هفته دوم بهمن سال گذشته که گذشت، اولین گروه ملخ‌های صحرایی چمدان‌شان را بستند و از عربستان به مقصد ایران خداحافظی کردند تا ٦ استان را درگیر و خاطرات سال ١٣٤٠ را زنده کنند؛ سالی که ملخ‌ها به بیش از دو و نیم‌میلیون هکتار از زمین‌های کشاورزی ایران خسارت زدند.
به گزارش روزنامه شهروند، این‌بار ملخ‌ها در دسته‌های ٥٠ تا صد میلیونی با باد‌های مرطوبی که از شبه‌جزیره عربستان به سمت کشور ما در جریان است، مسافت طولانی را پشت سر گذاشته و از خلیج‌فارس عبور کردند تا خودشان را به استان‌های جنوبی برسانند، البته گزارش سازمان جهانی فائو از موج دوم حمله ملخ‌ها در اردیبهشت ماه خبر داده بود؛ موجی که ملخ‌ها را میهمان ناخوانده خوزستان، کهگیلویه، بوشهر، فارس، هرمزگان، کرمان، سیستان‌وبلوچستان و خراسان جنوبی کرد و پیشروی‌شان تا جایی بود که کرج و قم هم میزبان‌شان شد؛ البته ناخواسته. هر چند که منابع خبری از هجوم دسته‌های پرتعداد ملخ‌ها به حاشیه شهر تهران و شهرستان‌های رباط کریم، ساوه، پرند، اطراف فرودگاه امام (ره) خبر می‌دهند.
ملخ صحرایی، آفت مراتع و باغات
همین چند ماه پیش بود که ملخ‌ها راهی استان‌های جنوبی ایران شدند و انفجار جمعیتی‌شان به اندازه‌ای بود که جهاد کشاورزی از آفت هجوم ملخ‌ها گفت و قرار بر این شد با سمپاشی به مبارزه با آنها برود. این ملخ‌ها جزو ملخ‌های صحرایی هستند و توانایی این را دارند تا روزانه ٥٠٠ تا هزار کیلومتر پرواز کنند. ملخ‌هایی با بال‌های شفاف و لکه‌های تیره که هیچ ترسی ندارند و تنها وقتی تعداشان زیاد می‌شود، باغات و مراتع را تهدید می‌کنند؛ اگر چه تخم‌ریزی‌شان هم می‌تواند آنها را برای سال‌های بعد دوباره میهمان‌مان کند. این ملخ‌ها به ملخ‌های دریایی هم معروفند، اما، چون وطن اصلی‌شان مناطق بیابانی آفریقا است به ملخ‌های صحرایی هم شناخته می‌شوند. این ملخ‌ها از آن جهت آفت به شمار می‌روند که گیاهان زراعی شامل انواع علوفه، غلات، صیفی‌جات و سبزیجات، گیاهان مرتعی و انواع درختان مثمر و غیر مثمر را کاملا از بین می‌برند.
جنگ با ملخ‌ها پول می‌خواهد
استان‌های جنوبی بیشترین قربانیان این ملخ‌ها هستند و حالا علی ابراهیمی، عضو کمیسیون کشاورزی و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی به «شهروند» می‌گوید: «از همان زمانی که هجوم ملخ‌ها به استان‌های جنوبی گزارش شد، موضوع مبارزه با آنها در دستور کار قرار گرفت؛ البته با توجه به نوع ملخ‌هایی که وارد کشور شدند و همین‌طور مناطقی که در آن مستقر شده‌اند، نیازمند تجهیزات و میزان سم بیشتری هستیم.»
