راه‌اندازی INSTEX در میان مقامات سیاسی و رسانه‌ای جهان بازتاب گسترده‌ای داشته است مهمترین تأثیر آن پشت کردن اروپا به دلار است
راه‌اندازی کانال ویژه تجارت اتحادیه اروپا با ایران بازتاب گسترده‌ای در میان مقامات سیاسی و همچنین رسانه‌های جهان داشته است. هر چه استقبال دول اروپایی به INSTEX گرم بوده، از آن طرف نیز با خشم و غضب آمریکایی‌ها همراه بوده است؛ فرآیندی که به گفته فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گامی مهم در راستای تکوین و تثبیت توافق اتمی با ایران است و البته دهن‌کجی به تندرو‌های کاخ سفید. اتفاقی که ناظران سیاسی آن را سیلی سخت اروپا به آمریکایی‌ها تعبیر کرده‌اند.
به گزارش شهروند، بعد از این اتفاقات بود که واکنش‌های متعددی از کانال‌های مختلف با تمرکز بر این موضوع سرازیر شد؛ واکنش‌ها را می‌توان به دو بخش داخلی و خارجی تقسیم و تبیین کرد. هایکو ماس، وزیر امور خارجه آلمان و میشائیل کلور برشتولد، سفیر این کشور در تهران آلمان، یک مقام بلندپایه روسی، کارین کنیسل، وزیر خارجه اتریش، شورای آتلانتیک، مولود چاووش‌اوغلو، وزیر خارجه ترکیه و بسیاری از مقامات و چهره‌های سیاسی دیگر به راه‌اندازی سازوکار مالی ویژه کشور‌های اروپایی با ایران واکنش نشان دادند.
در داخل نیز منتقدان سازوکار جدید مالی می‌گویند این کانال تنها به کمک واردات و صادرات مایحتاج اولیه غذایی و دارویی می‌آید و نمی‌تواند درخواست‌های گسترده شرکت‌های اروپایی را پوشش دهد. از طرفی موافقان معتقدند که این کانال مالی که جزو دستاورد‌های برجام است، سبب انزوای آمریکا و شکوفایی مالی ایران می‌شود.
پایان سلطه ۷۰ ساله دلار؟
یک کارشناس ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک با بیان این‌که INSTEX در عرصه مالی بین‌المللی آزمایشی است که اتحادیه اروپا یا قدرت‌های در حال ظهور می‌توانند به سلطه ۷۰ ساله دلار پایان ببخشند، تأکید کرد که «اگر سازوکار ویژه مالی بتواند چنین اتفاقی را انجام دهد، رخداد جدیدی در تحول نظام بین‌المللی است.» دیاکو حسینی با اشاره به راه‌اندازی سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپا گفت: «راه‌اندازی INSTEX شروع خوبی از فرآیندی است که باید در آینده ادامه پیدا کند. اتحادیه اروپا تاکنون اراده خوبی برای حفظ برجام داشته و هر چند با تأخیر داشته، ولی توانسته اراده خود را عملیاتی کند. سازوکار ویژه مالی آزمایشی برای پایان سلطه دلار است.» وی ادامه داد که «نکته کلیدی در این ماجرا آن است که این اتفاق شروع بزرگتری از نجات برجام و خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای است».
چالشی جدی در سیاست انزواسازی آمریکا
یک تحلیلگر مسائل سیاست خارجی نیز در این راستا تأکید کرد که «راه‌اندازی SPV چالشی جدی در سیاست انزواسازی آمریکا علیه ایران است و می‌تواند تاثیرات مهمی بر تنش زدایی و تعامل ایران با دیگران داشته باشد.»
مرتضی مکی با اشاره به راه‌اندازی کانال ویژه مالی از سوی وزرای امور خارجه سه کشور فرانسه، آلمان و بریتانیا گفت: «سرانجام پس از ماه‌ها تأخیر در راه‌اندازی سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپا (SPV) روز گذشته وزرای امور خارجه تروئیکای اروپایی درنهایت راه‌اندازی این کانال مالی را برای تأمین منافع ایران و دور زدن تحریم‌های آمریکا اعلام کردند.» وی با بیان این‌که اعلام راه‌اندازی SPV را گام مهم رو به جلویی برای حفظ توافق هسته‌ای می‌توان ارزیابی کرد، اظهار کرد که «راه‌اندازی و ایجاد این کانال مالی با هفته‌ها تأخیر همراه شده بود که انتقادات تند اخیری که سران فرانسوی و آلمانی از سیاست‌های منطقه‌ای و موشکی ایران کرده بودند، موجب شده بود که بسیاری فکر کنند که این مسائل بر راه‌اندازی سازوکار ویژه مالی تأثیر گذاشته است.»
ثبت INSTEX امیدوار‌کننده است
رئیس سازمان انرژی اتمی ثبت «INSTEX» از سوی کشور‌های اروپایی را «امیدوار کننده» خواند و گفت: «انتظار داریم اروپایی‌ها قدم‌های نهایی را با شتاب بیشتری بردارند.» علی اکبر صالحی روز شنبه در حاشیه بازدید از نمایشگاه دستاورد‌های ٤٠ساله صنعت هسته‌ای کشور درباره سازوکار مالی اروپا که هفته گذشته از سوی سه کشور اروپایی اعلام و ثبت شد، گفت: «اروپایی‌ها در بعد اقتصادی قدم امیدوارکننده‌ای برداشتند، امیدواریم در همین مسیر با سرعت و شتاب بیشتر حرکت کنند. آن‌گونه که خودشان اعلام می‌کنند مشکلاتی دارند و با وجود این‌که با تأخیر انجام دادند، در عین حال ثبت شرکت INSTEX قدم امیدوارکننده‌ای است و انتظار داریم قدم‌های نهایی را بردارند.»
