فرارو- دو کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت و گو با فرارو تغییر و تحولات در ترکیه، مصر و عربستان را تحلیل کردند. یکی از این کارشناسان معتقد است این تغییرات مقطعی و نوسانی است. دیگری اما معتقد است که ریشه تغییرات تصمیم‌گیری مراکز سیاسی غرب و آمریکاست.
علی خرم، کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به اینکه با تغییرات صورت گرفته در ترکیه، مصر و عربستان آیا ما شاهد خاور میانه جدیدی هستیم می‌گوید: تغییر و تحولاتی که در کشورهایی مثل ترکیه، مصر و عربستان در حال انجام است نوسانی است. این استاد دانشگاه به فرارو می‌گوید: اگر به مصر نگاه کنید یک زمان حسنی مبارک با اسلام اعتدالی بر سر کار آمد. بعدها اما با روی کار آمدن اخوان المسلمین و محمد مرسی فضای بسته‌ای بر این کشور حاکم شد. با کودتای سی‌سی نیز ورق دوباره به دوران حسنی مبارک برگشت.
خرم با اشاره به تغییرات ترکیه نیز می‌گوید: در ترکیه هم قبلا یک اسلام به اصطلاح مدرن معرفی شده بود. اما در مقطعی اردوغان به سمت اسلام به ظاهر بسته‌تری حرکت کرد که واکنش‌‌هایی را به دنبال داشت و حالا دوباره در این کشور برای باز کردن فضای جامعه تحولاتی در راه است.
این کارشناس سیاست خارجی درباره عربستان نیز می‌گوید: چون عربستان کشوری عقب نگه داشته شده بود یک سری تغییرات جزئی و پیش‌پا افتاده مثل حق رانندگی زنان و شرکت زنان در شوراهای شهر چشمگیر تلقی شد. اعطای این حقوق در حالی است که این موارد در کشورهایی مثل ایران و ترکیه اجرا شده بودند.
به اعتقاد خرم، آنچه امروز در عربستان اتفاق می‌افتد هرچند در راستای باز کردن فضای جامعه است اما جامعه عربستان هم به این سادگی نیست که با اجرای چند مورد همه چیز در عربستان سر جای خودش قرار بگیرد. او ادامه می‌دهد: یادمان نرود که عربستان هم اکنون هم توسط علمای وهابی و سلفی اداره می‌شود. ممکن است امروز این افراد نسبت به تغییرات در عربستان سکوت کنند اما در آینده واکنش نشان خواهند داد و اوضاع آنگونه که محمد بن سلمان در نظر دارد نمی‌ماند. لذا تحولات به صورت نوسانی است و نمی‌شود با نگاه به این مقطع دست به قضاوت کرد. چرا که ممکن است در مقطع دیگری شرایط تغییر کند.
این تحلیل گر سیاست خارجی همچنین اضافه می‌کند: نمی‌گویم با خاورمیانه جدیدی رو به رو نیستیم، ما همیشه با خاورمیانه جدید رو به رو هستیم. چرا که با تغییر شرایط سیاسی، اعتقادی، نظامی و اقتصادی، چهره کشورها عوض می‌شود. یعنی اگر عربستان درهای خود را باز کند تغییرات در سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز تاثیر می‌گذارد. بنابراین ما همیشه در حال رو به رو شدن با خاورمیانه جدید هستیم. اما از سوی دیگر هم نباید فکر کنیم که این پایان کار است. چرا که ممکن است عقب گردهایی صورت بگیرد. مصر نمونه خوبی برای این موضوع است. آنها یک بار اسلام تند را آوردند اما کودتا شد و مردم از کودتا حمایت کردند. منظور این است که در دوره گذشته از حکومت مرسی خوشنود نبودند.
