فارس نوشت: شاید بد نباشد از حکایت‌های عجیب روز‌ها و شب‌های پرماجرایی بدانی که برخی کوچه‌ها و محله‌های مشهد در حافظه خود ثبت کرده‌اند.
پا به آنجا که بگذاری، از همان ابتدا نگاه سرد و پرسش‌گر اهالی را احساس می‌کنی و می‌دانی که اینجا و در میان اهالی این محله غریبه‌ای.
وارد حر ۱۹ می‌شوی، کوچه‌ای بلند و باریک توجهت را جلب می‌کند، این کوچه اگرچه به نام «شهید دهنوی» نامگذاری شده، ولی به محله کشاورز شهرت دارد، این کوچه پرحاشیه‌ترین جای این محله حاشیه‌ای مشهد است و از هر صد نفر، قریب به ۹۰ نفر با لباس‌های بلوچی یا افغانستانی هستند.
اینجا محله قلعه ساختمان است، سال‌هاست در این کوچه‌های تنگ و باریک و شلوغ، «بلوچ» و «افغانستانی» و «فارس» در کنار هم روزگار را سپری می‌کنند.
سفر به ۵ کیلومتری حرم مطهر رضوی
در ایستگاه اتوبوس نواب در نزدیکی حرم مطهر، سوار خط «۸۳۰» می‌شوم، بعد از طی مسیری ۵ کیلومتری در هفتمین ایستگاه به تقاطع شهید عباس پور می‌رسم، حدود ۳۰۰متر به سمت راست که می‌روم وارد بولواری می‌شوم که شباهتی به تصورات چندین ساله‌ام از مشهد، این شهر آبا و اجدادیم ندارد؛ بولوار حر، بولواری که تا اول جاده سرخس امتداد یافته و حکایت‌های عجیب و روز‌ها و شب‌های پرماجرایی در حافظه خود دارد.
مهم‌ترین معضلات منطقه قلعه ساختمان
پس از طی یک مسیر نسبتا طولانی از ابتدای بولوار حر، وارد حر ۱۹ می‌شوم، آن‌طور که شنیده‌ام اینجا که به‌محله کشاورز شناخته میشود، پرماجراترین کوچه این محل است.
در بازدید از این منطقه، با دو نفر از اهالی همراه می‌شوم تا از نزدیک شاهد چیز‌هایی که می‌شنوم باشم.
سنگینی نگاه سرد و پرسش‌گر اهالی را کاملا حس می‌کنم، شهرک شهید رجایی (قلعه ساختمان) از حر یک شروع میشود تا انتهای «پارک رجا» که تنها مرکز تفریحی منطقه است و به‌گفته اهالی تبدیل به مرکز خرید و فروش و استعمال مصرف مواد مخدر، مشروبات الکلی و قماربازی شده است.
در کوچه‌های تنگ و شلوغ این منطقه که راه می‌رویم خانه‌هایی را نشانم می‌دهند که تیمی و پاتوق است و اکثرا هم به‌دستور مقام قضایی پلمپ شده است.
ورزشگاه، پاتوق یا محل درگیری؟
در انتهای این کوچه شلوغ و طولانی مجتمع ورزشی شهید رجایی واقع شده است؛ با اینکه ساعت ۱۱ صبح یک روز تابستانی است و طبعا باید محلی برای گذران اوقات فراغت کودکان و نوجوانان منطقه باشد، اما درهایش بسته است؛ علت را که جویا می‌شوم انگار داغ دلشان تازه میشود؛ توضیح می‌دهند اینجا محل هر کاری هست غیر از ورزش، از مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی گرفته تا نزاع و درگیری و قتل، به‌خاطر کم توجهی مسؤولان تربیت بدنی به جای اینکه محل تفریح و بازی کودکان باشد تبدیل به پاتوقی برای خلافکاران و معتاد‌ها شده است.
