حالا دیگر زنان در تمام دنیا اجازه رانندگی دارند. تا دو روز پیش عربستان تنها کشوری در جهان بود که به زنانش اجازه رانندگی نمی‌داد.
به گزارش شرق، اما روز گذشته، ملک سلمان، پادشاه عربستان فرمانی را صادر کرد که براساس آن، زنان از این پس اجازه رانندگی خواهند داشت. با این اوصاف، به نظر یکی از رؤیاهای زنان سعودی بعد از دهه‌ها مبارزه به واقعیت پیوسته است هرچند در این فرمان آمده است که زنان با رعایت موازین اسلامی مجاز به رانندگی هستند. علاوه بر این، قرار است یک کمیته عالی از وزیران بر روند اجرای این قانون جدید نظارت داشته باشند.
این فرمان در حالی صادر می‌شود که حدود یک هفته پیش یک روحانی ارشد سعودی گفته بود «زن‌ها یک‌چهارم قدرت مغزی مردها را دارند و نباید رانندگی کنند». با این اوصاف، هرچند زنان از سد قانونی به‌دست‌آوردن حق رانندگی عبور کرده‌اند اما به نظر در سطح اجتماعی با مقاومت‌هایی جدی مواجه خواهند شد؛ مقاومت‌هایی که از برخی واکنش‌های منفی به این فرمان به خوبی پیداست.
راضی، شاکی و مدعی
درواقع واکنش‌ها به رفع منع رانندگی زنان در عربستان را می‌توان به سه گروه «راضی، شاکی و بدبین» تقسیم کرد. در میان بخش وسیعی از زنان، این فرمان با موجی از شادی و تحسین مواجه شده است. به‌عنوان نمونه، سلطان‌السعود، یک دانشجوی زن ٢٦ساله در ریاض در این رابطه به گاردین این‌طور گفته است: «این گامی بزرگ برای زنان است. اینکه زنان پشت فرمان خودرو بنشینند، به لحاظ استعاری مانند این است که فرمان زندگی خود را در دست بگیرند. مردسالاری خیلی کند اما بدون یقین جای خود را به برابری با مردان خواهد داد».
طبق این فرمان، زنان برای آموزش رانندگی نیازی به اجازه از ولی مرد خود ندارند. در این میان، برخی فعالان مدنی نیز به دیده تردید به زمان اعلام این فرمان نگاه می‌کنند. به‌عنوان نمونه، دکتر مداوی‌الرشید در توییتی ضمن تبریک به زنان عربستان، متذکر شده است که دولت عربستان با این فرمان می‌کوشد توجه‌ها را از بازداشت‌های اخیر منحرف کند. در دو هفته اخیر نزدیک به ٤٠ شهروند و فعال سیاسی در عربستان به جرم حمایت از قطر بازداشت شده‌اند. عده‌ای نیز در شرایطی که عربستان از نقض موارد متعدد حقوق بشر رنج می‌برد، آزادی زنان برای رانندگی را یک آزادی جعلی و دروغین میخوانند.
بااینحال، بسیاری از فعالان سیاسی و مدنی زن نیز نیمه پر لیوان را دیده‌اند و به این قانون، به چشم گامی رو به جلو در احقاق حقوق زنان در این کشور نگاه می‌کنند. منال‌الشریف که کمپین «رانندگی زنان» را در سال ٢٠١١ به راه انداخت، در توییتی دراین‌باره گفته است «عربستان سعودی دیگر هیچ‌گاه مثل قبل نخواهد شد».
بسیاری دیگر نیز این فرمان را یک پیروزی بزرگ خوانده‌اند. خالد بن سلمان، سفیر این کشور در ایالات متحده نیز در واکنش به این فرمان، آن را «تصمیمی درست در زمان درست» خوانده است. هرچند این دستور سلطنتی در ٢٤ ژوئن سال آینده به اجرا درمی‌آید اما طبق گفته سفیر عربستان در آمریکا، تمامی زنانی که دارای گواهینامه رانندگی‌اند، می‌توانند از همین حالا نیز در عربستان رانندگی کنند.
بااینحال واکنش‌های نه‌چندان مثبت فقط به منتقدان دولت آل‌سعود خلاصه نمی‌شود. به نظر این فرمان جدید چندان به مذاق محافظه‌کاران و اقشار سنتی این کشور نیز خوش نیامده است. برخی چهره‌های محافظه‌کار دولت را به نقض اصول شریعت محکوم کرده‌اند. حتی در مقابل هشتگ «زنان سعودی می‌توانند رانندگی کنند» هشتگی با این مضمون که «زنان خانه من رانندگی نخواهند کرد»، در میان اقشار سنتی به راه افتاده است.
