فرارو- اتحادیه اروپا، چند روز پس از رونمایی از سازوکار ابزار پشتیبانی از تبادلات تجاری (اینس‌تکس)، یک جمع‌بندی دوازده بندی درباره ایران منتشر کرد که حداقل در هفت بند از برخی مسائل مرتبط با ایران ابراز نگرانی یا ناخرسندی کرده است.
به گزارش فرارو، اواخر هفته گذشته، اتحادیه اروپا پس از کش‌وقوس‌های فراوان، به منظور تسهیل تجارت کالا‌های غیرتحریمی و بشردوستانه با ایران، از سازوکار ویژه اینس‌تکس رونمایی کرد. با این حال، اروپایی‌ها، همانطور قبلا گزارش شده بود، پس از این رونمایی از طیف نسبتا گسترده‌ای از فعالیت‌های ایران ابراز نگرانی کرده‌اند.
جمع‌بندی اروپا در حالی منتشر شده است که برخی از محافل ایرانی از اینس‌تکس ابراز ناخرسندی کرده و اقدام اروپا را ناچیز دانسته‌اند. اروپا در جمع‌بندی خود، ضمن تاکید بر لزوم استمرار پایبندی ایران به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، ایران را به اجرای طرح کارگروه اقدام مالی (FATF) ترغیب کرده و از فعالیت‌های منطقه‌ای و موشکی ایران به شدت ابراز نگرانی کرده است.
مقامات اروپایی، بخصوص کشور‌های امضاکننده برجام، از میان دوازده بند جمع‌بندی بر بند‌هایی که در آن‌ها ابراز نگرانی شده است، تاکید بیشتری کرده‌اند. نیکولاس سوران، سفیر فرانسه در کمیته سیاسی و امنیتی اتحادیه اروپا، در توئیتی از میان بند‌های جمع بندی بر سه بند هشدار آمیز تاکید کرد. همتای بریتانیایی سوران، یعنی پُل جانسون، هم در توئیتی، بیانیه اروپا را یک «دستاورد سیاستی مهم» و «دیدگاه واقع‌گرایانه» در مورد چگونگی پرداختن به «چالش ایران» دانست.
نگرانی «جدی و شدید» اروپا از فعالیت منطقه‌ای و موشکی ایران، ممکن است نشان‌دهنده این باشد که اروپا قصد دارد پس از رونمایی از اینس‌تکس به طور جدی بر مسائل غیرهسته‌ای بر ایران فشار وارد کند. حدود ۱۰ روز پیش، ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه، ایران را به اعمال تحریم‌های شدید در صورت نتیجه ندادن مذاکرات موشکی با آن تهدید کرد. لودریان تصریح کرد: «ما آماده‌ایم که اگر گفتگو‌ها به نتیجه نرسد، قویا تحریم‌هایی (علیه ایران) اجرا کنیم. آن‌ها (ایرانیان) این را می‌دانند.»
سیاست چماق و هویج؟
برخی ناظران معتقدند که اروپا در برابر ایران سیاست «چماق و هویج» را در پیش گرفته است. بدین معنی که تنها چند روز پس از رونمایی از اینس‌تکس، با صدور بیانیه‌ای به شدت از فعالیت‌های غیرهسته‌ای ایران - خصوصا برنامه موشکی و نفوذ منطقه‌ای- ابراز نگرانی کرده است.
در همین رابطه، منابع دیپلماتیک بلندپایه اروپایی به روزنامه فرامنطقه‌ای الشرق الاوسط گفته‌اند که موضع ثابت و همیشگی اتحادیه اروپا این است که سیاست بالستیکی ایران «قابل قبول نیست» و سیاست منطقه‌ای آن هم «خطرناک» است.
این منابع گفته‌اند که پیام اروپا به ایران این است که «اگر میخواهد با آشتی و سازگاری در منطقه زندگی کند، باید برای متوقف کردن عناصر تحریک‌آمیز در برنامه موشکی خود، تمایل و اراده نشان بدهد و سیاست منطقه‌ای فعلی خود در سوریه، عراق، یمن و لبنان را تغییر دهد.»
این منابع که مسئول مستقیم پرونده ایران هستند، بیش از یک بار، سه ملاحظه اصلی به ایران منتقل کرده‌اند: نخست؛ محدود کردن «هیجان» بالستیک از حیث آزمایش موشک‌های دوربرد، دقت و قدرت تخریب. دوم؛ توقف تلاش برای اشاعه موشک‌ها در منطقه. سوم؛ اقدام برای ساخت پایگاه‌های ثابت و زیرساخت برای تولید داخلی آن.
اروپایی‌ها، بنا به گفته منابع الشرق الاوسط، به طور دوره‌ای نگرانی‌هایشان از فعالیت‌های منطقه‌ای ایران را منتقل می‌کنند. با این حال برای حفظ توافق هسته‌ای و همچنین فراهم کردن شرایط برای بازگشت به مذاکرات در یک روزی تلاش می‌کنند. اروپایی‌ها در خصوص «موقعیت ایران در منطقه» رایزنی‌هایی انجام می‌دهند، اما این رایزنی‌ها تاکنون به نتیجه ملموسی نرسیده است.
اینس‌تکس؛ انتظارات را برآورده می‌کند؟
اینکه چرا گفتگو‌ها میان ایران و اروپا به نتیجه نرسیده است، هنوز به طور واضح معلوم نیست. شاید اختلاف نظر دو طرف پیرامون توقعات یکدیگر از طرف مقابل، عامل این عدم پیشرفت در مذاکرات باشد. ایران پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها از اروپا خواسته است که ضرر‌های خروج کاخ سفید از برجام را جبران کند و تجارت نفتی را تضمین کند. اروپایی‌ها هم تلاش کرده‌اند که برای تسهیل تجارت و دور زدن تحریم‌ها سازوکاری تدارک کنند. آن‌ها پس از ماه‌ها تاخیر از سازوکاری-اینس‌تکس- رونمایی کردند که تمام انتظارات ایران را برآورده نمی‌کند. اینس‌تکس شامل فروش نفت ایران نمی‌شود و در حال حاضر فقط به تجارت کالا‌های بشردوستانه محدود است.
