صابر صدیقی*؛ رباخواری مختص زمان حال نیست بلکه همواره در دوران‌های مختلف زندگی بشر وجود داشته است و در ادیان مختلف بخصوص در دین مبین اسلام، فعل رباخواری نکوهش و مذمت شده است. در قرآن کریم، تنها گناهی که به جنگ با خدا و رسولش نسبت داده شده است؛ رباست (بِحَرْبٍ مِّنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ؛ بقره ۲۷۹). همچنین امام صادق (ع) فرمودند که یک درهم ربا از ۷۰ بار زنای با محارم در کعبه هم نزد خداوند متعال سنگین‌تر است (تفسیر نورالثقلین، جلد اول صفحه ۲۹۵). از نظر علمی و اخلاقی ربا منجر به تشدید شکاف طبقاتی، دوگانگی معرفت شناسانه، گسترش خشونت‌های اجتماعی، دوگانگی فرهنگی، نزول انسجام و همبستگی اجتماعی، نزول اعتماد اجتماعی و بطور کلی سرمایه‌های اجتماعی و بسیاری دیگر از مسائل اجتماعی و فرهنگی می‌شود.
ربا حتی از نظر اقتصادی می‌تواند هر جامعه‌ای را در ورطه ورشکستگی قرار دهد. در قرآن کریم وعده داده شده است که خداوند ربا را به محاق می‌برد و صدقات را افزایش می‌دهد (یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبَا وَ یُرْبِی الصَّدَقَاتِ؛ بقره ۲۷۶). نمود و جلوه این وعده الهی را می‌توانیم به وضوع در بحران‌های مالی بین المللی به خصوص بحران مالی سال ۲۰۰۸ مشاهده کنیم.
اگر چه مفهوم بهره (Interest) از سوی اقتصاددانان و مکاتب غربی و سرمایه داری به رسمیت شناخته شده است؛ اما اگر قرار باشد تنها یک تفاوت بین اقتصاد اسلامی و اقتصاد سرمایه داری قائل باشیم، آن تفاوت می‌تواند همین مفهوم بهره باشد. در واقع دین مبین اسلام برای مفاهیمی، چون اجاره (Rent) و سود (Profit) ارزش و احترام خاصی قائل است؛ اما مفهوم بهره از آنجایی که به خود پول بر میگردد و «شرط» صورت می‌گیرد، ربا محسوب می‌شود. در واقع در مفهوم بهره از آنجا که میزان بهره شرط میگردد ربا محسوب می‌شود. برای مثال «شخصی به دیگری مقدار پولی می‌دهد و شرط می‌کند که ۱۰ درصد این پول را در زمان خاصی باید برگردانی»؛ اگر اینطور باشد این فعل رباست. اما اگر «شخصی پولی به دیگری بدهد و شرط کند که هر مقدار که در آن فعالیت اقتصادی سود کردی، ۱۰ درصد آن سود را بمن بدهی» آن وقت این فعل ربا نیست.
در واقع در فعل ربا؛ فرد رباخوار از آنجایی که در ریسک فعالیت اقتصادی شریک نمی‌شود این مناسبات منجر به دوگانگی معرفت شناسانه و قطبی شدن اقتصاد جامعه میگردد. در واقع یک سری از افرادی که سرمایه پولی زیادی دارند روز به روز بدون ریسک سرمایه دارتر می‌شوند. از این رو شریک شدن فرد سرمایه دار در ریسک سرمایه گذاری می‌تواند برای جامعه فوائد زیادی را بهمراه داشته باشد.
آن اتفاقی که در چند دهه‌ی اخیر در نظام بانکی کشور همواره در حال رخ دادن بوده و هست، از سوی اساتید دانشگاه‌ها و مراجع تقلید بار‌ها و بار‌ها مورد نقد و در مواقعی با اعتراض نیز همراه بوده است. آن کاری که بانک‌ها انجام می‌دهند؛ خلق پول است. در واقع بانک‌ها با خلق پول، نقدینگی را افزایش می‌دهند بدون اینکه معادل آن پول خلق شده، کالا و یا خدمتی انجام شده باشد.
در واقع در چند دهه‌ی اخیر همواره سرعت رشد نقدینگی بیشتر از سرعت رشد GDP بوده است. از این رو با حجیم شدن نقدینگی امروزه می‌بینیم که این نقدینگی به هر بخش اقتصادی از جامعه (مانند بخش ارز، طلا، مسکن، خودرو و ...) که سرازیر می‌شود بحران‌ها و تورم‌های قابل توجهی خلق می‌کند. از آنجا که خداوند وعده محاق رفتن ربا را داده است، باید بدانیم که این مسائل و مشکلات کشور در ابعاد اقتصادی و حتی اجتماعی-فرهنگی تا حدی بسته به ربوی بودن نظام بانکی کشور و بطبع آن اقتصاد کشور بوده است. مسئولین، مردم و متخصصان دانشگاهی باید بدانند که ربا نقطه‌ی شروع بحران‌های اقتصادی و اجتماعی در تمامی دوره‌های زندگی بشر حتی دوره روم باستان بوده است.
در شرایط فعلی، اقای نوبخت، سخنگوی محترم دولت دوازدهم؛ فرموده اند که ساعات کاری کارمندان و وزرا افزایش پیدا می‌کند تا اثر تحریم‌ها را بتوانیم تعدیل کنیم، در خبر دیگری آمده است که باید فلان شخص را بیاوریم در بانک مرکزی و یا وزارت اقتصاد منصوب کنیم. در واقع همانطور که بیان شد، آنچه که کشور ما را بدین حال و اوضاع رسانده، پایین بودن ساعات کاری کارگران و کارمندان نبوده است، دلیل اصلی نزول سرمایه‌های اجتماعی بعد انقلاب اسلامی به خصوص از دهه ۶۰ به بعد و همچنین افزایش بی رویه نقدینگی و خلق تورم را می‌توان نظام بانکی کشور دانست.
بانک‌ها با نرخ بهره‌های بسیار بالا و اخذ جریمه‌های دیر کرد، خوی «برای خودت زندگی کن»؛ «بخور تا خورده نشی»؛ «بفکر خودت باش» و ... را در سطح جامعه درونی کرده اند. مردم ما اینگونه نبوده اند، دهه ۶۰ را بیاد آورید، فضای روستا‌ها و شهر‌ها را بیاد آورید، مردم بهم اعتماد بیشتری داشتند، همبستگی و انسجام بیشتر بود، بانک‌ها آمدند؛ مردم گرفتار اقساط شدند، گرفتار جریمه‌های دیرکرد شدند، گرفتار فشار اقتصادی شدند، گرفتار تورم شدند و ....
در کشور آلمان نرخ بهره نیم درصد است که دولت از همان نیم درصد، ۱۰ درصد مالیات اخذ می‌کند، اما ایران، عجب جای خوبیست برای رباخوارن.
*دانشجوی دکتری جغرافیا