ورزشگاهی که افراد عادی جرات رفت‌وآمد به آن را ندارند و به گفته یکی از جوانان محل که در این بازدید ما را همراهی می‌کند امکان ندارد کسی داخل این محل بشود و درگیری اتفاق نیفتد، او برایم توضیح می‌دهد تا حالا ۵ یا ۶ قتل در این محل رخ داده است که آخرین مورد مربوط به ۲ سال قبل است.
این جوان دانشجو ادامه می‌دهد: سال گذشته زنی معتادی که در گوشه‌ای از این ورزشگاه ساکن بود همینجا زایمان کرد!
دیوار‌هایی تا بی‌نهایت
اکثر کوچه‌های این محل به بلوکه‌هایی ختم میشود که متعلق به آستان قدس رضوی است، بلوکه‌هایی که در هر کوچه و پس کوچه‌ای به‌چشم می‌خورد، حر ۱۹، اما دیوار‌های بتنی‌اش از همه جا طولانی‌تر است، دیوار‌هایی که انگار تا آخر دنیا ادامه دارد؛ زمین‌های پشت این بلوکه‌ها طبق گفته اهالی منطقه، مخفی‌گاه خوبی برای معتاد‌ها و فروشندگان مواد مخدر و سلاح ایجاد کرده است.
اعلام آمادگی آستان قدس رضوی برای واگذاری زمین
موضوع زمین‌ها و بلوکه‌های سیمانی را از مدیر حفاظت املاک و اراضی آستان‌قدس جویا می‌شوم، وی با اعلام اینکه هیچ‌کدام از این اراضی کاربری مسکونی ندارد، میگوید: کاربری این اراضی فضای سبز، خدماتی و آموزشی است و آستان قدس رضوی آمادگی کامل خود را برای تعامل و واگذاری این زمین‌ها به دستگاه‌های مربوطه جهت ایجاد فضا‌های آموزشی، فرهنگی و رفاهی برای مردم محروم منطقه، طبق ضوابط اعلام می‌کند.
ورزشگاه شهید رجایی شاهکار تربیت بدنی خراسان رضوی
مجید علوی‌تبار به موضوع ورزشگاه پر درد سر هم اشاره می‌کند و میگوید: حدود ۱۵ سال پیش این زمین از طرف آستان قدس به اداره کل تربیت بدنی خراسان رضوی واگذار شد، اما متاسفانه به‌خاطر ضعف مدیریت تبدیل به پاتوقی برای معتادان شده است.
وی تصریح می‌کند: متاسفانه اداره کل تربیت بدنی برخلاف ضوابط قرادادش با آستان قدس رضوی عمل کرده و این مکان را به بخش خصوصی اجاره داده است!
مهم‌ترین معضلات منطقه قلعه ساختمان از نگاه ساکنان
فقر، اعتیاد، بیکاری و نبود امکانات رفاهی از جمله مسائلی است که خشت خشت این کوچه‌ها فریاد می‌زنند و درکش برای یک رهگذر نیاز به هوش بالایی ندارد.
اما پای درد دل این مردم که بنشینی متوجه می‌شوی دو معضل بیش از همه برایشان دغدغه است: یکی افراد بی‌هویت یا همان «چلوها» که طی ۳۰ سال اخیر به تدریج در این منطقه ساکن شده‌اند و دیگری خرید و فروش و استفاده از «سلاح گرم»، معضلاتی که از نظر ساکنان محل ارتباط تنگاتنگی با هم دارند.
«چلو» کیست؟
در خصوص بافت مردم‌شناسی این محله حاشیه‌ای، طبق گفته محلی ها، علاوه بر سه قشر فارس، بلوچ و افغانستانی، تعداد زیادی هم «چلو» اینجا زندگی می‌کنند.