میثم قاسمی، معاون سازمان محیط زیست استان هرمزگان درباره خطرات این ملخ‌ها برای مناطق جنوبی به «شهروند» می‌گوید: «در استان هرمزگان فصل کشت تمام شده است، ولی آنها مسلما روی باغات تأثیر منفی خود را خواهند گذاشت. در دشت‌ها و تالاب‌های ساحلی رصد‌های دقیقی صورت گرفته است؛ چون این ملخ‌ها دشت‌ها را دوست دارند. در رصد‌هایی که داشتیم، گزارش‌هایی از تالاب‌های ساحلی جاز به دست رسیده است که از وجود ملخ‌های نابالغ این ملخ‌ها خبر می‌داند. یکی از دلواپسی‌ها این است که این گونه آسیبی به درختان حرا نزنند؛ اگر چه مراقبت‌ها و اقدامات لازم به شکل دقیق صورت می‌گیرد تا اگر چنین اتفاقی افتاد، راهکاری سریع و مطمئن ارایه شود.» به گفته او، حالا در این شرایط مردم برای دفع این آفت از روش‌های خودشان استفاده می‌کنند: «مردم با روش‌های سنتی مثل به صدا درآوردن زنگ و همچنین با روش تکان‌دادن شاخ و برگ درختان کار را شروع کرده‌اند، ولی ملخ‌ها به صورت سیار از نقطه‌ای به نقطه دیگر می‌روند و باز هم خسارت به جا می‌گذارند. سازمان جهاد کشاورزی این گونه را آفت اعلام کرده و سازمان حفظ نباتات متولی دفع این آفت است.»
جنگیدن با ملخ‌ها پول می‌خواهد؛ پولی که قرار است محل تأمین سم و تجهیزات مورد نیاز باشد و آسیب این هجوم را به حداقل برساند. خسرو عمرانی، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر عدد این اعتبار را حدود ١٥میلیارد ریال عنوان کرده و سعید معین‌نمینی، مدیر مبارزه با آفات عمومی و همگانی سازمان حفظ نباتات از بودجه ١٠میلیارد تومانی سخن به میان آورده است. ملخ‌های بالدار تنها در ١٠ روز بالغ و وارد مرحله تخم‌ریزی می‌شوند. همین موضوع سبب می‌شود تا برای مقابله با آنها به سرعت اقدام شود؛ این مسأله بار‌ها از سوی کارشناسان و مسئولان درگیر با این مسأله مطرح شده است؛ چرا که شرایط مبارزه با ملخ‌ها حساس است و باید از همان ابتدا به ملخ‌ها اجازه تخم‌ریزی داده نشود، زیرا هر کدام از این ملخ‌ها بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ تخم می‌گذارد و می‌تواند فاجعه‌ای برای کشور به همراه داشته باشد. ابراهیمی می‌گوید که اگر به موقع با این ملخ‌ها مبارزه نشود، تخم‌ریزی خواهند داشت و این به معنی جمعیت بیشتر ملخ‌ها و هجوم به مناطق دیگر است: «از آنجا که چند سالی از آخرین هجوم ملخ‌ها می‌گذشت و در سال‌های اخیر خبری از ملخ‌ها نبود، خیلی توجهی به تجهیزات نشد؛ مثلا در زمینه هواپیما‌ها و هلی‌کوپتر‌های سمپاش یا ماشین‌آلات کاستی‌هایی داریم البته بخشی از این ماشین‌آلات به بخش خصوصی واگذار شده‌اند که همین واگذاری هم در کاستی‌ها بی‌تاثیر نبودند. به همین دلیل سازمان‌های جهاد کشاورزی استان‌ها ابزار و تجهیزات کافی برای مبارزه با ملخ‌ها را در اختیار ندارند و همین مسأله سبب شد تا حدودی مبارزه در نقاط شروع به شکل اساسی پوشش داده نشود، بنابراین شاهد سرایت ملخ‌ها به استان‌های دیگر بودیم.»
