دریابان علی شمخانی، نماینده مقام معظم رهبری و دبیرشورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران که به کابل سفر کرده، ضمن دیدار با حمد‌الله محب، مشاور شورای امنیت ملی افغانستان، گفته است که ایران با طالبان گفت‌وگو و ارتباطات داشته است و این روند ادامه خواهد یافت.
وی با اشاره به گفت‌وگوهای جاری میان جمهوری اسلامی ایران با گروه طالبان به منظور کمک به رفع مشکلات امنیتی موجود در افغانستان تاکید کرد: «مجموعه ارتباطات و گفت‌وگوهای انجام شده با گروه طالبان با اطلاع دولت افغانستان بوده و این روند همچنان ادامه خواهد یافت.»
این در شرایطی است که طالبان هم برای ورود به فرآیند سیاسی و هم برای وجهه‌سازی نیازمند مذاکره با کشورهایی همچون جمهوری اسلامی ایران است و گام نخست نیز قاعدتا روشن کردن مواضع و رفع نگرانی‌های امنیتی ایران از جانب طالبان است؛ این نگرانی‌ها از عملیات تروریستی علیه مردم افغانستان تا تولید مواد مخدر و... را در برمی‌گیرد.
با توجه به کمک‌های مختلف ایران به دولت افغانستان، مطمئنا مذاکره با طالبان نه تنها بدون هماهنگی با مقامات افغانستان نیست، بلکه به نظر در راستای یک برنامه مشترک با دولت افغانستان است.انتشار اخبار و تحلیل‌هایی درباره رابطه ایران و طالبان پیش‌تر نیز مسبوق به سابقه بوده است؛ همچنان‌که چند سال پیش ادعا شد که یکی از سران طالبان که در ایران بوده در راه بازگشت از ایران کشته شده است! درواقع سال ۹۵ گزارش‌ها درباره حضور ملا اختر منصور، رهبر کشته‌شده طالبان افغانستان، در ایران خبرساز شد اما وزارت خارجه ایران این گزارش‌ها را تکذیب کرد.
اما تقریبا در اوایل سال جاری برای نخستین بار تماس با طالبان توسط یک مقام رسمی ایرانی تایید شد. در تاریخ ۳۱ اردیبهشت ماه سال ۹۷ محمدرضا بهرامی، سفیر ایران در افغانستان ضمن تایید «تماس» جمهوری اسلامی با گروه طالبان، ادعای مقام‌های افغان درباره حمله این گروه به استان فراه با هماهنگی جمهوری اسلامی، به دلیل «جنگ آب» بین دو کشور را تکذیب کرد.
محمدرضا بهرامی در مصاحبه با «ایرنا» گفت: «به صراحت گفته‌ایم که با طالبان تماس داریم و حتی این تماس را تبدیل به ارتباط نکردیم، زیرا نخواستیم برای طالبان مشروعیت‌زایی شود.»
وی تاکید کرد که هدف از این تماس «تشویق» گروه طالبان برای پیوستن به مذاکرات صلح با دولت افغانستان است و «همه کشورهای منطقه» نیز در همین رابطه با این گروه تماس دارند. حکومت ایران زمانی گروه طالبان را یکی از بزرگ‌ترین خطرهای امنیتی برای خود تلقی می‌کرد اما نگاه جمهوری اسلامی ایران به این گروه چند سالی است که ابعاد دیگری به خود گرفته‌است که این موضوع تحلیل‌های متفاوتی را به همراه داشته است.
واکنش ایران به صلح ابوظبی
پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل شبه قاره در پاسخ به روزنامه دنیای اقتصاد درباره ادعاهایی که پیرامون ارتباطات طالبان با ایران وجود دارد، گفت: «نیروهای امنیتی افغانستان و به خصوص نیروهای ناتو مدعی هستند که بخشی از طالبان هم به لحاظ تسلیحاتی و هم تامین امکانات مورد حمایت ایران و روسیه قرار دارند. این دو گروه، با توجه به اینکه اخیرا اعلام شده بود یک انبار تسلیحاتی از طالبان را در ایالت فراه کشف کرده‌اند مدعی شدند که سلاح‌های کشف شده از ایران به دست طالبان رسیده است. این در حالی است که دولت ایران هرگونه ارتباط تسلیحاتی با طالبان را تکذیب می‌کند.»
ملازهی در پاسخ به دلایل صحبت اخیر دبیر شورای عالی امنیت ملی مبنی بر اینکه ایران و طالبان گفت‌وگوهایی را با اطلاع دولت افغانستان انجام داده‌اند و این گفت‌وگوها ادامه خواهد داشت، تاکید کرد: «این صحبت آقای شمخانی به مذاکراتی که در ابوظبی با سازماندهی زلمای خلیل‌زاد بین عربستان، پاکستان، امارات و آمریکایی‌ها با طالبان صورت گرفت بازمی‌گردد.»