یک مبارزه طولانی
هرچند منع رانندگی زنان در فرمانی از سوی ملک سلمان برداشته می‌شود اما در پس آن، سال‌ها مبارزه گروه‌های حقوقی نهفته است. فعالان زن در سال‌های ١٩٩٠، ٢٠١١ و ٢٠١٣ اعتراضاتی گروهی را ترتیب دادند و ویدئوهایی از خود در حال رانندگی منتشر کردند که البته بدون هزینه نیز نبوده است و چندین زن به خاطر نقض این قانون به زندان نیز افتادند. بااینحال، این خواست هیچ‌گاه به یک مطالبه اجتماعی گسترده که مورد حمایت مردان نیز قرار گیرد، بدل نشد.
به نظر روی‌کارآمدن محمدبن سلمان همان فرصتی بوده که زنان عربستان انتظارش را می‌کشیدند. در واقع، بن سلمان با هماهنگی ملک سلمان از مدت‌ها پیش برای صدور چنین فرمانی زمینه‌چینی می‌کرده است. به‌عنوان مثال، ملک سلمان سازمان‌های دولتی را موظف کرده بود برای کارمندان زن خود، سرویس ایاب و ذهاب فراهم آورند.
از اینها گذشته، در سال ٢٠١٥ میلادی، زنان برای اولین‌بار به شوراهای شهر راه یافتند. چند هفته پیش نیز به زنان برای اولین‌بار اجازه حضور در ورزشگاه و شرکت در جشن روز ملی این کشور داده شد. به نظر همه اینها تلاش‌هایی بوده تا زمینه اجتماعی و سیاسی برای صدور این فرمان اخیر مهیا شود.
زنان سعودی و «افق ٢٠٣٠»
گذشته از مبارزات و مطالبه‌گری‌های زنان سعودی در این سال‌ها، نباید حمایت برخی از اعضای خانواده سلطنتی و به‌ویژه ولیعهد جوان این کشور از رانندگی زنان را در صدور این فرمان نادیده گرفت. سال گذشته، دولت سعودی با ابتکار محمدبن سلمان طرحی به نام «افق ٢٠٣٠» را با هدف مدرن‌کردن کشور به اجرا درآورد که می‌تواند حکم حرکت این کشور به سوی اصلاح را داشته باشد.
در واقع مجازشدن رانندگی زنان را باید آخرین نمونه از مجموعه اقداماتی دانست که محد بن‌سلمان در راستای توانمندسازی زنان صورت داده است که یکی از اهداف طرح بلندپروازانه «افق ٢٠٣٠» او به شمار می‌رود. کاهش ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های زنان، تأثیرات و پیامدهایی را برای اقتصاد و بازار کار عربستان دربر دارد. از نظر بن‌سلمان، اینکه زنان بتوانند رانندگی کنند، پیش‌شرط افزایش مشارکت و حضور زنان در بازارکار است.
طرح «افق ٢٠٣٠» اهدافی چون کاهش اتکا به درآمدهای نفتی، متنوع‌کردن سبد اقتصادی، مدرنیزه‌کردن کشور و تغییر سبک زندگی را دنبال می‌کند. بدون تردید این اهداف بدون مشارکت نیمی از جمعیت این کشور محقق نخواهد شد و به‌همین‌خاطر است که یکی از اهداف این طرح، افزایش اشتغال برای زنان از ٢٢ درصد به ٣٠ درصد منظور شده است.
بااینحال، به علت خوانش خشک و سختگیرانه از اسلام، عربستان سعودی برای محقق‌کردن این طرح بلندپروازانه، به‌ویژه در حوزه فعالیت و مشارکت زنان، با چالش‌های بسیاری مواجه است. گذشته از بحث پوشش، زنان سعودی برای سفر، کار یا دسترسی به درمان یا باید ولی‌شان همراه آنها باشد یا اجازه‌نامه‌ای کتبی از او داشته باشند. رفع ممنوعیت رانندگی زنان به نظر یک گام کوچک و البته مهم در این مسیر طولانی است.
یک زن، سخنگوی سفارت عربستان در واشنگتن
ساعاتی بعد از آنکه رانندگی زنان در عربستان سعودی مجاز اعلام شد، یک خبر خوب دیگر نیز برای زنان سعودی از راه رسید. در این خبر آمده بود که «فاطمه باعشن» به‌عنوان سخنگوی سفارت عربستان در واشنگتن منصوب شده است.
این اولین باری است که وزارت خارجه عربستان یک زن را به‌عنوان سخنگوی سفارت خود در واشنگتن انتخاب می‌کند. باعشن که پیش از این مدیریت یکی از بخش‌های اتاق فکر بنیادی عربی در واشنگتن را برعهده داشت، سابقه همکاری با وزارتخانه‌های کار و اقتصادی عربستان سعودی را نیز در پرونده کاری خود دارد.