همه می‌دانند که ملخ‌های صحرایی برای محیط زیست، خطرناک هستند، موضوعی که این روز‌ها زیاد درباره آن شنیده می‌شود تا به تأمین اعتبار برای مبارزه با این آفت‌ها منجر شود و درنهایت امنیت غذایی به خطر نیفتد؛ به‌ویژه در فصل برداشت محصولات اساسی مثل گندم. اگر چه در همین مدت هم با تلاش‌هایی که انجام شده، مسئولان اطمینان داده‌اند که امنیت غذایی از تهدید ملخ‌ها در امان بوده و هیچ خسارتی به زمین‌های زراعی وارد نشده است. این عضو کمیسیون کشاورزی و منابع طبیعی هم تهدید غذایی را یکی از نگرانی‌ها در زمینه هجوم ملخ‌ها می‌داند و می‌گوید: «هجوم ملخ‌ها می‌تواند در مراتع و حتی جنگل‌ها آسیب‌هایی به جا بگذارد و در نتیجه احتمال تهدید تغذیه وجود دارد؛ بنابراین هیچ جای مماشاتی باقی نمی‌ماند. به همین دلیل تأمین سریع اعتبارات ضروری است، البته اعضای کمیسیون کشاورزی از بوشهر و چابهار بازدید داشتند و بر ضرورت تأمین اعتبارات، سموم و تجهیزات تأکید شده تا در راستای آن هم ملخ‌ها از بین بروند هم تولید نسل آنها برای مناطق دیگر تهدید به شمار نرود.»
قبل از هجوم ملخ‌ها به استان‌های جنوبی ایران، سازمان‌های بین‌المللی آگاه در این زمینه هشدار‌های لازم را داده بودند، البته با این اوصاف، هجوم ملخ‌ها سروصدای زیادی به پا و بازار حدس‌وگمان‌ها را داغ کرد. بهنام سعیدی، سخنگوی سازمان مدیریت بحران منشأ و مسیر اصلی ورود ملخ‌ها به کشور را شمال آفریقا به سمت عربستان و سپس ایران عنوان کرده و گفته بود: «اگر عربستان با استفاده از سمپاشی و انجام سایر اقدامات دیگر با این امر مبارزه می‌کرد، قطعا میزان ورود ملخ‌ها به ایران کمتر از این میزان می‌شد، اما کشور عربستان در این زمینه کوتاهی کرده است.» البته به گفته برخی کارشناسان، بارندگی‌ها و سیل اخیر، عامل اصلی هجوم ملخ‌هاست.
عضو کمیسیون کشاورزی و منابع طبیعی مجلس هم به گمانه‌زنی‌ها درباره علت اصلی هجوم ملخ‌ها اشاره می‌کند: «گفته می‌شود منشأ ملخ‌ها سواحل دریای سرخ است، اما با وجود این، نمی‌توان به‌طور قطع در مورد آن نظر داد، چون مطالعات دقیقی در این زمینه صورت نگرفته تا بتوان به آن استناد کرد، البته این ملخ‌ها در عربستان دیده شده‌اند و حالا بخشی از استان‌های ایران را مورد هجوم قرار داده‌اند. اگر ما اقدامات لازم را در نظر نگیریم ضمن این‌که در کشور گسترش می‌یابند بلکه می‌توانند مسیرشان را به سمت پاکستان و افغانستان در پیش بگیرند.»
حدود ۳۰۰هزار هکتار از زمین‌ها و باغ‌های کشور در معرض خطر هجوم ملخ‌هاست و تاکنون ۴۵هزار هکتار از این زمین‌ها توسط دستگاه‌های ذیصلاح سمپاشی هوایی و دستی شده است، اگرچه این مبارزه باید شکل گسترده‌تری به خود بگیرد، چراکه ۱۲۵هزار‌میلیارد تومان ارزش ریالی محصولاتی است که در معرض خطر است، البته این عضو کمیسیون کشاورزی و منابع طبیعی تنها راهکار پیش‌روی ایران را در مبارزه با هجوم ملخ‌ها، سمپاشی می‌داند: «ملخ‌ها در مزارع و در مسیرشان روی خاک و شن‌زار‌ها تخم‌ریزی می‌کنند، درواقع در مناطق کم‌تردد. در شرایط فعلی در کشور به غیر از سمپاشی راهکار دیگری به ذهن نمی‌رسد. شاید بعضی از پرندگان دشمن طبیعی ملخ‌ها به شمار بروند، اما با وجود این تعداد ملخ، نمی‌توان به راهکار‌های طبیعی اکتفا کرد و درحال حاضر سمپاشی تنها راه مطمئن در کشور است، البته ضرورت تأمین اعتبارات و تجهیزات احساس می‌شود و در صورت تأمین نشدن، این هجوم می‌تواند خطرناک باشد.»
