرد. اگر به رفتارهایی که به طور روزمره در چند دهه اخیر توسط برخی از شهروندان رخ می‌داد، هم‌چون تنه زدن و متلک انداختن که هر روز در سطح شهر شاهد آن بودیم، امروز ما چنین رفتارهایی را در طول زندگی روزمره‌مان یا اصلا شاهد آن نیستیم و یا به ندرت می‌بینیم؛ بنابراین رفتارهایی که در یک برهه‌ای در سطح جامعه نمود بیشتری داشت، اکنون تا حدودی به تاریخ پیوسته و اکثر ما سال‌ها است که دیگر این صحنه را که یک آقایی به خانمی تنه بزند و خانمی هم به زمین بخورد مشاهده نکردیم و اگر کسی هم بخواهد چنین عملی را انجام دهد به شدت توسط سایر شهروندان محکوم میشود. به همین خاطر معتقدم از شدت و میزان این مشکل، یعنی مزاحمت در تاکسی نیز هم‌چون رفتارهای تنه زدن و متلک انداختن، کاسته خواهد شد و روزبه روز زنان جامعه ما هم در درون تاکسی‌ها و هم در سطح جامعه احساس امنیت بیشتری خواهند کرد.»
حقوقی که قرار است برابر شود
در سال های اخیر شاهد این موضوع هستیم که مردان نیز از طرز نشستن زنان در تاکسی ها و وسایل نقلیه عمومی شاکی می شوند. شکایتی که وقتی از آنها دلیل را جویا می شوید، می‌گویند، در ایران حقوق اجتماعی زنان و مردان برابر نیست. در حال حاضر فرهنگ عمومی و برخوردهای اجتماعی به سمتی پیش می‌رود که هم مردان و هم زنان دست در دست به برابری این حقوق کمک می‌کنند. در رابطه با طرز نشستن در تاکسی در گذشته جامعه مردسالار باعث شد تا حتی در تاکسی نیز مردان به عبارتی راحت‌تر بنشینند و جای زنان تنگ شود اما در حال حاضر فرهنگ عمومی به سطحی رسیده است که همه در تاکسی رعایت حال یکدیگر را کنند؛ مگر آن هایی که به دنبال مزاحمت هستند. به جرات باید گفت در حال حاضر برخی زنان نیز در تاکسی به درستی نمی‌نشینند و چون در گذشته در ارتباط با این موضوع به جامعه زنان ظلم شده است، همیشه از موضع طلبکارانه با آن برخورد می‌کنند. تا حدی که می‌توان گفت حق عمومی مردان در حال ضایع شدن است.هرچند موارد عنوان شده به اندازه ای معدود است که می توان از آن گذر کرد، با این حال باید انتظار داشت در آینده نه چندان دور فرهنگسازی های کلی به گونه ای اجرایی شود که در مواردی جزئی هم‌چون طریقه نشستن در تاکسی ها به چشم یک معضل نگاه نشود.
