در فضای رکودی چه الگو‌هایی در بازار سهام فعال می‌شود؟

 

بورس تهران معاملات دیروز را با عقب‌نشینی شاخص کل به پایان رساند. در این روز شاخص کل در پنجمین افت متوالی خود ۹۵۹ واحد کاهش یافت و در پایان کار در ارتفاع ۱۵۶ هزار و ۱۵۵ واحدی قرار گرفت. توام با خروج ممتد سرمایه‌های خرد ارزش معاملات هم به پایین‌ترین سطح از ابتدای زمستان رسید.

 

به گزارش دنیای اقتصاد، در شرایطی که عوامل بنیادی تغییری منفی را تجربه نکرده یا در مواردی به حمایت از وابستگان بزرگ بورسی برخاسته‌اند، جای این پرسش است که پس چرا سطح عمومی قیمت‌ها در بورس تهران در حال کاهش است و سرمایه‌های خرد میل ماندن در بازار را ندارند.

 

بررسی و مطالعه متغیر‌های محیطی حاکی از نگرانی بیش از حد معامله‌گران سهام در تفسیر اخبار غیراقتصادی کشور است که موجب تشکیل جبهه نسبتا قوی فروشندگان شده است. فروشندگانی که معاملات خود را مبتنی بر روند‌های کوتاه‌مدت انجام داده و با غفلت از زمینه‌های بنیادی سهام در مسیر بیراهه قرار گرفته‌اند.

انقباض بورس ناشی از کجاست؟
دیروز ۲۴۲ میلیارد تومان سهم بین فعالان بورسی دست‌به‌دست شد. این رقم کمترین میزان ارزش معاملات از اول دی‌ماه به شمار می‌رود. در همین روز شاخص‌های اصلی بازار بیشترین افت خود را از چهاردهم بهمن‌ماه ثبت کردند. شاخص کل در این روز همسو با افت ۸/ ۰ درصدی نماگر هم‌وزن، ۶/ ۰ درصد دیگر عقب نشست تا فاصله خود را از پایین‌ترین مقدار خود از ابتدای زمستان به کمتر از ۲ هزار واحد کاهش دهد. جالب اینکه ارزش معاملات خرد هم در اولین روز زمستان به رقمی معادل ۲۳۵ میلیارد تومان رسیده بود.

به نظر می‌رسد افت ممتد شاخص سهام در پنج روز اخیر و انقباض قابل توجه ارزش معاملات و رسیدن به سطوح نازل طی فصل سرد را باید در مسائل بیرونی بازار جست‌وجو کرد. در شرایطی که عوامل بنیادی نظیر بازار جهانی در شرایط مساعدی قرار دارند و از شمار زیادی از نماد‌های بزرگ کالایی حمایت می‌کنند همچنان فشار عر‌ضه در طیف وسیعی از سهام بر دوش شاخص سنگینی می‌کند.

واقعیت این است که متغیر‌های درونی بورس نظیر مقادیر فروش، قیمت محصولات یا میزان صدور کالا‌ها سیگنال‌هایی نگران‌کننده ارسال نکرده‌اند که بخواهد فروشندگان اکثرا کوچک بازار را تشویق به خروج جریان معاملات کند. افزون بر این متغیر‌های اقتصادی کلان نیز عمدتا در جهت حمایت از سهم‌ها عمل کرده‌اند. بهای نفت در روز‌های پایانی هفته گذشته با رشد قابل ملاحظه در مجاورت قله سه ماهه قرار گرفت و بازار جهانی فلزات هم گارد صعودی خود را حفظ کرد و در روز پایانی با قدرت ظاهر شد.

 

محرک اصلی این روند ارسال سیگنال‌های امیدبخش از سوی آمریکا و چین در راستای رفع تنش‌های تجاری بود. از طرف دیگر، در بازار داخلی هم عوامل بنیادی از سهام بزرگ بورس تهران حمایت کردند. نرخ ارز با سرعت آرام به رشد خود ادامه داد و از مرز ۱۲ هزار تومان عبور کرد و نرخ‌های ارز در سامانه نیما را هم با خود همراه کرد.

 

ضمن اینکه عزم بانک مرکزی هم برای تقویت عرضه ارز از طریق اعطای مجوز به صادرکنندگان برای فروش در بازار آزاد پازل حمایتی سهام دلاری بورس تهران را تکمیل کرد. اثر واقعی این وقایع را می‌توان در بورس کالا هم مشاهده کرد. افزایش قیمت محصولات پایه و تقویت حجم تقاضا در بورس کالا از تحقق علائم مثبت و حمایت‌کننده از سهم‌ها حکایت می‌کند.

