آیا صنعت مُد ایران خطرناک است؟

جلو آینه می‌ایستیم و سعی می‌کنیم رنگ و طرح لباس‌هایمان را ست کنیم، بی‌آنکه در این لحظات ‏به این مسأله فکر کنیم که این لباس‌ها به چه سرنوشتی دچار می‌شوند. حتی وقتی از مغازه‌ای به فروشگاه ‏دیگر سر می‌زنیم تا لباسی را تهیه کنیم، تنها چیزی که به آن فکر نمی‌کنیم سرنوشت این لباس‌هاست، ‏اگرچه وقتی از تعدادی از آن‌ها خسته شدیم به دو راه‌حل بیشتر فکر نمی‌کنیم؛ دورریختن و دادن به فردی ‏نیازمند.

به گزارش شهروند، کنار اینها، اما به این نمی‌اندیشیم که این لباس‌ها تا چه حد می‌توانند برای زمین خطرناک باشند. البته ‏شاید برای همین است که پوشاک با الیاف طبیعی محبوبیت بیشتری نسبت به گذشته یافته‌اند تا جایی که ‏برای دستیابی به جنبه‌های اجتماعی خطر مُد و پوشاک و همزمان تحقق توسعه پایدار، ‎ ‎نظریه «مد آرام» به ‏جای مد سریع و موضوع «مد زیست پایدار» مطرح شده است. ‏

دغدغه‌مند‌های بی‌اطلاع
‏

«مد چه ارتباطی به محیط‌زیست دارد؟!» امید با چشمانی متعجب این سوال را مطرح می‌کند و کلاه ‏سویی‌شرت نارنجی‌اش را روی سرش می‌کشد: «چرا همه‌چیز را می‌خواهید سخت کنید؟ مُد روز بودن تنها ‏دلخوشی‌مان است حالا برای محیط‌زیست این را هم نداشته باشیم؟» امید مثل عده‌ای همسن‌وسال‌هایش به مُد ‏اهمیت می‌دهد و دوست دارد نوع پوششش، مد روز باشد: «لباس‌هایی که هرازچندگاهی همه‌گیر می‌شوند و ‏بیشتر نوجوانان و جوانان از آن استقبال می‌کنند، البته در کنار برند‌ها همیشه فیک‌ها هم هستند تا در کنار ‏کسانی که تمکن مالی دارند افراد دیگر هم بتوانند شبیه آن برند‌ها را بپوشند.» ملیکا هم دغدغه لباس دارد و ‏تمام کالکشن‌های برند‌های موردعلاقه‌اش را دنبال می‌کند. «خیلی از جوانان در مورد این‌که چه برندی می‌پوشند ‏با هم کل‌کل می‌کنند.»

وقتی صحبت از برند‌های ایرانی به میان می‌آید می‌گوید: «برند‌های ایرانی راه ‏درازی در پیش دارند. مُد در ایران چندسالی است که مطرح شده و فاصله زیادی با آن‌چه در جهان مطرح ‏است، دارد.» سمیرا، اما از کمد پر لباس‌های روی هم تلنبار شده، گلایه دارد. اگرچه هزینه‌ها هم به جای خود، ‏مسأله‌ساز هستند. «من دو فرزند در برهه سنی نوجوانی و جوانی دارم که هر روز چیزی را می‌بینند و ‏می‌خرند. بخشی از لباس‌ها را می‌بخشم، اما به‌واقع بعضی از لباس‌ها به درد کسی نمی‌خورد و مجبورم دور ‏بریزم. هرچند همیشه عذاب‌وجدان می‌گیرم.» سمیرا کیسه‌های خرید روزانه‌اش را در دست‌هایش جابه‌جا ‏می‌کند و از شنیدن تأثیر منفی صنعت مُد بر محیط‌زیست تعجب می‌کند: «هیچ‌وقت به محیط‌زیست فکر ‏نکرده‌ام. این‌که لباس و مُد هم با محیط‌زیست در ارتباط باشد.»، اما دغدغه سامان از جنس دیگری است. او ‏‏١٠سالی می‌شود که فروشنده است و بیشتر فعالیتش در عرصه پوشاک تُرک بوده است: «مُد و پوشاک یکی از ‏صنعت‌های پرسود، اقتصاد امروز جهان است به‌طوری که در پرسه تولید و مصرف پوشاک افراد زیادی دست ‏دارند و هرکدام به نسبت خودشان از منفعت آن بهره‌مند می‌شوند.