بی‌شک آسیب خواهند زد
«ملخ صحرایی به‌عنوان آفت بسیار خطرناک، ۵۹ کشور دنیا را مورد تهدید قرار داده است.» خبری که محمدرضا درگاهی، رئیس سازمان حفظ نباتات کشور با موج دوم هجوم ملخ‌ها آن را رسانه‌ای کرد و خبر‌های بعدی حاکی از این بود که ملخ‌ها در دسته‌های بالا وارد ایران شده‌اند و اگر به‌طور جدی با آنها مبارزه نشود، ممکن است خودشان را به استان‌های مرکزی و شمالی برسانند و در استناد این گفته، از قدرت بالای پرواز روزانه ٥٠٠ تا ١٠٠٠کیلومتر ملخ‌های صحرایی گفته شد. حمیدرضا میرزاده، فعال محیط زیست هم در گفتگو با «شهروند» با اشاره به وجود ملخ‌ها در سال‌های گذشته و انفجار جمعیتی آنها در بهمن سال گذشته، می‌گوید: «ملخ حشره‌ای است که در فصول خاص و با قرار گرفتن در شرایط آب‌وهوایی مطلوبش شروع به زاد و ولد می‌کند. از بهمن سال گذشته ما جسته و گریخته در مورد هجوم ملخ‌ها خبر‌هایی را شنیدیم و در پی آن بازار گمانه‌زنی‌ها داغ شد. عده‌ای از هدایت حساب‌شده ملخ‌ها به سمت ایران گفتند و گروهی هم بر این باور بودند که بارندگی‌ها و حتی سیل در این مسأله دخیل بوده است، اگرچه دسته‌ای هم شرایط انسانی را تاثیرگذار دانستند. ولی واقعیت این است که ملخ‌ها با انفجار جمعیتی روبه‌رو بوده‌اند و در پی آن از سمت عربستان به ایران هجوم آورده‌اند.»
ماجرای ملخ‌ها از بهمن سال گذشته شروع نشده بلکه با استناد به صحبت کارشناسان باید گفت: مبارزه با ملخ‌های صحرایی بحثی است با قدمت ٤-٥ساله. اگرچه این مبارزه تنها در ٢-٣هزار هکتار بوده است، البته رئیس سازمان حفظ نباتات کشور از کاهش جمعیت ملخ‌ها تا تیرماه خبر داده و گفته بود: «تا پایان تیر ملخ‌ها در کشور ریزش خواهند داشت و همواره تا سه سال آینده باید روند مبارزه با ملخ‌های صحرایی ادامه داشته باشد. ملخ صحرایی خطرناک‌ترین گونه ملخ برای طبیعت است، چراکه در صورت حمله تهاجمی حتی پوست درختان را می‌خورد و این امر نشان می‌دهد جنس این ملخ‌ها با سایر ملخ‌های مراکشی بومی کشور تفاوت دارد.» میرزاده هم گرم‌شدن هوا را در کاهش جمعیت ملخ‌ها تاثیرگذار می‌داند و می‌گوید: «با گرم‌شدن هوا بی‌شک ما با کاهش جمعیت ملخ‌ها روبه‌رو خواهیم شد و درنهایت شرایط آب‌وهوایی مقصد بعدی این مهاجمان را معین خواهد کرد، البته نباید فراموش کرد ملخ‌ها در همین مدت هم زادآوری‌هایی داشته‌اند و در این مهاجرت نسل‌های دوم و سوم این ملخ‌ها به دنیا می‌آیند و این شائبه وجود دارد که برای مدت طولانی‌تری در منطقه‌ای ساکن شوند که همین مسأله هم خطرات و آسیب‌های مختص به خود را دارد.» این فعال محیط زیست البته آسیب‌های هجوم اخیر را قابل قیاس با سال ٤٠ نمی‌داند و می‌گوید: «هجوم ملخ‌ها بی‌تردید آسیب‌های محیط زیستی مختص به خود را به‌جا خواهد گذاشت، البته نه به شدت سال ٤٠، چون ما در مقایسه با آن سال‌ها توانایی مقابله با آفاتی از این نوع را به دست آورده‌ایم. اگرچه در شرایط کنونی هم قادر به تخمین زدن حجم آسیب ملخ‌ها نیستیم.»