با وجود این نشانه‌های مثبت بازار همچنان میل عقبگرد دارد. ارزش معاملات رو به پایین و قیمت در معرض عرضه‌های نسبتا قوی‌تر در حال بازگشت و شکستن مرز‌های حمایتی است. علاوه بر گروه‌های متوسط و کوچک که با جریان محدود نقدینگی در حال افت و خیز قیمت هستند، عقبگرد تدریجی شاخص گروه‌های بزرگ کالایی این پرسش را پیش می‌آورد که پس عرضه‌ها از کجا سرچشمه می‌گیرند؟

 

در چنین شرایطی که عوامل بنیادی غالبا نقش حمایتی داشته یا دست‌کم عامل منفی به شمار نمی‌روند، منشأ فشار عرضه‌ها را احتمالا باید در اخبار سیاسی روز‌های اخیر جست‌وجو کرد که در تحمیل فضای احتیاطی به بازار سهام موثر واقع شده است.

به نظر می‌رسد وقایع اخیر در فضای سیاسی کشور نقش پررنگی در اتخاذ راهبرد صبر و تماشا در بین اهالی بورسی داشته است. تعویق در بررسی لوایح مرتبط با گروه ویژه اقدام مالی، اظهارات مقامات سیاسی که بوی تنش از آن به مشام می‌رسد یا انتشار شایعه تلاش برای استیضاح رئیس‌جمهوری در روز گذشته را می‌توان از عواملی دانست که ضمن بر هم زدن تعادل روانی شمار زیادی از سهامداران، دمای ریسک را در بازار‌ها بالا برده است.

 

صعود‌های آرام دلار در بالای مرز ۱۲ هزار تومان و خروج ممتد سرمایه‌های خرد از معاملات بورس تهران دو انشعاب از این فضای سیاسی تلقی می‌شوند. معمولا در شرایطی که ریسک‌های محیطی بالا می‌گیرند، اخبار مساعد و عملکرد‌های مناسب شرکت‌ها نیز پشت پرده غبارآلود و گاه تفسیر سیاه از وقایع گم می‌شوند. اما نکته جالب توجه این است که معامله‌گران بورس تهران در مقایسه با فعالان سایر بازار‌های دارایی به متغیر‌های سیاسی واکنش تندتری نشان داده‌اند.

 

در شرایطی که شاخص سهام در حال نزول ممتد است متوسط نرخ سود در بازار بدهی طی روز‌های اخیر تاثیر شدیدی از مسائل غیراقتصادی نپذیرفته و به نوسان محدود در کانال ۲۱ درصدی قناعت کرده است. در بازار ارز نیز واکنش تندی را در مقایسه با دوره‌های هیجانی شاهد نیستیم که بخشی از آن را باید به مدیریت نسبتا کارآمد بازارساز ارزی نسبت داد و دیگری کم‌واکنشی به متغیر‌های غیراقتصادی.

 

اما خروج سهامداران حقیقی از جریان معاملات و تنزل نسبت قیمت به درآمد بازار نشان‌دهنده حاکی از وزن‌دهی بیشتر فعالان بورس به اخبار و وقایع منفی است. البته عدم استقبال از سهام و خروج تدریجی پول‌های اصطلاحا خرد به افق‌های زمانی و الگو‌های ذهنی بورس‌بازان هم پیوند می‌خورد.

فروشندگان در بیراهه خروج
چنان‌که اشاره شد طیف وسیعی از سهم‌ها در روز‌های اخیر در احاطه عرضه‌ها قرار گرفته‌اند. بررسی تغییر مالکیت‌ها هم نشان می‌دهد که فروشندگان اصلی از بین سهامداران خرد هستند که در چشم‌انداز کنونی به اتفاق آرا بر سر خروج از جریان معاملات رسیده‌اند. واقعیت این است که شمار زیادی از سهم‌ها در شرایط فعلی و با در نظر گرفتن آخرین سود هر سهم در آخرین گزارش‌های میان‌دوره‌ای خود به مرز‌های حمایتی نزدیک شده یا در مواردی از سطح عقب نشسته‌اند؛ بنابراین عرضه سهام در قیمت‌های کنونی دست‌کم از جنبه بنیادی یا برآمده نگرانی مفرط است یا عدم آشنایی به ارزش واقعی سهم. الگوی تکرارشونده‌ای که طی روز‌های اخیر بر بازار حکمفرمایی می‌کند این است که فروشندگان در نبود تقاضای موثر به تدریج به جبهه عرضه‌ها اضافه می‌شوند.

