جهش قیمت مسکن در تهران طی سال گذشته به «خروج اجباری» خانه‌اولی‌ها از بازار خرید منجر شد. آمار «ثبت‌نام خانه‌اولی‌ها برای دریافت وام مسکن یکم» به‌عنوان یک نشانگر قابل اعتماد از رفتار این گروه تقاضا نشان می‌دهد پارسال در پایتخت تقاضای موثر از سمت خانه‌اولی‌ها برای خرید مسکن ۴۰ درصد ریزش کرد. میزان کاهش در پایان سال تا مرز ۷۰ درصد هم رسید. سال گذشته از هر ۵ نفر خانه‌اولی که موعد دریافت وام‌شان در تهران فرارسیده بود، یک نفر توانست صاحب‌خانه شود. اوضاع خانه‌اولی‌ها در سایر شهرها با تهران تفاوت دارد.
به گزارش دنیای اقتصاد، مقصد نزدیک به نیمی از «خانه‌اولی»ها در بازار مسکن تهران تحت تاثیر جهش قیمت مسکن تغییر کرد. گزارش‌ها از آنچه سال گذشته در بازار «خانه‌اولی»ها گذشت، حاکی است: در تهران این گروه از متقاضیان مسکن که مصرفی‌ترین نوع تقاضا محسوب می‌شود در طول سال ۹۷ به تناسب رشد قیمت فروش آپارتمان، از بازار «خرید» خارج شدند و از بین «اجاره‌نشینی» یا «سکونت در اطراف پایتخت» یکی را انتخاب کردند. تغییر مقصد خانه‌اولی‌ها از خرید به بازار‌های دیگر (اجاره در درون تهران یا خرید در حاشیه) را می‌توان از روی آمار ثبت‌نام (سپرده‌گذاری) برای وام خرید مسکن مختص این گروه -وام یکم- ردیابی کرد.
ریزش این آمار در ماه‌های اخیر از «خروج خانه‌اولی‌ها از بازار خرید» حکایت می‌کند. براساس آمار‌های موجود در سال ۹۷ در شهر تهران میزان ثبت‌نام خانه‌اولی‌ها برای وام خرید مسکن ۴۰ درصد نسبت به سال ۹۶ کاهش پیدا کرد. این در حالی است که با توجه به میزان ازدواج‌ها و تقاضای انباشت، انتظار می‌رفت ورود به صف تقاضای وام مسکن یکم در پایتخت تا مرز ۹۰ هزار نفر در سال افزایش پیدا کند. اما تعداد ثبت‌نام کننده‌ها برای دریافت وام خرید خانه اول در پایتخت از ۶۴ هزار نفر در سال ۹۶ به ۳۹ هزار نفر در سال ۹۷ کاهش یافت. بررسی‌ها درباره علت ریزش تقاضای خرید مسکن از سمت «خانه‌اولی»ها نشان می‌دهد: سال گذشته اثر تخریبی تورم مسکن بر قدرت خرید «خانه‌اولی»ها، بیش از سایر گروه‌های متقاضی بود و همین عامل مخرب، به انصراف آنها از سپرده‌گذاری برای دریافت وام مسکن یکم و در نتیجه، ناتوانی از خرید خانه منجر شد.
روند ثبت نام برای دریافت وام خانه‌اولی در تهران در پایان سال گذشته به مراتب ریزش بیشتری را نسبت به ابتدای همان سال تجربه کرد.