اهالی توضیح می‌دهند: نداشتن شناسنامه از معضلات اصلی درصد بالایی از ساکنان این محله است که در واقع به این افراد، بی‌هویت یا «چلو» گفته میشود، این مردم که ملیتشان مشخص نیست و هیچ‌گونه مدارک هویتی ندارند منشاء بسیاری از مشکلات و آسیب‌های این محل و در واقع مسبب اصلی بدنامی این منطقه هستند و همین باعث شده که مردم نسبت به حضورشان معترض باشند.
عده‌ای هم معتقدند «چلوها» مهاجرانی هستند که حدود ۳۰ یا ۴۰ سال پیش به صورت غیر قانونی از پاکستان و افغانستان وارد کشور شده‌اند، این افراد در سال‌های اول ورودشان به کشور دست‌فروشی و نوازندگی می‌کردند به تدریج به خرید و فروش مواد مخدر و سلاح روی آوردند.
طبق اطلاع منابع آگاه محلی، بیش از دو هزار خانوار «چلو» در قلعه ساختمان سکونت دارند که با یک حساب سرانگشتی اگر حداقل میانگین هر خانوار را چهار نفر در نظر بگیریم به این نتیجه می‌رسیم که حدود هشت هزار فرد بی‌هویت در این منطقه ساکن هستند و باعث نگرانی و عدم امنیت سایر ساکنان شده‌اند.
ابراز نگرانی مقامات قضایی از یک تهدید امنیتی
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادستان خراسان رضوی، میگوید: یک فرد بی‌هویت همانقدر که حضورش برای جامعه خطرناک است به همان اندازه هم خودش مورد تهدید دیگران قرار می‌گیرد و از طرفی از بسیاری حقوق شهروندی هم محروم است.
محمد بخشی محبی تصریح می‌کند: این افراد به‌دلیل نداشتن مدارک هویتی امکان تحصیل ندارند، در جامعه تحقیر و طرد می‌شوند و مجموعه این محرومیت‌ها و سرکوب‌ها بعد از یک مدت تبدیل به عقده میشود و حس ناامنی و انتقام‌جویی از جامعه در این افراد رشد می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: در نتیجه این افراد با دنیایی از عقده‌های سرکوب شده در حالی‌که هیچ احساس تعلقی نسبت به‌جامعه و حکومت ندارند تهدیدی جدی برای امنیت جامعه خواهند بود.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادستان ضمن ابراز تاسف از کم‌توجهی دستگاه‌های ذی‌ربط به این مسئله، اظهار می‌کند: بررسی آمار بزهکاری‌ها در معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم نشان می‌دهد میزان جرم و به خصوص جرم‌های خشن در افراد بی‌هویت بیشتر از سایرین است.
بخشی محبی تشریح می‌کند: این افراد از طرفی عقده‌های سرکوب شده دارند و از طرف دیگر مطمئن هستند به‌خاطر بی‌هویت بودن، امکان ردیابی و دستگیری‌شان منتفی است، ورود این افراد به کشور و خروج‌شان هم از طریق مبادی غیررسمی و به حالت قاچاق و غیرقانونی، عامل دیگری است که زمینه ارتکاب جرم در آن‌ها را افزایش می‌دهد.
وی از تشکیل «کمیسیون افراد مجهول التابعه» هم خبر می‌دهد و تشریح می‌کند: این کمیسیون برای شناسایی و تعیین هویت، افراد بی‌هویت در فرمانداری مشهد تشکیل شده است که یک عضو هم از دستگاه قضایی آنجا حضور دارد.
بخشی محبی میگوید: در کمیسیون افراد مجهول التابعه هویت این افراد بررسی میشود و خیلی از این افراد ممکن است اصالتا شهروند ایرانی باشند که احراز هویتشان حائز اهمیتی مضاعف است.
وی تصریح می‌کند: آن‌هایی هم که فاقد هویت ایرانی هستند، باید برای ما مشخص باشد که تبعه چه کشوری هستند و در کشور ما چه می‌کنند تا زودتر از طریق مراجع ذی‌ربط تعیین تکلیف شوند.
