نه یک‌بار و دوبار و سه‌بار، حداقل هر دو، سه سال یک‌بار خبر واژگونی اتوبوس حامل دانش‌آموزان، یا غرق‌شدنشان در استخر و دریا به گوشمان می‌رسد؛ اردوهای دانش‌آموزی‌ای که انگار بدون کمترین برنامه مدونی دانش‌آموزان بی‌گناه را به قربانگاه می‌برند.
به گزارش شرق، رفتن به اردوی دانش‌آموزی به چه قیمتی؟ به قیمت جان ٩ دختر بی‌گناه که وقت سنگین‌شدن چشم‌هایشان که از ذوق سفر شاید دو روز روی هم نرفته بود، از پنجره اتوبوس در نیمه‌های شب به بیرون پرت می‌شوند و تمام...، به قیمت نشستن تا ابد روی ویلچر و چشم‌های غمگین مسئولان و تسلیت‌های بی‌اثری که روی صفحات اینستاگرام و توییترشان جا خوش می‌کند و عکس‌های یادگاری و خبری از رفتنشان به بیمارستان و مراسم ختم و... درس‌خواندن به چه قیمتی؟ به قیمت یادگارماندن پوست‌های سوخته و دست‌های ازبین‌رفته دختران شین‌آبادی، به قیمت مقنعه‌های روی‌آب‌مانده دخترانی که در حادثه استخر پارک شهر جان دادند... یا به قیمت جنازه‌های کنار هم صف‌کشیده دانش‌آموزان بروجنی که قربانی خواب‌آلودگی راننده شدند؟
دیروز، حوالی چهار صبح دخترکان دارابی که نام فرزانه و تیزهوش و کنجکاو را یدک می‌کشیدند، در راه سفر به هرمزگان، اتوبوسشان منحرف شده و از پنجره به بیرون پرتاب می‌شوند. تا لحظه نگارش این خبر، مرگ ٩ نفر و قطع‌نخاع دو نفر و قطع عضو سه نفر قطعی شده است. دخترکانی که می‌توانستند سرمایه باشند، می‌توانستند روزی مثل مریم میرزاخانی بدرخشند، خیلی زودتر از آنچه آرزویش را داشتند، بدون رفتن به دانشگاه، اصلا بدون زندگی‌کردن، تباه شدند. سهمشان به‌جای دانشگاه‌های درجه‌یک کشور، سینه قبرستان شد و ویلچر و زمین‌گیری. آیا کسی جوابگو خواهد بود تا این اتفاق‌ها باز هم نیفتد؟ دیه آنها پرداخت می‌شود و یک هفته بعد همه‌چیز فراموش می‌شود، اما این زخم تا ابد برای آنهایی که از بینشان زنده مانده‌اند و خانواده‌هایشان باقی خواهد ماند؛ خانواده‌ها و بازمانده‌هایی که هیچ‌وقت مثل روز اول نخواهند شد.
هر چندسال یک‌بار، شنیدن خبر واژگونی اتوبوس دانش‌آموزان راهیان نور برایمان عادی شده، هربار که اتوبوسی به دره می‌افتد، داغ نخبگان المپیادی ایران دوباره به جانمان می‌دود. در این گزارش، این حوادث را با هم مرور می‌کنیم؛ حوادثی که از شمارش خارج شده‌اند و قطعا از نوشتن در تمامی صفحات روزنامه نیز بیشترند، اما مرور چند مورد از این حوادث حداقل به ما یادآوری می‌کند که در ٢٠ سال گذشته هرگز از اشتباهاتمان درس نگرفته‌ایم.
سقوط اتوبوس نخبگان ریاضی دانشگاه شریف به دره
زمستان ٧٦ هنوز هم جزء خاطره‌های تلخ است. در حادثه‌ای که برای اتوبوس حامل دانشجویان ریاضی شرکت‌کننده در بیست‌ودومین دوره مسابقات ریاضی دانشجویی که از اهواز راهی تهران بود، اتفاق افتاد، این اتوبوس به دره سقوط کرد و در آن شش نفر از دانشجویان نخبه ریاضی دانشگاه صنعتی شریف شامل آرمان بهرامیان، رضا صادقی (برنده دو مدال طلای المپیاد جهانی)، علیرضا سایه‌بان، علی حیدری، فرید کابلی، مجتبی مهرآبادی و مرتضی رضایی؛ دانشجوی دانشگاه تهران که اغلب از برگزیدگان المپیادهای ملی و بین‌المللی ریاضی بودند در اوج بالندگی و شکوفایی علمی، جان باختند. اتوبوسی که مریم میرزاخانی نیز در آن بود و از آن حادثه جان سالم به‌در برد. البته این تنها حادثه اسفند ٧٦ نبود. درست روز ٢٧ اسفند سال ٧٦، یعنی فردای اتفاقی که برای دانشجویان شریف افتاد، اتوبوس شامل دختران مدرسه شاهد که از مناطق جنگی بازمی‌گشتند، واژگون شد و ١٠ دختر در این سانحه درگذشتند.