هفته گذشته، گفت‌وگوهای سه روزه و رو‌در‌روی نمایندگان گروه طالبان و آمریکا در ابوظبی انجام شد. دراین مذاکرات نمایندگانی از دفتر سیاسی طالبان در قطر، نمایندگانی از شاخه‌های نظامی این گروه، نمایندگان آمریکا و نمایندگانی از کشورهای پاکستان، عربستان و امارات شرکت داشتند. ملازهی با اشاره به اینکه در صورت محقق شدن طرح مزبور، مرزهای ایران و افغانستان در استان خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان تحت کنترل طالبان قرار خواهد گرفت، ادامه داد: «با توجه به این واقعیت که طالبان یکدست نیستند و جناح‌های مختلفی در میان آنها وجود دارد در این نوع مصالحه اگر ایران شرکت نداشته باشد با منافع ملی و امنیتی ایران در تضاد قرار خواهد گرفت. چرا که یک جریان رادیکال علیه ایران و روسیه نیز در میان طالبان وجود دارد.»
تهران را نمی‌توان از معادله صلح حذف کرد
به گفته این کارشناس مسائل افغانستان به نظر می‌رسد آقای شمخانی در سفری که به کابل دارد از یک طرف در مذاکراتش به مقامات افغانستان این پیام را می‌دهد که ایران برای کمک به ایجاد صلح و ثبات در افغانستان آمادگی دارد و از سوی دیگر وقتی می‌گوید با طالبان ارتباط داریم به نوعی هشدار می‌دهد که ایران را نمی‌توان از معادله صلح حذف کرد. ملازهی تاکید کرد: «بنابراین شاید بتوان گفت که به نوعی آقای شمخانی با این حرف به طرف‌های شرکت‌کننده در مذاکرات، نقش جمهوری اسلامی در منطقه را یادآور شده است.»
تبعات قدرت‌گیری طالبان
این تحلیلگر حوزه جنوب آسیا با بیان این موضوع که اگر طالبان بر این مناطق مسلط شوند و با دولت هم شریک شوند این امکان وجود دارد که آنها از طریق سازوکار دیپلماتیک به قدرت برسند، در رابطه با تبعات آن توضیح داد: «طالبان یک گروه ایدئولوژیک نزدیک به عربستان سعودی است و ایران و عربستان نیز رقابت‌هایی با یکدیگر دارند. در این میان طالبان ایدئولوژیک شاید در مقطع فعلی با ایران مراوداتی داشته باشد اما به محض آنکه به قدرت دست پیدا کند به مواضعی که به عربستان نزدیک‌تر است گرایش پیدا خواهد کرد و جناحی که با ایران همکاری دارد تضعیف خواهد شد.»
فرصت طلایی خروج آمریکا
همچنین شمخانی در سفر به افغانستان با اشرف غنی رئیس‌جمهوری افغانستان و عبدالله عبدالله رئیس اجرایی افغانستان نیز دیدار و گفت‌وگو کرد. دبیر شورای عالی امنیت ملی در دیدار با اشرف غنی، تقویت و گسترش روابط همه جانبه با کشورهای همسایه را در ردیف اصول ثابت و غیر قابل تغییر جمهوری اسلامی عنوان کرد و گفت: «پیوندهای عمیق دینی، فرهنگی و تاریخی میان دو ملت ظرفیت‌های قابل ملاحظه‌ای را برای توسعه مناسبات مبتنی بر تامین منافع مشترک پیش روی دو کشور قرار داده است.»
دبیر شورای عالی امنیت ملی با بیان اینکه امنیت و پیشرفت افغانستان را امنیت و پیشرفت ایران می‌دانیم بر لزوم تسریع در نهایی‌سازی و امضای سند جامع روابط دو کشور تاکید کرد.
دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان را فرصتی طلایی برای تقویت توانمندی‌های دفاعی و نظامی این کشور با اتکا به ظرفیت‌های داخلی و درون منطقه‌ای ذکر کرد و افزود: «ملت‌های منطقه برای خروج کامل نیروهای آمریکایی که حضورشان جز جنگ و ناامنی حاصلی نداشته لحظه شماری می‌کنند.»
شمخانی با اشاره به ضرورت افزایش گفت‌وگو و تعامل سازنده میان گروه‌های مختلف در افغانستان و اجتناب از اقدامات خشن و مخل امنیت تاکید کرد: «اقدامات پنهانی و مخرب برخی کشورهای فرامنطقه‌ای به‌ویژه آمریکا کمکی به ایجاد صلح پایدار در افغانستان نخواهد کرد و پیچیدگی‌های شکل‌گیری فرآیندهای مبتنی بر صلح‌سازی را افزایش می‌دهد.»
