دیروز برای نخستین‌بار نفت خام ایران در بورس انرژی معامله شد. تجربه فروش نفتی که پیش‌تر در دولت احمدی‌نژاد در میانه تحریم‌ها (سال ۹۰) با شکست روبه‌رو شده بود، این بار پس از هفت سال، با پیداکردن مشتری، عملیاتی شد. اینکه خریدار کیست، مشخص نیست و قرار است کماکان محرمانه باقی بماند.
به گزارش شرق، از چهارنفری که برای خرید محموله‌ها اعلام آمادگی کرده بودند، فقط سه نفر، با پرداخت ۱۰ درصد اولیه پرداخت، وارد رقابت شدند و از این سه نفر، یک نفر با خرید هشت محموله ۳۵ هزاربشکه‌ای با قیمت ۷۴ دلار و ۸۵ سنتی، ۲۸۰ هزار بشکه نفت خام را از آنِ خود کرد و به تعبیری، معامله ۲۰ میلیون و ۹۵۸ هزاردلاری را در اولین روز کاری خود رقم زد.
در این رقابت که سه خریدار از سوی بخش خصوصی در آن پیشی گرفته بودند، با توافق شرکت ملی نفت ایران، نزدیک‌ترین رقم با فروش نفت ایران در جهان، مورد پذیرش قرار گرفت و دو نرخ ۶۵.۵۵ و ۶۸.۶۵ دلار رد شد. سه شرکت کارگزاری بانک پارسیان، شرکت کارگزاری بانک رفاه کارگران و شرکت کارگزاری خبرگان وابسته به صندوق بازنشستگی نفت، سهام سه کارگزار خریدار هشت محموله نفت خام سبک ایران در بورس انرژی بودند.
شرکت کارگزاری خبرگان سهام، خریدار ۱۴۰ هزار بشکه نفت خام از بورس انرژی بود و ۱۴۰ هزار بشکه بقیه را دو شرکت کارگزاری بانک پارسیان و بانک رفاه کارگران از آنِ خود کردند. خبر‌ها حاکی است عرضه محمولههای یک میلیونبشکهای نفت خام در بورس انرژی به‌صورت هفتگی و در یک نوبت ادامه خواهد یافت. این اخبار در حالی منعکس می‌شود که کارشناسان کماکان از کم‌وکیف معامله این کالای استراتژیک ابراز نگرانی می‌کنند و معتقدند سازوکار‌های آن می‌تواند فضا را برای ویژه‌خواری فراهم کند، مگر آنکه شفافیت بیشتری از هویت مقصد این صادرات برای ناظران، مشخص شود.
وصول ۸۰ درصد پرداخت ارزی از سوی شرکت ملی نفت
علی حسینی، مدیرعامل بورس انرژی ایران، با اشاره به معامله صورت‌گرفته می‌گوید: بر مبنای معاملاتی که صورت گرفت، شرکت ملی نفت ایران بناست که بازخورد این معامله در روز نخست را با کارشناسان و فعالان بازار بررسی کند و اگر نیازمند اصلاحیه‌ای بود، در مرحله بعدی عرضه، آن اصلاحات در اطلاعیه عرضه شماره بعد، منعکس شود.
حسینی با بیان اینکه امیدواریم این عرضه ادامه یابد، می‌افزاید: برخلاف تصوری که وجود دارد، تحریم‌ها عاملی برا اجرائی‌شدن عرضه نفت در بورس انرژی نیست، بلکه براساس ماده چهارم قانون برنامه توسعه ششم از سال گذشته، به‌صراحت شرکت ملی نفت ایران مکلف شده است که عرضه نفت خام و فراورده‌های نفتی را در بورس انرژی عملیاتی کند.
او در پاسخ به نگرانی‌ها برای بازپس‌گرداندن ۸۰ درصد پرداخت اعتباری ارزی می‌گوید: این خریداران باید مشابه فروش نفت از سوی شرکت ملی نفت، پول را به‌صورت ارز به شرکت ملی نفت ایران بازپس دهند. در واقع این میزان به‌صورت ارزی از سوی شرکت ملی نفت وصول می‌شود.
می‌پرسم با توجه به تحریم پیش‌ِرو و ایجاد مشکل در مبادلات بانکی، چگونه این ارز به داخل کشور بازمی‌گردد، این مقام مسئول پاسخ می‌دهد: اکنون هم شرکت ملی نفت، روزانه نفت را می‌فروشد و ارز آن را به داخل کشور می‌آورد. با اعمال‌شدن سایر تحریم‌ها هم حتما برنامه‌ای برای بازگرداندن ارز صادراتی نفت از سوی شرکت ملی نفت و همچنین بخش خصوصی در نظر گرفته شده است.