مُد بیشتر برای اقشار مرفه جامعه است. ‏اگرچه تولیدات داخلی به مدت کوتاهی از اصل کپی‌برداری می‌کنند و سایر طبقات می‌توانند از این تولیدات ‏استفاده کنند.» سامان همان‌طور که قفسه‌های لباس را مرتب می‌کند، می‌گوید: «بله پوشاک وقتی از چرخه ‏خارج می‌شود نمی‌توان آن را بازیافت کرد و این دغدغه جدید برند‌های مشهور شده. اگرچه در پروسه تولید ‏هم تهدیدی بر محیط‌زیست است، اما فکر می‌کنم این تهدید در ایران کمتر باشد.» ‏

وارداتی‌ها جولان‌دار آلودگی‌ها

در صنعت مُد، پارچه‌هایی متنوع تولید و استفاده می‌شود. این صنعت به سرعت تغییر می‌کند و مشتریان به ‏مصرف بیشتر در زمانی کوتاه تشویق می‌شوند. تولیدکنندگان برای بالابردنِ مصرف، محصولاتی کوتاه‌مدت وارد ‏بازار می‌کنند که مشتری مجبور به خرید دوباره شود. میترا کاکاوند، طراح مد و لباس دراین‌باره به «شهروند» ‏می‌گوید: «بیشتر مشکلاتی که در زباله شدن و مخاطرات محیط‌زیستی پوشاک شاهدیم به البسه‌ای ‏وارداتی برمی‌گردد، چون در شرایط فعلی صنعت پوشاک ایران حال خوبی ندارد چه در بخش ریسندگی، چه ‏طراحی و چه تولید.» این طراح مد و لباس می‌گوید: «یکی از ویژگی‌هایی که در میان ایرانیان می‌توان دید ‏این است که اغلب آن‌ها بیشترین بهره را از اسباب و وسایلی که در اختیار دارند، ببرند.

لباس هم جزو این ‏مقوله است. درواقع پوشاک در ایران به‌این ترتیب است که بعد از تولید و استفاده بهینه از آن وارد بازار ‏دست‌دو می‌شود.» بخش مهمی از موادشیمیایی که در تولید پارچه به کار می‌رود در آن‌ها باقی می‌ماند و‎ ‎بر ‏سلامت پوست تأثیر می‌گذارد و مازاد آن هم به صورت پساب از کارخانه‌ها دفع می‌شود و این درحالی است ‏که تحقیقات نشان می‌دهند که حداقل از ٨‌هزار ماده شیمیایی در موادخام تولید پارچه، ۲۵‌% از ‏آفت کش‌ها برای تولید پنبه غیرارگانیک استفاده می‌شود و این موضوع آسیب‌های غیرقابل جبرانی به مردم و ‏محیط زیست وارد می‌کند.