کوتاهی استانداری خراسان رضوی
نظر سرپرست دادسرای انقلاب را هم در مورد «چلوها» جویا می‌شوم، وی ضمن اشاره به این مطلب که متولی اصلی این افراد، استانداری است میگوید: یک معضل امنیتی پشت این قضیه هست که اگر زودتر فکری برایش نشود اتفاقات بدی شهر مشهد را تهدید می‌کند.
وی با ابراز تاسف از کوتاهی استانداری خراسان رضوی در این موضوع می‌افزاید: یکبار برای این قضیه باید چاره‌ای اندیشیده شود، استانداری هنوز نمی‌داند این‌ها تعدادشان دقیقا چند نفر است، اصل و ریشه این افراد چیست، از کجا و با چه هدفی به مشهد آمده اند.
سرپرست دادسرای انقلاب خراسان رضوی تاکید می‌کند: اگر این افراد ایرانی هستند مدارک هویتی برایشان صادر شود و در غیر این صورت باید اخراج شوند.
آخرین سرشماری بی‌هویت‌ها در سال ۸۵ انجام شد
مدیرکل اداره اتباع استانداری خراسان رضوی در پاسخ به سوال خبرنگار درباره چلوها، ضمن اینکه از صحبت درباره این افراد طفره می‌رود، میگوید: من به این که عنوان اطلاقی افراد چیست کاری ندارم، بی‌هویت چه ایرانی و چه غیر ایرانی باید به فرمانداری مراجعه و نسبت به احراز هویت و ملیت خود اقدام کنند.
محمد عجمی در حالی که از هویت چلوها اظهار بی‌اطلاعی می‌کند درباره اینکه آیا اداره کل اتباع برنامه‌ای برای شناسایی و ساماندهی بی‌هویت‌ها دارد، میگوید: ما طرح سرشماری و شناسایی افراد فاقد هویت را انجام دادیم و تقاضا کردیم که زودتر وضعیت خودشان را مشخص کنند که حدود هفت هزار نفر شرکت کردند و حدود ۴۲۰۰ نفر هم نسبت به تعیین تکلیف هویتشان اقدام کردند.
از تاریخ این سرشماری که می‌پرسم، پاسخ می‌دهد: این سرشماری در سال ۸۵ انجام شد!
وی در پاسخ به این سوال که طرحی برای اجبار افراد بی‌هویت به تعیین هویت در دستور کار دارد یا خیر، میگوید: ما در اداره اتباع بیشتر توصیه‌ای عمل می‌کنیم.
وقتی به تهدیداتی که حضور این افراد برای امنیت مشهد دارد اشاره می‌کنم، پاسخ می‌دهد: اینکه یک نفر با هویت یا بی‌هویت جرمی را مرتکب شود وظیفه دستگاه‌های انتظامی و امنیتی است و به اداره اتباع ارتباطی ندارد.
سلاح گرم از قاچاق تا خرید، فروش، مونتاژ و تبدیل!
اما همان‌طور که قبل از این هم اشاره کردم از دیگر دغدغه‌های مهم مردم قلعه ساختمان خرید و فروش و نگهداری سلاح گرم از «کلت کمری» تا «وینچستر» و سلاح‌های ساچمه‌ای توسط بعضی ساکنان است.
یک نفر از اهالی با ابراز نگرانی از رواج انواع سلاح گرم در این شهرک میگوید: خرید و فروش سلاح در منطقه با نشانی دادن و اختفای اسلحه پشت بلوکه‌های شماره‌گذاری شده انتهای کوچه‌ها صورت می‌گیرد.
واردات سلاح‌های شکاری از مجاری قانونی و تبدیل و مونتاژ آن‌ها به سلاح گرم غیرمجاز از دیگر مطالب قابل تاملی است که اهالی در بین صحبت‌هایشان به آن اشاره می‌کنند.