راهیان نوری که به خانه برنگشتند
به گفته مسئولان اردوهای راهیان نور، حداقل سالانه پنج میلیون نفر به مناطق جنگی و اردوی راهیان نور سفر می‌کنند. آماری از سهم دانش‌آموزی وجود ندارد، اما می‌شود تخمین زد که حداقل ٧٠ درصد این سفرها در اردوهای دانش‌آموزی جا می‌گیرد. در تمام این سال‌ها سفرهایی از راهیان نور بی‌بازگشت بوده. شاید یکی از تلخ‌ترین این سفرها مربوط به سال ٩١ باشد. شامگاه جمعه، ۲۸ مهر ۱۳۹۱، اتوبوس حامل دختران بروجنی، بر اثر بارندگی و انحراف از مسیر، به کوه خورد و به دره سقوط کرد. این اتوبوس در حال بازگشت از خوزستان به استان چهارمحال‌وبختیاری بود. مجموعا ۲۹ نفر در این سانحه کشته شدند که راننده اتوبوس و دو معلم نیز در میان آنها بودند. شهریورماه همان سال نیز در حادثه‌ای دیگر واژگونی یک دستگاه اتوبوس حامل زائران کربلا در نزدیکی شهر شیراز که در مسیر بازگشت به هرمزگان بود، موجب مرگ ۲۱ نفر از سرنشینان این اتوبوس شد.
بررسی آماری سفرهای راهیان نور از سال ٨٦ تا ٩١ نشان می‌دهد در این پنج سال حداقل صد دانش‌آموز در این سفرها از دست رفته‌اند؛ مسئله‌ای که هربار به دلایلی مسکوت باقی می‌ماند و البته مسئولان مربوطه حتی حاضر نیستند برنامه‌ای مدون برای این سفرها تنظیم کنند تا شاهد آسیب‌دیدن دانش‌آموزان نباشیم. با یک جست‌وجوی اینترنتی می‌شود آمار تقریبا مشخصی از حوادث راهیان نور به دست آورد که با هم آنها را مرور می‌کنیم: ۲۵ اسفند ۱۳۸۶ - در اثر تصادف یک دستگاه اتوبوس کاروان راهیان نور در استان خوزستان ٢٢ نفر کشته شدند. این اتوبوس حامل دانشجویان پسر دانشگاه علمی - کاربردی غیرانتفاعی خیام مشهد بود. شش فروردین ۱۳۸۷ - واژگونی یک دستگاه اتوبوس در استان خوزستان موجب مرگ ٢٧ نفر شد. ١٥ بهمن ۱۳۹۰ - عصر روز شنبه، تصادف اتوبوس دانش‌آموزان دختر استان خراسان‌رضوی در حوالی بروجرد، منجر به کشته‌شدن سه دانش‌آموز و جراحت شدید ۱۳ نفر از دانش‌آموزان و مربیان و مسئولان این اتوبوس شد. ١٦ بهمن ۱۳۹۰- صبح یکشنبه اتوبوس دانش‌آموزان دختر اردبیل در نزدیکی پلدختر استان لرستان واژگون شد و چهار نفر به شدت مجروح شدند. ٢٨ مهر ۱۳۹۱ - واژگونی یک اتوبوس در مسیر اهواز - بروجن، ۲۱ کشته برجا گذاشت. آذر ۱۳۹۱ - اتوبوس راهیان نور دانش‌آموزان سیستان‌وبلوچستانی در محور شیراز به گچساران واژگون شد. این اتوبوس حامل دانش‌آموزان دختر مقطع دوم دبیرستان شهر نیکشهر استان سیستان‌وبلوچستان به سمت مناطق عملیاتی جنوب بود. بر اثر این حادثه ۱۴ نفر زخمی شدند و یک نفر کشته شد. ١٢ آذر سال ٩٥- واژگونی اتوبوس دانش‌آموزان دختر گیلانی که از اردوی راهیان نور باز می‌گشتند، در ورودی شهر همدان سبب مجروح‌شدن سرنشینان شد که ۱۳ نفر از آنها در بیمارستان بستری شدند.
اردوهایی که عزا شدند
اردوهای عزا‌شده دانش‌آموزی کم نیستند. ماجرای غرق‌شدن دختران دانش‌آموز در استخر مصنوعی پارک شهر هنوز در خاطر مانده است. چهاردهم اردیبهشت ٨١، دختران مدرسه طه واقع در شهرک کاروان برای تفریح به پارک شهر رفتند. شش نفر از دختران به همراه قایق‌ران در استخر مصنوعی پارک شهر به علت واژگونی قایق غرق شدند. دخترانی که از منطقه محروم تهران آمده بودند و مادر یکی از آنها گفته بود دخترش برای اولین‌بار به پارک و اردو رفت، هرگز به خانه برنگشت. سه روز بعد حادثه، شهروندان تهران و دانش‌آموزان مدرسه طه بالای استخر پارک شهر حاضر شدند و به احترام دختران استخر را گلباران کردند و بعد همه‌چیز تمام شد. دلیل این حادثه هم سوارشدن ١٧ دانش‌آموز بر قایقی بود که گنجایش چهار نفر را داشت، احتمالا مسئولان مدرسه برای صرفه‌جویی در هزینه، روی جان دخترکان مدرسه قمار کرده بودند. یک سال بعد از این حادثه مدرسه دخترانه ارشاد تهران در منطقه ١١، دختران ممتاز خود را به اردو فرستاد و آنها نیز بر اثر واژگونی اتوبوس از دست رفتند. ٢٤ ساعت بعد جنازه ١٤ دختر ممتاز به خانه بازگشت.
