فرارو- سپرده‌های بانکی که نقش مهمی در جذب نقدینگی پراکنده شده بین مردم دارند، می‌تواند به عنوان یک شاخص برای سنجش میزان موفقیت عملکرد بانک‌ها به شمار بیایند. در حالت کلی حجم سپرده‌های نزد بانک‌ها که در سال ۸۱ تنها ۳۸ هزار میلیارد تومان بود، الان حدودا ۴۰ برابر شده و از رقم یک میلیون و ۵۶۰ هزار میلیارد تومان گذشته است اما بررسی اعداد و ارقام مربوط به ۱۷ سال گذشته نشان میدهد که امسال بانک‌ها با خطر بزرگی روبرو هستند و اگر تا آخر سال فکری به حال خود نکنند، نرخ رشد سپرده‌های بانکی به کمترین میزان خود در ۱۰سال اخیر می‌رسد و باعث شود حجم نقدینگی در بازار آزاد افزایش یافته و تبدیل به آفتی بزرگ برای اقتصاد بحران‌زده ما تبدیل شود.
نیمه اول دهه ۸۰ هنوز حجم سپرده‌ها ۱۴ رقمی بود
کل سپرده‌های بانکی که در سال ۸۱ مردم نزد بانک‌ها گذاشته بودند به ۳۸ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان بوده است. یعنی چیزی حدود چهار درصد مبلغی که اکنون نزد بانک‌هاست. سال ۸۸ حدود نیمی از این مبلغ متعلق به سپرده‌های سرمایه گذاری مدت دار بود که مقدار آن به ۱۸ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان می‌رسید. سال ۸۲ کمترین رشد سپرده‌های بانکی در نیمه اول دهه هشتاد را به خود اختصاص داد. چرا که در این سال کل سپرده‌ها تنها ۲۵ درصد افزایش یافت و به مبلغ ۴۸ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان رسید و از حجم ۲۵ هزار میلیارد تومانی سپرده‌ها، ۱۲ هزار میلیارد در سپرده‌های کوتاه مدت و حدود ۱۳ هزار میلیارد تومان در سپرده‌گذاری‌های بلندمدت. سال ۸۳ نرخ رشد سپرده‌های بانکی افزایش پیدا کرد و به ۳۱ درصد رسید. با وجود این افزایش همچنان این مقدار از نرخ رشد میانگین نیمه اول دهه هشتاد کمتر بود. این رشد باعث شد که مجموع مبالغ سپرده‌های نزد بانک به رقم ۶۴ هزار میلیارد تومان برسد.
از این حجم، حدود ۵۴ درصد متعلق به سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار بود که نشان میدهد مبالغ سرمایه‌گذاری شده در سپرده‌های کوتاه مدت ۱۶ هزار میلیارد تومان و سپرده‌های بلند مدت، به آستانه ۱۹ هزار میلیارد تومان رسیده بود. سال ۸۴ برای اولین بار نرخ رشد سپرده‌گذاری از میانگین رشد پنج ساله پیشی گرفت و به رقم ۴۰ درصد رسید. در این سال حجم کس سپرده‌هایی که نزد بانک‌ها بود به ۸۷ هزار میلیارد تومان رسید. در این سال فاصله سپرده‌گذاری‌های بلند مدت از کوتاه مدت به حداکثر مقدار خود در نیمه اول دهه هشتاد رسید. چرا که حجم مبالغ سرمایه‌گذاری شده در سپرده‌های بلندمدت ۲۶ هزار میلیارد تومان بود که نسبت به حجم ۲۲ هزار میلیارد تومانی حجم سرمایه‌گذاری در سپرده‌های کوتاه مدت، فاصله زیادی گرفته بود. این فاصله که سال به سال رو به افزایش بود در سال ۸۵ به صفر رسید و نشان میدهد مردم در این سال کمتر به سپرده‌های بلندمدت اعتماد داشتند. سال ۸۵ سالی بود که حجم مبالغ سرمایه‌گذاری شده در سپرده‌های بلند مدت و کوتاه مدت هر دو روی رقم ۳۵ هزار میلیارد تومان ایستاد تا با مجموع ۷۰ هزار میلیارد تومانی، ۵۷ درصد کل سپرده‌ها را به خود اختصاص دهند. همچنین در سال ۸۵ برای نخستین بار حجم سپرده‌گذاری در بانک‌ها ۱۵ رقمی شد و به ۱۲۲ هزار و ۲۷۴ میلیارد تومان رسید.