او در پاسخ به چرایی عرضه فیزیکی نفت در بورس انرژی با وجود عرضه کاغذی نفت و فراورده‌های آن در بورس‌های جهانی، توضیح می‌دهد: در بورس کالای دوبی (DME) در حال حاضر، نفت خام به‌صورت فیزیکی معامله می‌شود. در بورس‌هایی هم که به‌صورت کاغذی معامله می‌شود، ملاک بر تحویل فیزیکی است، زیرا نهایتا درصدی از معاملات کاغذی منجر به تحویل فیزیکی می‌شود.
این گفته او در حالی مطرح می‌شود که فریدون فشارکی، مدیرعامل مؤسسه مشاوره بین‌المللی مطالعات انرژی فکت گلوبال انرژی «FACTS» که خود عضو هیئت‌مدیره بورس نفت در دوبی است، پیش‌تر در گفتگو با «شرق»، گفته بود این بورس، ۱۰ سال است که کار میکند، اما هنوز سازوکار درستی ندارد و و چند صد میلیون دلار ضرر داشته است. چنین اقدامی به‌سهولت امکان‌پذیر نیست.
هشدار درباره رقابت نفت ایران با نفت ایران
مهدی حسینی، کارشناس انرژی و دبیر کمیته بازنگری قرارداد‌های نفتی، نیز در گفتگو با «شرق»، با ابراز نگرانی از انجام معاملات نفتی در بورس انرژی می‌گوید: صادرات نفت ایران از سوی بخش خصوصی مشخص نیست به کجا خواهد بود و همین مسئله نگران‌کننده است. با توجه به اینکه مقصد در این معاملات آزاد است و فقط اسرائیل ممنوع اعلام شده، این خریدار، به هر تریدر می‌تواند نفت خام ایران را بفروشد. بنابراین اگر به مشکلی برخورد، ممکن است چند دلار زیر قیمت فروش نفت رسمی ایران بفروشد تا بدهی‌های خود را تسویه کند. این اقدام ممکن است کل صادرات نفت ایران را متأثر کند.
به گفته او، خریدار باید پالایشگاه معرفی کند تا این مشکل رخ ندهد. بنابراین معرفی خریدار بسیار اهمیت دارد و شرکت ملی نفت ایران باید آن را رصد کند. به هر ترتیب، باید مراقب بود که نفت ایران با نفت ایران وارد رقابت نشود.
او می‌افزاید: نرخ رقابتی زمانی عملی و پایدار است که نرخ محصول هم رقابتی باشد که نیست. بنابراین بیشتر موجب دردسر‌های بعدی خواهد شد تا گشایشی مثبت.
پالایشگاههای کوچک بین‌المللی استقبال خواهند کرد
برخی کارشناسان معتقدند این رخداد، اتفاقی مثبت در بورس انرژی قلمداد می‌شود. بنابراین باید با مطالبه شفاف‌سازی بیشتر، عرضه نفت خام در بورس را تقویت کنیم.
آنها معتقدند نباید نگران آن بود که نفت خریداری‌شده از سوی بخش خصوصی، وارد رقابت با فروش نفت خام ایران در شرکت ملی نفت شود، زیرا محموله آن‌قدر زیاد نیست که بخواهد اثری روی کل بازار نفت ایران بگذارد. از طرفی، کسی که وارد این بازار می‌شود، قطعا شناخت کامل نسبت به بازار دارد و حتما بازاریابی‌های لازم را انجام داده است.
این سخن، این شائبه را به وجود می‌آورد که شاید خریداران هم بخشی از شرکت ملی نفت ایران باشند که پیش‌تر از سوی برخی کارشناسان مطرح شده بود که جای خود را در بین دلالان نفتی پیدا خواهند کرد.
براساس داده‌هایی که به «شرق» رسیده، بنا بر این است که خریدار، کشتی خود را به شرکت ملی نفت ایران معرفی کرده تا مورد تأیید از نظر مشخصات فنی قرار گیرد و امنیت آن طبق عرف بین‌المللی از سوی شرکت ملی نفت تأیید شود.
کارشناسان موافق با اجرائی‌شدن این طرح، می‌گویند مقصد این نفت خام خریداری‌شده می‌تواند یکی از هزاران پالایشگاه کوچکی باشد که در بسیاری از کشور‌ها از جمله هند و چین وجود دارد که تعامل ویژه‌ای با آمریکا ندارند و متأثر از تحریم‌ها نیستند. از سویی، اگر این پالایشگاههای کوچک بین‌المللی بدانند که می‌توانند در بورس ایران، نفت را در هر بشکه به یکی، دو دلار تخفیف بخرند و خود نیز مستقیما آن را به کشورش حمل کنند، حتما وارد این بازار خواهند شد که می‌تواند فرصتی برای فروش نفت ایران در روزگار تحریم باشد.