اردیبهشت سال گذشته بود که اتوبوس حامل دانش‌آموزان هنرستان تربیت‌بدنی دخترانه کوثر شهرکرد که از اردوی زیارتی مشهد مقدس در حال بازگشت بود، دچار سانحه شد و دو کشته و ٤٤ مصدوم خروجی آن بود.
اردیبهشت سال جاری نیز اتوبوس دانش‌آموزان پایه چهارم ابتدایی یکی از مدارس شهرستان رباط در بزرگراه یادگار امام(ره)، خیابان ایثارگران شمالی واژگون شد و به داخل آب افتاد و بر اثر آن تعدادی از دانش‌آموزان راهی بیمارستان شدند و باید شاکر خداوند بود که این حادثه تلفات جانی در پی نداشت. دلیل حادثه نیز قدیمی‌بودن اتوبوسی عنوان شد که برای اردوی یک مدرسه انتخاب شده بود! اینها فقط بخشی از حوادثی است که در سال‌های گذشته داشته‌ایم. از مرور خاطره دانش‌آموزان شین‌آبادی هم صرف‌نظر کردیم، هنوز زخم‌های عمیق پوست‌های سوخته‌شان، نشانه‌های شین‌آباد است. با مرور همه این اتفاقات، کم‌ارزش‌دانستن جان دانش‌آموزان و نبودن برنامه‌ریزی درست و دقیق برای اردوهای دانش‌آموزی را می‌توان دلیل این اتفاقات دانست. در این میان حوادث سرویس‌های مدرسه را نیز نباید از خاطر برد. مهرماه سال گذشته واژگونی وانت پیکانی که نقش سرویس مدرسه را ایفا می‌کرد، هفت دانش‌آموز مرودشتی را راهی بیمارستان کرد. ١٩ اسفند سال گذشته نیز چهار دانش‌آموز دختر بر اثر سانحه رانندگی در مسیر روستای آپدوم از توابع بخش لاشار نیکشهر جان خود را از دست دادند و یک محصل نیز مجروح شد، سرویس مدرسه آنها نیز وانت پیکان پدر یکی از دانش‌آموزان بود.
احتمالا ماجرای اتوبوس دختران هرمزگانی آخرین اتفاق نیست، هنوز تا دانستن ارزش جان بچه‌های مردم راه زیادی در پیش داریم.
در‌همین‌حال وزیر آموزش‌وپرورش اعلام کرد برای پیگیری بیشتر عازم محل حادثه است. سیدمحمد بطحایی در پیامی توییتری با اعلام همدردی با خانواده‌های حادثه‌دیدگان واژگونی اتوبوس دانش‌آموزان در مسیر داراب - بندرعباس اعلام کرد: «پدرانه با خانواده‌های داغدار هم‌دردم. همان ساعات اولیه دستورات لازم برای بررسی و پیگیری سریع وضعیت دانش‌آموزان هرمزگان را دادم و به داراب می‌روم». علاوه بر او، معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش‌وپرورش نیز ضمن اشاره به سفر خود و وزیر آموزش‌وپرورش به محل حادثه اضافه کرد: با وزیر عازم منطقه هستیم تا از نزدیک در جریان جزئیات قرار بگیریم و متوجه شویم نسبت به کدام بند آیین‌نامه بی‌دقتی صورت گرفته یا اینکه آیین‌نامه اجرا شده و کوتاهی از راننده بوده است. در کلیات آیین‌نامه آمده است که حرکت در شب با رعایت ملاحظاتی به‌ویژه در مناطق جنوبی مشکلی ندارد.
باید در اتوبوس حداقل دو راننده اصلی حضور داشته باشد و مسائل فنی ماشین حتما بررسی شود. وی ضمن ابراز همدردی با بازماندگان حادثه دلخراش داراب، به مهر گفت: اردو به‌عنوان یک فرصت و موقعیت تربیتی به‌حساب می‌آید. در تمام نظام‌های آموزشی پیشرفته سعی می‌کنند از ظرفیت اردو استفاده کنند و هر موضوعی را در موقعیت مناسب خود آموزش دهند. فیض اضافه کرد: این اردو را سازمان دانش‌آموزی برگزار کرده است که ما با حضور در محل حادثه باید متوجه شویم که آنها طبق آیین‌نامه عمل کرده یا از آن تخطی کرده‌اند.
