در طول هفته گذشته، خبری از شگفتی‌ساز شدن نوجوانی ایرانی موجب شد بار دیگر مفهوم هوش بر سر زبان‌ها بیفتد و سوالات زیادی درباره آن در ذهن‌ها ایجاد شود.
به گزارش خراسان، «تارا شریفی» دختر ایرانی الاصل مقیم انگلیس توانسته است با کسب نمره هوش ۱۶۲ از نظر ضریب هوشی جایگاهی بالاتر از «اینشتین» و «استیون هاوکینگ» به دست آورد. در پرونده امروز ابتدا مقدمه‌ای را درباره مفهوم هوش مطرح می‌کنیم. سپس شما را با دو آزمون پرکاربرد سنجش آشنا خواهیم کرد و در پایان به برخی سوالات رایج در زمینه هوش پاسخ خواهیم داد، سوالاتی مانند این که «برای سنجش هوش‌مان باید چه کنیم؟»، «آیا باید به هوش فرزندان‌مان اهمیت بدهیم؟»، «برای تقویت هوش چه کار‌هایی می‌توانیم انجام دهیم؟» و ....
تقسیم‌بندی جالب تعریف هوش به قبل و بعد از قرن بیستم: باهوش دقیقا کیست؟!
هوش یکی از مفاهیمی است که تعاریف زیادی درباره آن ارائه شده که هر تعریف به جنبه‌ای از هوش توجه دارد. طراحی بیش از ۲۰۰ ابزار اندازه‌گیری هوش، نشان دهنده نظرات متفاوت سازندگان این آزمون‌ها درباره ماهیت هوش و بهترین راه اندازه‌گیری کارکرد عقلانی آن است. از بین تعاریف متعددی که برای هوش ارائه شده است، می‌توانیم این تعریف را از «دنیل رابینسون» وام بگیریم که: «هوشمندی برای هر موجود به عنوان توانایی آن موجود در حل مسئله‌هایی که با آن مواجه است، تعریف می‌شود.»
هوش همان حافظه است؟
تا چند قرن پیش، هوش بیشتر با حافظه مترادف بوده است. کسانی که اشعار زیادی از گذشتگان را حفظ بودند یا کتاب‌های زیادی را در ذهن داشتند یا پای حرف بزرگان نشسته بودند و حرف‌های آنها را با دقت و جزئیات به خاطر داشتند، هوشمند محسوب می‌شده‌اند، اما توجه به هوش و اندازه‌گیری آن در دوران صنعتی شدن جهان، جدی شد. دورانی که زندگی شهری پیچیده‌تر شد و به تدریج به نظر می‌رسید که توانایی انجام کار‌های روزمره و ساده، برای همراه شدن با جامعه شهری کافی نیست. از ابتدای قرن بیستم سنجش هوش وارد مرحله جدیدی شد و بروز جنگ‌های جهانی و نیاز مبرم ارتش‌های درگیر در این جنگ‌ها به نیرو‌های زبده، فرایند طراحی و ساخت انواع آزمون‌های هوش را سرعت بخشید.
آشنایی با ۲ نمونه از معتبرترین آزمون‌های کنونی هوش در دنیا
«استنفورد- بینه» و «وکسلر» چی می‌پرسند؟
پرکاربردترین آزمون‌های کنونی هوش در دنیا، آزمون هوش «استنفورد- بینه» و مجموعه آزمون‌های هوش «وکسلر» است که در ادامه نکاتی درباره این دو شیوه ارزیابی هوش، مطرح می‌شود.
آزمون هوش «استنفورد – بینه»
«آلفرد بینه» (۱۹۱۱- ۱۸۵۷) اولین فردی نبود که ابزاری برای اندازه‌گیری هوش ساخت، ولی آزمونی که او طراحی کرد و نسخه‌های بعدی آن، جزو بانفوذترین ابزار‌های سنجش توانایی ذهنی کودکان بوده است. «بینه» روان شناس فرانسوی در سال ۱۹۰۵ آزمونی طراحی کرد که ۳۰ سوال و تکلیف داشت. در سال ۱۹۱۶ روان شناس آمریکایی به نام «لوئیس ترمن»، بازنگری‌هایی در این آزمون انجام داد و به نام آزمون «استنفورد-بینه» آن را منتشر ساخت. نتیجه این آزمون به صورت هوشبهر یا IQ نشان داده می‌شد که عبارت بود از سن عقلی تقسیم بر سن تقویمی ضربدر ۱۰۰. بنابراین هوشبهر کودک شش سالهای که سن عقلی او هشت بود، معادل ۱۳۳ می‌شد (۱۰۰*۶/۸).
جدیدترین نسخه آزمون استنفورد-بینه که ویراست پنجم این آزمون است (یا SB۵) در سال ۲۰۰۳ تهیه شده است. با این حال، آزمون استنفورد-بینه همچنان یکی از آزمون‌هایی است که پایایی بسیاری دارد و در آزمون‌گیری از کودکان، تشخیص عقب ماندگی ذهنی و پیش‌بینی و توضیح پیشرفت تحصیلی استفاده می‌شود. در ادامه به مواردی از سوالات این آزمون اشاره شده است که برای‌تان جالب خواهد بود.