در نیمه اول سال ۹۷ که بازار مسکن پایتخت تازه با جهش‌های ماهانه قیمت مواجه شد، «تقاضای موثر» از سمت خانه‌اولی‌ها در حد ۵ تا ۱۰ درصد در هر ماه نسبت به ماه‌های مشابه در سال ۹۶ کاهش پیدا کرد، اما در نیمه دوم پارسال تحت تاثیر اوج‌گیری تورم ملکی و دو برابر شدن سطح قیمت مسکن در تهران، ثبت‌نام برای وام مسکن یکم از طرف خانه‌اولی‌ها تا مرز ۷۰ درصد نسبت به اواخر سال ۹۶ ریزش کرد. به این ترتیب غالب زوجین فاقد مسکن در پایتخت با مشاهده التهاب قیمت‌ها از یکسو و سختی معاملات خرید خانه در بازار از سوی دیگر، از مرحله اولیه خرید که همان ثبت‌نام برای دریافت وام با بیشترین مبلغ و کمترین نرخ سود است، انصراف داده‌اند. در این میان، خودداری متولی مسکن از تعدیل سقف وام خرید مسکن برای تقاضای مصرفی در تشدید ریزش تقاضای خرید و در نتیجه افزایش تقاضای اجاره موثر بوده است.
با این حال، ثبت‌نام‌کننده‌های قبلی برای وام یکم، که طی ماه‌های اخیر موعد دریافت وام‌شان فرارسیده بود هر چند با حجم کم، اما همچنان مشغول خرید خانه با این تسهیلات هستند. در سال ۹۷ تعداد خانه‌اولی‌هایی که در پایتخت با وام مسکن صاحب‌خانه شدند ۲۳ درصد افزایش پیدا کرد. طی سال گذشته ۱۴ هزار و ۸۰۰ خانه‌اولی در تهران به کمک وام یکم اقدام به خرید مسکن کردند. البته عمده این رشد مثبت، ناشی از افزایش چشمگیر حجم خرید خانه‌اولی‌ها در نیمه اول پارسال بود به‌طوری که در آن زمان این نوع معاملات بیش از ۱۵۰ تا ۲۰۰ درصد نسبت به نیمه اول سال ۹۶ افزایش یافت، اما در ماه‌های پایانی سال گذشته به دلیل اوج التهابات قیمتی و سقوط قدرت خرید، حجم معاملات خانه‌اولی‌ها در بازار مسکن تهران تا مرز ۳۰ درصد نسبت به مدت مشابه در سال ۹۶ کاهش پیدا کرد.
به این ترتیب مقایسه رفتار تقاضای جدید «خانه‌اولی» با خانه‌اولی‌های «از قبل ثبت‌نام‌کننده برای وام» در بازار مسکن تهران مشخص می‌کند: خانه‌اولی‌هایی که در سال گذشته به تازگی قصد خرید داشتند و برای این منظور باید برای وام یکم ثبت‌نام می‌کردند تا یک دوره حداقل ۱۸ ماهه را برای دریافت طی کنند، در مواجهه با سطح قیمت‌ها، از «خرید» انصراف دادند. اما خانه‌اولی‌های سپرده‌گذار برای وام یکم، به ناچار و با هدف «دریافت سریع تسهیلاتی که به نام آنها زده شده است» و همچنین با هدف «حفظ ارزش واقعی بودجه نقدی در برابر تورم ملکی»، اقدام به دریافت تسهیلات و خرید خانه کردند. البته در ماه‌های اخیر همه آن افرادی که نوبت دریافت وام مسکن آنها فرارسیده، نتوانستند نسبت به خرید اقدام کنند بلکه حدود یک نفر از هر پنج نفر خانه‌اولی واجدشرایط دریافت تسهیلات در تهران، برای خرید خانه اقدام قطعی کرده است. مابقی فعلا در بازار مسکن سردرگم هستند به‌طوری که از یک طرف، «وام آماده دریافت» آنها بدون استفاده مانده و از طرف دیگر، فاصله قدرت خرید این گروه تا سطح قیمت‌ها فعلا رو به افزایش است.