نیمه دوم دهه ۸۰؛ سخت‌ترین دوره برای بانک‌ها
۱۵۶ هزار میلیارد تومان رقم کل سپرده‌های نزد بانک‌ها در سال ۸۶ بود. این سال، سال بسیار بدی برای بانک‌ها بود. چرا که روند صعودی نرخ رشد نیمه اول در این سال متوقف شد و از ۴۰ درصد به ۲۷ درصد کاهش پیدا کرد. نکته بی‌سابقه دیگری که در سال ۸۶ اتفاق افتاد مربوط به پیشی گرفتن حجم مبالغ سرمایه‌گذاری شده در سپرده‌های بلند مدت نسبت به سپرده‌های کوتاه مدت بود و نشان می‌داد اعتماد مردم نسبت به سرمایه‌گذاری در بانک‌ها سال به سال رو به کاهش است. در این سال میزان مبالغ کل سپرده‌گذاری کوتاه مدت به ۴۹ هزار میلیارد تومان رسید و بر خلاف معمول گذشته، هفت هزار میلیارد تومان از حجم سرمایه‌گذاری در سپرده‌های بلندمدت بیشتر بود. سال ۸۷ روند کاهشی نرخ رشد سپرده‌های بانکی ادامه پیدا کرد و نرخ رشد به کمترین میزان خود در تاریخچه ۱۷ ساله سپرده‌های بانکی رسید. رشد ۱۱ درصد باعث شد که حجم مبالغ کل سپرده‌های نزد بانک‌ها به ۱۷۴ هزار میلیارد تومان برسد. اما این کافی نبود. علی رقم این نکته منفی بزرگ، در این سال بار دیگر توجه مردم به سرمایه‌گذاری در سپرده‌های بلندمدت جلب شد و این سپرده‌های گوی سبقت را از سپرده‌های کوتاه مدت ربودند.
در این سال میزان مبالغ سرمایه‌گذاری شده در سپرده‌های بلندمدت ۶۱ هزار میلیارد تومان و در سپرده‌های کوتاه مدت ۵۶ هزار میلیارد تومان بود تا با مجموع ۱۱۸ هزار میلیاردی، حدود ۶۷ درصد کل سپرده‌های نزد بانک را به خود اختصاص دهند که در سال‌های قبل از ۸۷ بی‌سابقه بود. در سال ۸۸ این رقم همچنان افزایش یافت و سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار سهم ۶۷ درصدی از کل سپرده‌ها را از آن خود کردند. همچنین در این سال بار دیگر نرخ رشد سپرده‌ها نفسی تازه گرفت و به ۲۴ درصد رسید تا حجم کل سپرده‌های بانکی را وارد کانال ۲۰۰ هزار میلیارد تومانی بکند. در این سال سپرده‌های بلند مدت فاصله خود را از سپرده‌های کوتاه مدت بیشتر کردند و مجموع آنها به رقم ۸۴ هزار میلیارد تومان رسید. این درحالی بود که حجم کل مبالغ سرمایه‌گذاری شده در سپرده‌های کوتاه‌مدت تنها ۶۷ هزار میلیارد تومان بود. رشد ۲۶ درصدی حجم سپرده‌های نزد بانک در سال ۸۹ میزان کل دارایی مردم که نزد بانک‌ها گذاشته بودند را به رقم ۲۷۲ هزار میلیارد تومان رساند.