 

احتمالا الگوی ذهنی این دسته از سهامداران نقش موثری در پیوستن به جبهه فروش دارد. یکی از عناصری تاثیرگذار در این الگوی ذهنی تعیین نقطه مرجع در افق‌های زمانی کوتاه‌مدت است. به بیان دیگر زمانی که ما الگوی تصمیم‌گیری خود را برای دوره‌های دو یا سه ماهه تنظیم می‌کنیم در ارزیابی و مقایسه دچار این خطای شناختی می‌شویم که تثبیت یا تنزل قیمت در این مقطع زمانی به معنای عدم ارزندگی سهم است و بنابراین خروج از جریان بازار بر ماندن و صبر کردن ترجیح می‌دهیم. در این میان، کافی است چند خبر منفی هم منتشر شود تا تصمیم ما را متاثر کرده ضمن به مخاطره‌انداختن سرمایه خود گام در بیراهه‌ای سفته‌بازانه گذاریم.

 

این در حالی است که معامله‌گران بسیاری با تنظیم راهبرد‌های معاملاتی خود در افق‌های طولانی به نوسان‌های روزانه یا هفتگی قیمت‌ها وقعی نمی‌نهند و بنابراین این فرصت را به خود می‌دهند که از امواج هیجانی حاکم بر بازار که خالی از خطای شناختی هم نیست در امان بمانند.

در این چشم‌انداز عملکرد ماهانه بنگاه‌های بورسی می‌تواند به شیفت انتظارات در بازار بینجامد. به عبارت دیگر بهبود جریان اطلاعات در پایان این هفته با انتشار عملکرد شرکت‌ها در بهمن‌ماه می‌تواند با دادن داده‌های سنجش‌پذیر زمینه را برای نگرانی بورس‌بازان از فعالیت شرکت‌ها-خصوصا شرکت‌های صادراتی- فراهم کند.

در بازار چه گذشت؟
چنان‌که اشاره شد شاخص‌های اصلی بازار طی روز گذشته عقب‌نشینی کردند. این فرآیند نتیجه تنزل متوسط قیمت در ۲۹ صنعت بورسی بود. شاخص گروه‌های استخراج زغال‌سنگ، محصولات کاغذی و انبوه‌سازی در صدر فهرست صنایع به ترتیب ۲/ ۴، ۵/ ۳ و ۱/ ۳ درصد افت کردند. نیرو‌های عرضه درست در نماد‌هایی که طی چند وقت اخیر شاهد تقاضای قوی و ورود نقدینگی بودند، برتری داشت که مشخصا می‌توان به صنایعی، چون انبوه‌سازی و سیمان اشاره کرد که تحت فشار عرضه‌های دیروز افت‌های محسوس را ثبت کردند.

 

ارزش سهام گروه بانکی هم در معرض عرضه‌های قوی فروشندگان خرد به‌طور متوسط ۴/ ۱ کاهش یافت تا روند نزولی شاخص در این گروه برای چهارمین روز کاری متوالی ادامه یابد. خودرویی‌ها هم پس از تقویت تقاضا در روز شنبه، عقبگرد ۲/ ۲ درصدی شاخص را تجربه کردند.

در این روز سهامداران کوچک بازار غالبا در نقش فروشنده سهم ظاهر شده‌اند تا خریدار. فعالان حقیقی بورس که در پنج روز معاملاتی اخیر به‌طور پیوسته در ازای خرید‌ها دست به فروش بیشتر سهم زده‌اند، دیروز مالکیت ۲۴ میلیارد تومان از سهام خود را به نام سهامداران حقوقی تغییر دادند.

سهامداران حقیقی بیشترین خالص فروش‌های خود را به ترتیب در سهام بانکی، پالایشی، فلزات و پتروشیمی رقم زدند. بانک‌ها که مدت‌ها بود حجم انبوهی از سرمایه‌های خرد را جذب کرده بودند در روز‌های اخیر در معرض عرضه‌های سهامداران خرد قرار دارند. میزان تغییر مالکیت سهام در این صنعت طی روز گذشته با اختلاف قابل ملاحظه از سایر گروه‌ها به رقمی حدود ۱۳ میلیارد تومان رسید.

 

این عدد بیش از نیمی از ارزش کل تغییر مالکیت دیروز از سبد سهام سهامداران حقیقی به پرتفوی سهامداران حقوقی را تشکیل می‌دهد. نماد‌های گروه پالایشی هم که بر خلاف جریان کلی حاکم بر بازار از شاخص کل حمایت کردند، تحت فشار فروش سهامداران حقیقی قرار گرفتند.

 

در مجموع سهامداران حقیقی در ۲۰ صنعت بورسی به ازای خرید‌های خود فروش بیشتری رقم زدند. در مقابل، ۸ گروه بورسی هم با خرید‌های نسبتا قوی سهامداران خرد به کار خود پایان دادند که در بین این گروه غذایی‌ها و اطلاعات و ارتباطات بیشترین خالص خرید مالکان خرد را از آن خود کردند.