ملخ بدهید، پول بگیرید
ملخ زنده دیدید، حتما آن را شکار کنید، تا هم با این آفت که به تازگی ٦ استان‌مان را درگیر کرده، مبارزه کنید هم منبع درآمد جدیدی برایتان باشد. چون هر کیلو ملخ زنده هشت‌هزارتومان از شما خریده می‌شود. این همان خبری است که اخیرا عزیزالله کناری، فرماندار بندرعباس آن را اعلام کرده: «ملخ زنده کیلویی هشت‌هزار تومان از روستاییان خریده می‌شود، البته برای تبدیل این تهدید به فرصت و برای ارتقای معیشت روستاییان طبق دستور استاندار هرمزگان و هماهنگی انجام شده با جهاد کشاورزی استان، هر روستایی می‌تواند به ازای جمع‌آوری و تحویل هر کیلوگرم ملخ زنده به دهیار روستای خود مبلغ هشت‌هزار تومان بگیرد.» البته فرماندار بندرعباس، دهیاران را مسئول خرید تضمینی و اطلاع‌رسانی در مورد ملخ‌های صحرایی دانسته و گفته بود: «دهیاران از طریق نیرو‌های مردمی نسبت به رصد محیط و اطلاع آنی به بخشداران اقدام کرده و جهاد کشاورزی بندرعباس با نظر بخشداران دهیاران را آموزش دهد، همچنین شورا‌های بخش به‌عنوان نیرو‌های تشویق‌کننده مردم در زمینه مبارزه با ملخ در خط مقدم قرار گیرند.» میثم قاسمی، معاون سازمان محیط زیست استان هرمزگان هم در گفتگو با «شهروند» خبر خرید ملخ‌های زنده را تأیید کرده و گفته: «فرمانداری اعلام کرده آمادگی خرید ملخ‌ها را از شهروندان دارد. این خبر دوازدهم خرداد اعلام شده، اما هنوز به شکل عملی اجرایی نشده است.» این ملخ‌ها منبع پروتیین‌اند و می‌توانند منبع خوراک دام و طیور باشند.
او می‌گوید که جمع‌آوری ملخ‌ها به صورت یک شغل درآمده و به صورت تضمینی توسط دهیاری‌ها خریده می‌شود، اما هنوز سازوکار آن که بعد از خرید به چه سمتی هدایت می‌شود یعنی معدوم شوند یا ظرفیت تبدیل‌شدن به کود را داشته باشند، مشخص نیست.
اعلام جنگ علیه ملخ‌ها
نسل اول ملخ‌ها به دلیل مبارزه شیمیایی، تقریبا از میان رفته؛ خبری که اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور هم آن را اعلام کرد وقتی از نابودی ١٥٣دسته از ملخ‌های کشور گفت: «از بهمن ۹۷ تاکنون در ۵۳۱هزار و ۸۸۸ هکتار مبارزه با ملخ‌های صحرایی انجام شده که طی آن ۱۵۳ دسته از آنها نابود شده است.»