رشد ۲۵ درصدی، بالاترین نرخ رشد در نیمه دوم دهه هشتاد بود که از این میزان، حدود ۷۰ درصد متعلق به سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار بود که مجموع آنها به رقم ۱۸۸ هزار میلیارد تومان رسیده بود. در این سال فاصله سپرده‌های بلندمدت از کوتاه‌مدت بیشتر شد و باعث بروز اختلاف ۳۴ هزار میلیارد تومانی بین این دو نوع سپرده‌گذاری شد که در نوع خود بی‌سابقه بود. به طور کلی در نیمه دوم دهه ۸۰ اوضاع سپرده‌گذاری در بانک‌ها آنچنان که باید خوب نبود. چرا که میانگین رشد سپرده‌گذاری از سال ۸۶ تا ۸۹ تنها ۲۲ درصد بود که کمترین میزان در تاریخچه ۱۷ ساله سپرده‌گذاری در بانک‌ها بود.
نیمه اول دهه ۹۰؛ دوره طلایی بانک‌داری در ایران
شروع دهه ۹۰ همچنان اوضاع سپرده‌گذاری در بانک‌ها وخامت خود را حفظ کرده بود و در این سال حجم سپرده نزد بانک‌ها علی رغم تورم ۲۱.۵ درصدی، تنها ۲۰ درصد افزایش داشت و نشان میدهد بانک‌ها در این سال با کاهش ارزش سپرده مواجه بودند. میزان کل مبالغی که نزد بانک‌ها بود در سال ۹۰ روی رقم ۳۲۸ هزار میلیارد ایستاد که از این میزان ۷۰ درصد آن متعلق به سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار بود. نرخ سود بالا در این سال و همچنین ترس از دست دادن ارزش سرمایه باعث شد میل مردم به افتتاح حساب‌های سرمایه‌گذاری بلندمدت بیشتر شده و در این سال مبلغ ۱۴۲ هزار میلیارد تومان در سپرده‌های بلندمدت سرمایه‌گذاری شود. این درحالی بود که حجم سپرده‌های کوتاه مدت در این سال تنها ۸۶ هزار میلیارد تومان بود. در این سال شاهد بیشترین فاصله بین حجم سرمایه‌گذاری در سپرده‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت بودیم که در تاریخچه ۱۷ ساله مورد بررسی نظیر آن پیدا نمی‌شود. رشد ۳۰ درصدی در سال ۹۱ باعث شد حجم کل سپرده‌گذاری‌ها در نزد بانک‌ها به رقم ۴۲۷ هزار میلیارد تومان برسد که از این مبلغ حدود ۷۱ درصد متعلق به سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار بود. در این سال حجم مبلغ سرمایه‌گذاری شده در سپرده‌های بلند مدت ۱۷۳ هزار میلیارد تومان و حجم مبالغ سرمایه‌گذاری شده در سپرده‌های کوتاه‌مدت ۱۳۳ هزار میلیارد تومان گزارش شد.
اما سال ۹۲، یک سال طلایی برای بانک‌ها بود. چرا که در این سال نرخ رشد حجم سپرده‌های نزد بانک برای نخستین بار به ۴۱ درصد رسید و بعد از آن هم دیگر چنین رقمی در بانک‌داری کشورمان به دست نیامد. این موفقیت باعث شد که حجم سرمایه نزد بانک‌ها به بیش از ۶۰۰ هزار میلیارد تومان برسد. این سال یک جهش دیگر هم برای بانک‌ها به همراه داشت. سال ۹۲ سهم سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار از کل سپرده‌های بانک به ۷۸ درصد رسید و برای اولین بار چنین رقمی بدست آمد. هر چند که بعد‌ها این سهم بیشتر شد. در این سال حجم سپرده‌های کوتاه‌مدت نسبت به سال قبل به طور بی‌سابقه‌ای حدود ۷۳ درصد رشد کرد و به رقم ۲۴۶ هزار میلیارد تومان رسید و همین موضوع باعث شد فاصله این سپرده‌گذاری‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت از هم کم شده و به ۱۷ هزار میلیارد تومان رسید. سال ۹۳، بانک‌ها تلافی رشد سال ۹۲ را دستور کار قرار دادند. در این سال میزان نرخ رشد از ۴۱ درصد به ۲۳ درصد سقوط کرد و باعث شد حجم سپرده‌های نزد بانک به ۷۴۷ هزار میلیارد تومان برسد. در این سال علی رغم کاهش نرخ رشد، وضع سپرده‌گذاری‌های مدت‌دار نسبتا بهتر بود و باعث شد سهم این سپرده‌ها از کل سپرده‌های نزد بانک برای اولین بار وارد کانال ۸۰ درصد شده و روی رقم ۸۱ درصد قرار بگیرد. سال ۹۴، اما به نسبت سال بهتری بود. درست است که رکورد سال ۹۲ دیگر تکرار نشد، اما در این سال هم رشد ۳۱ درصدی حجم سپرده‌ها، سرمایه‌ای که مردم نزد بانک‌ها قرار داده بودند را به ۹۸۰ هزار میلیارد تومان رساند که از این میزان، حدود ۸۲۰ هزار میلیارد تومان به سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار تعلق داشت. بطور کلی نیمه اول دهه ۹۰ با میانگین نرخ رشد نزدیک به ۳۰ درصد عنوان طلایی‌ترین دوره در تاریخچه ۱۷ ساله را از آن خود کرد.