اثر INSTEX بیشتر سیاسی است
رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با تأکید بر این‌که «اثر سازوکار مالی INSTEX بیشتر سیاسی است» گفت: «سازوکار جدید مالی اروپا برای ایران انزوای بیشتر آمریکا را به دنبال خواهد داشت.» حشمت‌الله فلاحت‌پیشه در واکنش به راه‌اندازی کانال مالی ایران و اروپا، اظهار کرد: «INSTEX بسیاری از نیاز‌های ایران را رفع نمی‌کند، لذا عمدتا اثر سیاسی دارد که بیشتر از اثر اقتصادی آن است. در ایران هم به دلیل اثرات سیاسی سازوکار مالی از آن استقبال شد.» وی افزود: «برای ارزیابی از اثر اقتصادی INSTEX باید منتظر ماند تا مشخص شود چقدر می‌تواند مشکلات اقتصادی را رفع کند.»
اجرای INSTEX کارایی تحریم‌ها را از بین می‌برد
یک استاد علوم سیاسی دانشگاه کانزاس با ابراز خرسندی از اجرای «INSTEX» گفت: «اروپا با طراحی و ثبت این سازوکار نشان داد که برای ادامه تجارت با ایران مصمم است.» وب‌کلایتون مک لافلین ضمن ابراز خرسندی از اجرایی شدن اس‌پی‌وی که به‌عنوان «INSTEX» شناخته می‌شود، خاطرنشان کرد: «با توجه به گفته‌های مقام‌های اروپایی که نشان از عزم راسخ اروپاییان برای ادامه تجارت با ایران دارد، بعید می‌دانم تهدید‌های آمریکا علیه این سازوکار خیلی جدی باشد و بتواند مانعی جدی برای ادامه تجارت با ایران تلقی شود؛ چراکه اروپا با طراحی و ثبت این سازوکار نشان داد برای ادامه تجارت با ایران مصمم است.»
کلایتون در مورد پیش‌بینی‌اش از آینده این مکانیزم و میزان موفقیت این سازوکار برای کمک به ایران برای حل مشکلات تجاری‌اش گفت: «به نظر من با اجرایی شدن این سازوکار تحریم‌ها دیگر نمی‌تواند اجرا شود و کارایی خود را از دست می‌دهد.»
اروپا در موضوع کانال مالی وحدت‌نظر ندارد
موضع‌گیری آمریکایی‌ها هم به این سو رفت که ترامپ به اروپا درباره سازوکار ویژه مالی ایران هشدار داد. این را یک عضو هیأت آمریکایی مذاکرات هسته‌ای به یورونیوز گفت. راب مالی تأکید کرد که «به هرترتیب این سازوکار مالی تأثیر چندانی بر اقتصاد ایران» نخواهد داشت و تنها می‌تواند برای اروپا از لحاظ سیاسی و نمادین مهم تلقی شود. پیش از این سازوکار قرار بود پروژه مبادله کالا به کالا بین اروپا و ایران برای دور زدن تحریم‌ها استفاده شود، اما بدلیل صادرات پایین نفتی ایران به اروپا این پروژه متوقف شد.
بازتاب و واکنش رسانه‌ای
خبرگزاری رویترز و برخی از رسانه‌های خارجی گزارش راه‌اندازی رسمی سازوکار مبادله مالی با ایران را بازتاب دادند. رویترز دراین‌باره نوشت که هدف از این سازوکار مالی حفظ منافع اقتصادی ایران تحت توافق هسته‌ای است. بر این اساس، اتحادیه اروپا تلاش کرده است به‌رغم تصمیم «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری آمریکا درباره خروج از توافق هسته‌ای، حسن نیت خود را به ایران نشان دهد. خبرگزاری روسی اسپوتنیک همچنین گزارش داد که اعلام آمادگی سه کشور برای راه‌اندازی این کانال مالی به دنبال بیانیه «ماجا کوسیانچیچ» سخنگوی امور خارجی و سیاست امنیتی اتحادیه اروپا مطرح شد.
با وجود اقدام یکجانبه آمریکا در خروج از توافق دیگر طرف‌های توافق، چین، فرانسه، آلمان، روسیه، انگلیس و اتحادیه اروپا و ایران تعهد خود را نسبت به برنامه جامع اقدام مشترک (توافق هسته‌ای) نشان داده‌اند. تارنمای شبکه دویچه وله آلمان هم در ذیل گزارشی با عنوان «INSTEX»؛ اروپا کانال مبادلات مالی با ایران را راه‌اندازی کرد، نوشت: «آلمان، فرانسه و انگلیس کانال مالی با ایران موسوم به INSTEX را راه‌اندازی کرده‌اند تا به ادامه تجارت و دور زدن تحریم آمریکا کمک کنند.» در ادامه گزارش دویچه وله آمده است: «دولت آمریکا به اتحادیه اروپا درباره تلاش برای دور زدن تحریم‌ها هشدار داده است.» خبرگزاری آناتولی ترکیه نیز یادآورشد که اتحادیه اروپا به منظور دور زدن تحریم‌های آمریکا INSTEX را ایجاد کرد.
این گزارش می‌افزاید: «کشور‌های پرقدرت اتحادیه اروپا شامل آلمان و فرانسه و انگلیس تلاش می‌کنند توافق هسته‌ای تاریخی ایران را با پیشنهاد به شرکت‌های اروپایی برای استفاده از کانال مالی جایگزین زنده نگه دارند.» آناتولی اضافه کرد: «با وجود تصمیم ترامپ برای خروج از توافق هسته‌ای، سه کشور اروپایی تأکید دارند که این توافق به‌طور موثری عمل خواهد کرد.»