در سال ۹۵ ماهانه به‌طور متوسط حدود ۵ هزار نفر خانه‌اولی در تهران برای دریافت وام مشمول سپرده‌گذاری، اقدام به پس‌انداز در سیستم بانکی کردند تا بعد از ۱۲ تا ۱۸ ماه، تسهیلات خرید مسکن به آنها تعلق بگیرد. حجم ثبت‌نام در سال ۹۵ به لحاظ نسبتی از ازدواج‌های ماهانه، نشان از اثرگذاری مناسب این مدل تامین مالی تقاضای مصرفی داشت، اما اکنون آمار «دریافت تسهیلات خانه‌اولی مربوط به سال ۹۷» مشخص می‌کند ثبت‌نام کننده‌ها در مسیر دریافت تسهیلات، به دلیل ضربه‌ای که از جهش قیمت مسکن متوجه قدرت خرید آنها شده، متوقف مانده‌اند.
آمار‌ها نشان می‌دهد اگر چه در سال ۹۷ حجم تقاضای جدید برای ثبت نام وام یکم هم در شهر تهران و هم در کل کشور در مقایسه با سال ۹۶ کاهش یافت، اما میزان ریزش این تقاضا‌ها در شهر تهران (افت ۴۰درصدی) به مراتب بیش از سایر شهرهاست که این موضوع به معنای تخریب و تضعیف شدیدتر قدرت وام خانه‌اولی‌ها در شهر تهران در مقایسه با سایر شهرها در پوشش هزینه‌های خرید مسکن است. در کشور، تقاضای جدید برای وام خانه اولی در سال ۹۷ فقط ۲۰ درصد نسبت به سال ۹۶ کاهش یافت که عمده این کاهش نیز مربوط به ریزش اجباری تقاضا در شهر تهران بود.
در کشور در سال ۹۷ مجموعا ۱۸۳ هزارمتقاضی اقدام به افتتاح حساب برای دریافت وام خرید مختص خانه‌اولی‌ها کردند؛ این میزان در سال ۹۶ رقمی معادل ۲۲۵ هزار و۵۰۰ متقاضی بود. به این ترتیب شدت ضربه تورم مسکن به بازار خانه‌اولی‌ها در شهر‌های مختلف، کمتر از تهران بوده است. در سال ۹۷ همچنین، میزان «استفاده» از وام یکم در شهر‌های مختلف، وضعیت مناسبی نسبت به تهران داشت. در کل کشور خانه‌اولی‌هایی که در سال گذشته با تسهیلات، صاحب خانه شدند رشد ۶۲درصدی نسبت به سال ۹۶ داشته است. سال گذشته مجموعا ۶۰ هزار فقره وام یکم به متقاضیان خانه اولی پرداخت شد.
بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد، اگر چه تحت تاثیر سرایت جهش قیمت مسکن پایتخت به سایر کلان‌شهر‌ها و برخی شهر‌های دیگر به خصوص مراکز استان‌ها وشهر‌های بزرگ، میزان تقاضا برای سپرده‌گذاری یا همان «ثبت نام» به منظور دریافت وام یکم از سوی خانه‌اولی‌ها در کشور کاهش یافته، اما بنا بر دست‌کم چهار علت عمده، میزان ریزش ثبت نام جدید برای دریافت این تسهیلات در شهرها در مقایسه با تهران کمتر بوده است. این علت‌ها همچنین در مورد بالاتر بودن نرخ رشد «استفاده» یا همان «دریافت» وام یکم برای خرید مسکن در سال ۹۷ در شهر‌های مختلف در مقایسه با میزان استفاده از این تسهیلات در شهر تهران برای خرید آپارتمان، در همین بازه زمانی، نیز صادق است.