سال‌های ۹۵ الی ۹۷؛ دوره ۱۶ رقمی برای سپرده‌های بانکی
شروع نیمه دوم دهه ۹۰ برای بانک‌های ایران با خوش‌یمنی روبرو نبود و بار دیگر شاهد کاهش نرخ رشد سپرده‌های بانکی بودیم. در سال ۹۵ سپرده‌های بانکی تنها ۲۳ درصد رشد داشتند، اما همین مقدار کافی بود تا برای نخستین‌بار میزان سپرده ۱۶ رقمی شده و به رقم یک میلیون و ۲۱۴ هزار میلیارد تومان رسید. سهم سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار در این سال و سال‌های بعد روی سهم ۸۳ درصدی ثابت ماند و تغییر چندانی نکرد. این یعنی حجم کل سپرده‌های سرمایه‌گذاری روی کانال یک میلیون میلیارد تومان قرار گرفت. در این سال برای اولین بار بعد از گذشت ۱۰ سال، حجم سپرده‌های کوتاه‌مدت از بلندمدت پیشی گرفت که دلیل آن را می‌توان گردن کاهش نرخ سود بانکی انداخت.
سال ۹۶ هرچند با رشد ۲۲ درصدی‌اش سال خوبی برای بانک‌ها نبود، اما در این سال شاهد رکوردشکنی سپرده‌های سرمایه‌گذاری بلند مدت بودیم. بطوری که حجم سپرده‌گذاری بلندمدت در سال ۹۶ نسبت به سال قبل ۷۳ درصد افزایش یافت و به رقم ۸۴۰ هزار میلیارد تومان رسید. این درحالی بود که در طرف مقابل بانک‌ها شکست بزرگی در سپرده‌های سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت خوردند چرا که برای نخستین‌بار شاهد کاهش حجم مبالغ سرمایه گذاری شده در سپرده‌های کوتاه‌مدت بودیم و این حجم با سقوط حدود ۲۵ درصد به ۳۹۳ هزار میلیارد تومان رسید تا شاهد بیشترین اختلاف بین سپرده‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت باشیم. چرا که در این سال حجم سپرده‌های بلندمدت به بیش از دو برابر سپرده‌های کوتاه‌مدت رسید. سالی که در آن قرار داریم تا اینجا وضعیت خوبی را برای بانک‌ها به همراه نداشته است. چرا که آمارهای رسمی نشان می‌دهند حداقل تا پایان تیر ماه سپرده‌های نزد بانک تنها پنج درصد رشد داشته و به یک میلیون و ۵۶۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. اگر همین روال تا پایان سال ادامه پیدا کند، پیش‌بینی می‌شود نرخ رشد سپرده‌ها در سال ۹۷ به ۱۵ درصد کاهش پیدا کند که در ۱۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است. همین مورد باعث شده بانک‌ها در ماه‌ها و هفته‌های اخیر برای جذب سپرده دست به هر کاری بزنند تا عقب ماندگی خود در رشد سپرده‌ها را جبران کنند.