گزارش‌های کارشناسان حکایت از این دارد که‎ ‎دوسوم از مقدار کربن منتشر شده ‏در محیط از پوشاک خریداری شده برجای مانده است. کاکاوند می‌گوید: «در حقیقت بعید می‌دانم لباس ‏تولیدات ایران ضربه‌ای به محیط‌زیست بزند. در وهله نخست باید گفت: تولید پوشاک ایران حالش خوب نیست و ‏این درحالی است که بیشتر تولیدات ایرانی پارچه‌های نخی بوده و مواد پلاستیکی کمترین استفاده را در ‏تولید پوشاک ایران دارند.» این طراح مد و لباس می‌گوید: «شاید صنعت پوشاک ایران ‏در درصد‌های پایین تأثیر منفی بر محیط‌زیست داشته باشد، اما صنایعی همچون فرش‌بافی بخصوص فرش‌های ‏ماشینی هم می‌توانند در رده متهمان آسیب‌رسانی به محیط‌زیست باشند. موکت هم جزو آنهاست، چون ‏پسماند و ضایعات بالایی دارد.» ‏

مواد و الیاف طبیعی گزینه‌های خوبی‌اند

بی‌شک روزگاری اصلا به ذهن بشر خطور نمی‌کرد که رنگ، مدل و شکل ظاهر لباسی که به تن می‌کند تا این ‏حد اهمیت بیابد و برای جا نماندن از مُد سایت‌ها را بالا و پایین کند تا متوجه شود در این فصل چه رنگ و چه ‏طرحی مُد است. همچنین این مسأله به دغدغه بخشی از جمعیت جهانی بدل شود و عده‌ای را به این فکر ‏بیندازد که می‌توان از این دغدغه بالاترین سودآوری را داشت. البته حالا رقابت این دغدغه با سودآوری بالاتر ‏سبب شده مقوله تهدید‌های زیست‌محیطی این صنعت زنگ‌های خطر را به صدا دربیاورند. پرهام جعفری، ‏فعال محیط‌زیست دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: «یکی از خصوصیات بارز صنعت پوشاک ایران فعالیت ‏کارگاهی و محلی است و هنوز راه طولانی‌ای تا صنعتی شدن دارد. یکی از ویژگی‌های تولیدات محلی و ‏کارگاهی تولید در تیراژ پایین‌تر است که می‌تواند در مسائل محیط‌زیستی یک مزیت محسوب شود، درحالی ‏که همین تیراژ کم آلودگی‌های محیط‌زیستی بیشتری دارد.»

جعفری پروسه رنگریزی را هم متاثر بر ‏محیط‌زیست می‌داند و می‌گوید: «بخش رنگریزی پارچه برای تولید پوشاک بخشی است که نمی‌توان آن را ‏حذف کرد و این درحالی است که آلودگی‌های مختص به خود را دارد. اگرچه می‌توان با جایگزین کردن مواد ‏دوستدار طبیعت در این بخش به‌جای موادشیمیایی مورد استفاده، تأثیر آن را به حداقل رساند.» البته تعدادی ‏از برند‌های مشهور جهان تولیداتی در راستای دوستداری طبیعت دارند که درنهایت بازیافت شده هستند یا در ‏طبیعت جذب می‌شوند، اما با این حال زور این تعداد به برند‌های بی‌شماری که به این مقوله نپرداخته‌اند، ‏نمی‌رسد.

این فعال محیط‌زیست، فرهنگ مصرف‌گرایی را هم تاثیرگذار می‌داند و می‌گوید: «متاسفانه ما برای ‏هر مناسبتی نخستین اقدام را خرید کردن می‌دانیم که درنهایت به تولید پسماند بیشتر منتهی می‌شود؛ ‏پسماندی که در بیشتر مواقع توانایی یا امکان بازیافت آن‌ها وجود ندارد و باید شاهد آثار مخرب آن‌ها بر ‏محیط‌زیست باشیم.» جعفری الیاف طبیعی را راه‌چاره صنعت پوشاک می‌داند و می‌گوید: «یکی از اشکالاتی که ‏در چرخه صنعت پوشاک وجود دارد.

استفاده نکردن یا بهره حداقلی از الیاف طبیعی است و به همین‌منظور ما ‏در مرحله بازیافت کاری از پیش نمی‌بریم. اگرچه در بازیافت هم هنوز ما نتوانسته‌ایم امکانات بازیافت الیاف ‏طبیعی را فراهم کنیم.» ‏