جایی که ارتکاب جرم و جنایت، افتخار است
یکی‌دیگر از ساکنان، به احساس عدم امنیت خود و خانواده‌اش در این محله اشاره می‌کند و میگوید: «چلوها» به‌خاطر نداشتن هویت، ترس و واهمه‌ای از قانون ندارند و همه جرایم را بدون ترس و ابا مرتکب می‌شوند و بعضی مسائل که برای شهروندان جرم و بزه حساب میشود برای این افراد تبدیل به یک عادت یا فرهنگ و ژست شده است.
وی ادامه می‌دهد: به‌کارگیری سلاح گرم نه فقط در نزاع و درگیری که حتی به جشن‌های عروسی این افراد هم راه یافته و این خیلی جای نگرانی دارد.
طبق اظهارات اهالی دستگیر شدن و زندان رفتن برای افراد شرور قلعه ساختمان، یک افتخار است و حتی بعضی زنان چلو با افتخار می‌گویند یک فرزندشان را برای قربانی شدن در راه خلاف و قاچاق و شرارت به‌دنیا آورده‌اند.
باید کنترل بیشتری اعمال شود
نظر معاون سیاسی امنیتی فرماندار مشهد را در مورد مسئله خرید و فروش سلاح و ناامنی‌های منطقه قلعه ساختمان جویا می‌شوم، وی اظهار می‌کند: در ارتباط با سلاح یک سری واقعیت‌ها و یکسری برداشت از واقعیت‌ها وجود دارد.
حیدر خوش نیت ادامه می‌دهد: واقعیت این‌است که مثل سایر آسیب‌های اجتماعی این آسیب هم وجود دارد و بیشترین سلاح از سمت غرب کشور وارد میشود، ولی در عین حال تمام ارگان‌های امنیتی و انتظامی ذی‌ربط شهر، مانند نیروی انتظامی، سپاه پاسداران، اطلاعات و پلیس امنیت هوشیار هستند و وظایف خودشان را انجام می‌دهند.
سرپرست فرمانداری مشهد این طور ادامه می‌دهد: هر چند وقت یکبار هم طرح‌های ضربتی اجرا می‌کنیم، در این طرح‌ها هم در واقع اقدامات مقابله‌ای خوبی انجام میشود.
وی اذعان می‌کند: این واقعیت که خرید و فروش سلاح در منطقه قلعه ساختمان وجود دارد را نمی‌توان انکار کرد، اما نگران کننده هم نیست.
این مقام مسؤول ادامه می‌دهد: شرایط تحت کنترل و رصد نیرو‌های امنیتی، اطلاعاتی و انتظامی است؛ در عین حال باید کنترل بیشتری اعمال شود تا به وضعیت نگران کننده در آینده نرسد؛ در غیر اینصورت با مشکل جدی مواجه خواهیم شد.
خوش نیت خاطرنشان می‌کند: نیرو‌های امنیتی و انتظامی با هماهنگی دستگاه قضایی، در ارتباط با جمع‌آوری سلاح قاچاق و غیرقانونی اقدامات لازم را انجام می‌دهند.
معاون سیاسی امنیتی فرمانداری مشهد در پاسخ به این سوال که آیا این اقدامات برای تامین امنیت شهر مشهد کافی بوده است یا خیر میگوید: خیر، زمانی می‌گوییم کافی که بتوانیم ادعا کنیم هیچ اسلحه بدون مجوزی دست هیچ‌کس نباشد، اما در عین حال با جدیت در حال پیگیری این موضوع هستیم.
جای نگرانی نیست
فرمانده نیروی انتظامی مشهد نیز میگوید: در رابطه با خرید و فروش اسلحه در حاشیه شهر به شدت پیگیر هستیم، در بحث کشفیات سلاح افزایش چند درصدی نسبت به مدت مشابه در سال قبل داشته ایم.
اکبر آقابیگی تصریح می‌کند: جنایاتی هم که در این ارتباط رخ داده است با هوشیاری و تلاش همکارانمان قاتلان شناسایی و دستگیر شده‌اند.