تغییرات در کشورهای منطقه آمریکایی است
اصغر زارعی، دیگر تحلیل‌گر سیاست خارجی اما از منظر دیگری به تغییرات در ترکیه، مصر و عربستان نگاه می‌کند. این کارشناس مسائل خاور میانه به فرارو می‌گوید: آمریکا برای رسیدن به هدف خود یعنی سناریوی خاورمیانه بزرگ، از نظر سیاسی، فرهنگی و جغرافیایی به تغییر نیاز داشتند. بنابراین یکی از زیرساختارهایی که می‌توانست منتج به این هدف شود، همزمان با تغییر در جغرافیا و سیاست باید تغییری در باورهای فرهنگی بود.
او معتقد است پیرو این دستورالعمل، مراکز سیاست گذاری غرب خصوصا کاخ سفید دستور العمل‌‌هایی برای ایجاد یک اسلام لیبرال تحت عنوان اسلام مدرن و انجام اصلاحات دینی به کشورهای منطقه داده‌اند.
زارعی ادامه می‌دهد: با توجه به مقاومت و ایستادگی ملت‌های منطقه، تغییر جغرافیایی اتفاق نیفتاد. بنابراین آمریکایی‌ها در این زمینه شکست خوردند و حالا آنها می‌توانند سناریوهای جدیدی را در دستور کار خود قرار دهند که این طرح‌های جدید در آینده‌ای نزدیک علنی می‌شود.
این تحلیل‌گر مسائل سیاسی می‌گوید: این ضرورت وجود داشته است که بافت فرهنگی و زیرساخت اقتصادی کشورهای منطقه نیز تغییر کند. بنابراین آمریکایی‌ها سعی کردند در برابر چهره اسلام ناب انقلابی که ایران مروج آن است اسلام لیبرالی ترویج کنند. با این حال ما امروز شاهد شکل گیری تفکر اسلام ناب انقلابی تحت عنوان جبهه مقاومت در منطقه هستیم که از لبنان تا بحرین و یمن گسترش پیدا کرده است.
او ادامه می‌دهد: آمریکایی‌ها برای تحت‌الشعاع قرار دادن و به حاشیه بردن اسلام انقلابی و جایگزینی اسلام لیبرال آمریکایی پیشگام شده‌اند و قرار بر این بود که ترکیه آغازگر این حرکت باشد و دیگر کشورها هم از این کشور تبعیت کنند. به این ترتیب می‌بینیم کشورهایی مثل عربستان سعودی که به شدت تحت ساختارهای سنتی به سر می‌برند و کوچک‌ترین نشانه‌ای از ساختارهای دموکراتیک در این کشور وجود ندارد، مجبور شده‌اند به صورت شعاری هم که شده سیاست‌های کلان دیکته شده از سوی آمریکا را در زمینه آزادی‌های مدنی اعمال کنند. نمونه بارز این قضیه اعطای حق رانندگی به زنان عربستانی است.
به اعتقاد این تحلیل‌گر مسائل منطقه، اگر تغییرات مد نظر آمریکایی‌ها اتفاق نیفتد، ما باید شاهد تلاش برای تغییرات رادیکال‌تری در منطقه باشیم. اما با توجه به گسترش تفکر اسلام انقلابی و نهادسازی‌های مدنی که در جمهوری اسلامی و برخی کشورها شکل گرفته است در آینده قطعا مقاومت‌ها و اعتراضاتی را در لایه‌های اجتماعی عربستان سعودی و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس شاهد خواهیم بود.
امروز نیز بعضی از رسانه‌های اروپایی و آمریکایی اعلام کردند که اگر اصلاحات مورد نظر در کشورهایی مثل عربستان اتفاق نیفتد اتفاقات رادیکال تری مثل حرکت‌های اعتراضی و جنبش‌های مقاومت در این کشورها رخ خواهد داد.
زارعی با بیان اینکه ایجاد یک سوپاپ اطمینان برای پیش گیری از حرکت‌های انقلابی در این کشورها باعث تغییرات فرهنگی در این کشورها بوده است ادامه می‌دهد: محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان به عنوان یک شاهزاده جوان و ماجراجو مترصد ایجاد این تغییرات و اصلاحات شده و سعی می‌کند از طریق دیکته کردن تغییرات مورد نظر خود را اعمال کند.