به نظر می‌رسد که اروپایی‌ها اینس‌تکس را هویجی می‌بینند که به ایران تقدیم شده است و اکنون ایران باید در مقابل این امتیاز در سایر مسائل مورد اختلاف -مشخصا برنامه موشکی و نفوذ منطقه‌ای- با اروپا گفتگو کند. در واقع حرف اصلی جمع‌بندی اروپا هم همین است که ایران باید در خصوص آنچه اروپا از آن انتظار دارد، وارد گفتگو و مذاکره شود. منابع اروپایی، که با الشرق الاوسط گفتگو کرده‌اند، هم بر همین نکته تاکید کرده‌اند. آن‌ها اعلام کرده‌اند که اتحادیه اروپا دو هدف را در برابر ایران دنبال می‌کند: نخست؛ باقی نگه داشتن ایران در توافق هسته‌ای. دوم؛ فراهم کردن شرایط برای مذاکره درباره مسائل غیرهسته‌ای.
اما مشکل اینجاست که آنچه اروپایی‌ها هویج می‌بینند، ایران ضرورتا آن را هویج نمی‌بیند. مقامات ایرانی، که از جمع‌بندی اخیر اتحادیه اروپا انتقاد کرده‌اند، از اینس‌تکس هم رضایت چندانی ندارند.
صادق آملی لاریجانی، رئیس قوه قضاییه ایران، اخیرا گفته است: «اروپایی‌ها بعد از ۹ ماه تعلل و مذاکره، یک ساز و کار با ظرفیت محدود، آن هم نه برای تبادل پول بلکه برای تامین غذا و دارو ایجاد کرده اند. کشور‌هایی که در مقابل رذالت آمریکا در خروج از برجام، مدعی پایبندی به این توافق بودند، اقداماتشان محدود به "اینس‌تکس" شده و حسب گزارش‌ها دو شرط عجیب نیز گذاشته اند؛ یکی اینکه ایران به FATF بپیوندد و دیگری آنکه در زمینه موشکی وارد مذاکره شود. لازم است این کشور‌ها بدانند که جمهوری اسلامی ایران به هیچ وجه این شروط تحقیرآمیز را نخواهد پذیرفت و به بهای باز شدن یک آبراهه کوچک نظیر اینس‌تکس، تن به هر خواسته‌ای نخواهیم داد. مگر جمهوری اسلامی برای تامین غذا و داروی خود ناتوان است؟ اصلا مگر دارو غذا تحریم بوده است که حالا این سازوکار مالی را به عنوان یک امتیاز القا کنند؟»
علاوه بر این، پدارم سلطانی، نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران، هم درخصوص اینس‌تکس اظهاراتی تردیدآمیز بیان کرده است. او به «پایگاه خبری اتاق ایران» گفت: «اینس‌تکس در خوش‌بینانه‌ترین حالت شش ماه تا یک سال زمان می‌برد تا آزمون خودش را پس بدهد و اثبات کند که نقش اثرگذاری در عبور از تحریم‌ها دارد؛ بنابراین نباید انتظار کوتاه‌مدت از این سازوکار ویژه مالی داشته باشیم.»
کارشناسان بین المللی نیز دیدگاه خوش‌بینانه‌ای درخصوص سازوکار اروپایی بیان نکرده‌اند. علی واعظ، مدیر برنامه ایران در اندیشکده گروه بین المللی بحران، در گفتگو با خبرگزاری مهر گفته است که سازوکار اروپایی راه حل جادویی نیست. واعظ طی یادداشتی در مجله فارین آفرز، وضعیت حساس اینس‌تکس را توضیح داده است. او در این یادداشت گفته اگر اینس‌تکس شکست بخورد، ایران ناامید خواهد شد، اگر هم موفق شود، آمریکا از آن خشمگین می‌شود.
در حالی که هنوز وضعیت اینس‌تکس مبهم است و نتایج ملموسی آن هنوز مشاهده نشده است، اروپایی‌ها بر لزوم بازگشت ایران به مذاکرات موشکی و منطقه‌ای اصرار می‌کنند. این وضعیت در ماه‌های آینده، که معافیت مشتریان نفت ایران منقضی می‌شود، حساس‌تر خواهد شد. اینس‌تکس صادرات نفت ایران را پوشش نمی‌دهد. اگر آمریکا معافیت‌های تحریمی را تمدید نکند، اروپا احتمالا در معرض یک آزمون جدی برای نجات برجام قرار خواهد گرفت. آمریکایی‌ها گفته‌اند که به تمدید معافیت‌ها فکر نمی‌کنند. بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران، در یک نشست خبری گفته «اروپایی‌ها عملاً مجوز خرید نفت از ایران را دارند و ما بار‌ها با آن‌ها تماس گرفته‌ایم، اما جواب تماس ما را نمی‌دهند». در این شرایط، که آینده صادرات نفت ایران در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته و اروپایی‌ها هم تمایلی به تضمین فروش نفت ایران ندارند، آیا ایران حاضر خواهد شد با اروپا در مسائل موشکی و منطقه‌ای وارد مذاکره شود؟ در حال حاضر مقامات ایران چنین مذاکراتی را رد می‌کنند.