آزمون «وکسلر»
دیوید وکسلر (۱۹۸۱- ۱۸۹۶)، روان شناس آمریکایی آزمون‌های هوش را برای رده‌های سنی مختلف طراحی کرد. رده‌های سنی پیش‌بینی شده عبارت اند از: «گروه سنی ۲.۵ تا ۷ سال، گروه سنی ۶ تا ۱۶ سال و گروه سنی ۱۶ تا ۹۰ سال.» مقیاس هوش کودکان وکسلر (WISC) که در سال ۱۹۴۹ تهیه شد در اصل برای کودکان ۵ تا ۱۵ ساله طراحی شده بود. آخرین ویراست مقیاس هوش کودکان وکسلر (ویراست ۵) یا (WISC-V) از سال ۲۰۱۴ برای کودکان بین ۶ تا ۱۶ سال انتشار یافته و هم اکنون در ایران نیز هنجاریابی شده و قابل استفاده است.
همچنین مقیاس هوش پیش‌دبستانی‌ها و دبستانی‌ها (WPPSI) توسط دیوید وکسلر در سال ۱۹۶۷ طراحی شد و در سالهای بعد مورد بازبینی قرار گرفت. هم اکنون جدیدترین نسخه این آزمون (ویراست ۴) یا (WPPSI–IV) از سال ۲۰۱۲ انتشار یافته است و کودکان بین ۲.۵ تا ۷ سال را مورد بررسی قرار می‌دهد. در ادامه اولین مقیاس هوشی وکسلر در سال ۱۹۳۹ به منظور سنجش هوش بزرگ سالان انتشار یافت. این مقیاس بعد‌ها تجدید نظر و در سال ۱۹۵۵ با عنوان مقیاس هوشی وکسلر برای بزرگ سالان (WAIS) منتشر شد. ویرایش چهارم این آزمون (WAIS-IV) که جدیدترین ویرایش کنونی نیز هست، در سال ۲۰۰۸ انتشار یافته است. این آزمون برای سنجش افراد از ۱۶ تا ۹۰ سال کاربرد دارد. در جدول پایین به تعدادی از سوالات این آزمون مربوط به نسخه سوم اشاره شده است.
پاسخ‌هایی به رایج‌ترین سوالات درباره هوش و چگونگی سنجش آن: آیا امکان سنجش آنلاین هوش وجود دارد؟
حال که با آزمون‌های پرکاربرد هوش آشنا شدید، به برخی سوالات رایج در این زمینه که معمولا از روان‌شناس‌ها پرسیده می‌شود، پاسخ می‌دهیم.
برای تقویت هوش چه کار‌هایی می‌توانیم انجام دهیم؟
اگر طبق گفته «دنیل رابینسون»، هوشمندی را به عنوان توانایی موجودات در حل مسئله‌هایی که با آن مواجه هستند، تعریف کنیم بنابراین برای این‌که فرد هوشمندی باشیم، لازم است ابتدا به حوزه کاری خود نگاهی بیندازیم و ببینیم در چه حوزه‌هایی نیازمند یادگیری و تقویت مهارت‌های خود هستیم. واضح است که الگوی یادگیری و مهارت آموزی ما نقش مهمی در ایجاد رفتار‌های هوشمندانه ما ایفا می‌کند. از جمله نکاتی که امروزه، کم و بیش بر سر آن توافق وجود دارد این است که دانش‌آموزان و دانشجویان در دوران معاصر باید تلاش کنند دانش و تخصص خود را به شکل T. گسترش دهند. به این معنا که از بسیاری حوزه‌ها، کم و بیش چیز‌هایی بدانند و در حوزه‌هایی معدود، بسیار عمیق بیاموزند. شرح و تفصیل این موضوع را در مقاله‌های بعد که در صفحه خانواده و مشاوره چاپ خواهد شد، پیگیری خواهیم کرد.
آیا به هوش فرزندان‌مان اهمیت بدهیم؟
قطعا پاسخ ما به این سوال مثبت است، اما توصیه ما بر این است که در آموزش کودکان، تا حد امکان از شتابزدگی پرهیز شود. شتابزدگی والدین – در ایران و جهان – باعث می‌شود که فرزندان ما در پنج سالگی، توانایی‌هایی را بیاموزند که برای حل مسائل در ۱۰ سالگی نیاز دارند و در ۱۰سالگی توانمندی‌های مربوط به حل مسائل ۱۴ سالگی را بیاموزند و به همین شیوه همواره شتابزده آموزش ببینند. دستاورد این شتابزدگی در آموزش فرزندان، گاهی اوقات به شکل طنزآمیزی به مخروط وارون یادگیری تبدیل می‌شود.
هزینه سنجش هوش چقدر می‌شود؟
اجرای آزمون حدود سه جلسه طول می‌کشد و هزینه جلسات نیز طبق تعرفه سازمان نظام روان شناسی، مصوب شده و هر سال مشخص می‌شود. هم اکنون برای شهری مانند مشهد، حداقل این هزینه ۱۸۶ هزار تومان می‌شود.
آیا امکان سنجش آنلاین هوش وجود دارد؟
بله، وجود دارد. هم در سایت‌های فارسی زبان و هم در سایت‌های انگلیسی زبان این امکان تا حدودی وجود دارد. اگر تا حدودی به زبان انگلیسی مسلط هستید، می‌توانید به سایت www.۱۲۳test.com مراجعه کنید و تست‌های هوش این سایت را پاسخ دهید، اما توصیه اکید ما این است که برای سنجش هوش، به روان شناس بالینی دارای صلاحیت مراجعه کنید، به دلیل این که در آزمون هوش، علاوه بر پاسخ به سوالات، مصاحبه و مشاهدات آزمونگر در نتیجه آزمون دارای اهمیت است.