وی ضمن اشاره به دو رویکرد پیشگیرانه و مقابله‌ای پلیس در بحث سلاح میگوید: ازجمله اقدامات پیشگیرانه می‌توانم به فعالیت‌های فرهنگی نیروی انتظامی اشاره کنم و در کنار آن، درخواست کمک از ارگان‌های دیگر برای رفع معضلات حاشیه شهر و به‌خصوص اشتغال جوانان این مناطق را در دستور کار داریم.
فرمانده نیروی انتظامی مشهد ادامه می‌دهد: از نمونه اقدامات مقابله‌ای که انجام داده‌ایم فعال کردن پایگاه‌های آگاهی و پلیس فتا در همه سرکلانتری‌ها است.
آقابیگی ضمن اشاره به تاکید و دغدغه مقام معظم رهبری در مورد حاشیه شهر مشهد تصریح می‌کند: ما در جهت مطالبه‌گری مردم برای برقراری امنیت پایدار مشهد تلاش می‌کنیم و از مردم هم کمک می‌خواهیم در کنار ما باشند.
وی اضافه می‌کند: هر نوع اطلاعاتی و اخباری که شهروندان از طریق تلفن ۱۱۰ به ما بدهند با جدیت پیگیری می‌کنیم و چه بسا توفیقاتی که تا الان داشته‌ایم بدون همکاری مردم هوشیار مشهد، میسر نمی‌شد.
آقابیگی خاطرنشان می‌کند: نیروی انتظامی با دست اندرکاران خرید، فروش و نگهداری سلاح برخورد شدید، قاطع و قانونی خواهد داشت.
رئیس پلیس مشهد در پاسخ به این پرسش که کدام مناطق حاشیه شهر بیشتر از بقیه دچار معضل اسلحه است میگوید: کشفیات و دستگیری‌های ما پراکنده است و نمی‌توانیم مشخص بگوییم در کدام منطقه بیشتر است، اما اطمینان می‌دهم جای نگرانی نیست و مردم نگران نباشند چراکه بیشتر این جنایت‌ها مسائلی بوده که در پی مشکلات قدیمی و کینه‌ها بوده است.
وی تاکید می‌کند: رصد اطلاعاتی کاملی توسط عوامل امنیتی انتظامی و اطلاعاتی وجود دارد و این‌ها مسائلی است که در همه دنیا وجود دارد.
با وجودی که یک ماه اخیر شاهد چند درگیری مسلحانه در مناطق مختلف مشهد بوده‌ایم که می‌تواند نتیجه رواج خرید و فروش سلاح در حاشیه شهر باشد، اما فرمانده نیروی انتظامی مشهد معتقد است این بحران پررنگ‌تر نشده و شرایط تحت کنترل است!
در پایان گفتگو با بالاترین مقام انتظامی مشهد، درباره وضعیت امنیت، خرید و فروش و درگیری‌های مسلحانه در قلعه ساختمان و نگرانی ساکنان این منطقه صحبت می‌کنم، وی میگوید: اخیرا موردی از درگیری در این منطقه گزارش نشده و اگر هم وجود دارد در حد نرمال و عادی است و جای نگرانی نیست!
جای تاسف است در ۵ کیلومتری حرم مطهر رضوی و در شهرکی که روزی محل زندگی ۵۰۰ شهید بوده است، این همه نابسامانی و نارضایتی را شاهد باشیم.
مادری که در این محله ساکن است وقتی متوجه میشود ما خبرنگاریم میگوید: از قول ما به مسئولان بگویید این منطقه را فراموش نکنند، ما هم مثل شما ایرانی هستیم؛ گناهمان چیست که باید این افراد مجرم و بی هویت را در همسایگی خود تحمل کنیم و دائما نگران امنیت خود و فرزندان‌مان در این محله باشیم؟!