اولین دلیل به رسیدن جهش قیمت از شهر تهران به سایر شهرها با تاخیر زمانی مربوط می‌شود؛ در سال ۹۷، بروز جهش قیمتی در بازار مسکن شهر تهران منجر به خروج اجباری بخش قابل توجهی از خانه‌اولی‌ها از بازار مسکن به دلیل کاهش شدید قدرت خرید آنها شد؛ این در حالی است که از آنجا که تحولات بازار مسکن معمولا با تاخیر زمانی و فاصله چند ماهه از پایتخت به سایر شهرها سرایت می‌کند تاخیر در رسیدن جهش قیمتی تهران به سایر شهرها موجب شد همچنان سقف تسهیلات خرید مسکن یکم برای متقاضیان سایر شهرها به خصوص شهر‌های کوچک از جذابیت کافی برخوردار باشد. عمده این ریزش نیز تحت تاثیر افت تقاضای جدید برای دریافت وام یکم در شهر تهران و سایر کلان‌شهر‌ها و شهر‌های بزرگی است که دچار جهش قیمت یا افزایش محسوس سطح قیمت مسکن شدند.
علت دوم که بی ارتباط به علت اول نیست به نسبت تقریبا مناسب وام خرید مسکن یکم به قیمت مسکن شهر‌های کوچک مربوط می‌شود؛ هم‌اکنون سقف وام خرید مسکن یکم در شهر تهران برای متقاضیان انفرادی ۸۰ میلیون، در مراکز استان‌ها وشهر‌های با جمعیت بیش از ۲۰۰ هزار نفر ۶۰ میلیون ودرسایر شهرها (شهر‌های کوچک) ۴۰ میلیون تومان است؛ این میزان برای زوجین در هر کدام از این سه گروه جغرافیایی دو برابر رقم وام متقاضیان انفرادی یعنی ۱۶۰، ۱۲۰ و ۸۰ میلیون تومان است. اگر چه به دلیل جهش قیمت مسکن در شهر تهران و رشد محسوس قیمت در برخی از کلان‌شهر‌ها وشهر‌های بزرگ، میزان تقاضای جدید برای سپرده‌گذاری به منظور دریافت وام یکم در سال گذشته کاهش یافت، اما به دلیل عدم سرایت کامل جهش قیمت به همه شهر‌های کشور در سال گذشته و در نتیجه پوشش مناسب این تسهیلات در مقایسه با قیمت مسکن در عمده شهرها، میزان تقاضا و استفاده از این تسهیلات از سوی خانه‌اولی‌ها در این مناطق مناسب بود.
در برخی شهر‌های کوچک به دلیل عدم سرایت جهش قیمت، میزان استقبال از این تسهیلات نه تنها کاهش پیدا نکرد بلکه از تهران سبقت گرفت و این عامل به‌عنوان سومین دلیل افت کمتر میزان تقاضای جدید برای دریافت وام یکم در کشور در مقایسه با میزان ریزش تقاضا برای دریافت این تسهیلات در شهر تهران مطرح است. از سوی دیگر تاخیر در بروز رونق معاملاتی در برخی از شهر‌های کشور را می‌توان به‌عنوان چهارمین دلیل این موضوع مطرح کرد؛ رونق معاملاتی در شهر تهران در سال ۹۷ یکی از اصلی‌ترین دلایل جهش قیمت مسکن، تضعیف قدرت خرید متقاضیان، عقب‌نشینی اجباری خانه‌اولی‌ها از بازار ملک و در نتیجه افت میزان تقاضای جدید برای دریافت وام یکم است. این در حالی است که در نیمه اول سال ۹۷، هنوز رونق معاملات مسکن به تعداد قابل توجهی از شهرها سرایت نکرده بود.
اکنون نکته قابل توجه آن است که افت ۴۰ درصدی تقاضای جدید برای دریافت وام یکم به معنای کاهش تعداد خانه‌اولی‌های متقاضی خرید مسکن در بازار نیست؛ بلکه این گروه از متقاضیان که به دلیل جهش قیمت مسکن موفق به خرید واحد مسکونی موردنظر برای سکونت خود نشده اند به بازار اجاره رانده شده‌اند؛ این در حالی است که بخشی از خرید‌های خانه‌اولی‌های مجهز به وام یکم از بازار مسکن به خصوص در نیمه دوم سال گذشته به خرید واحد‌هایی در مناطق پایین‌تر از محل سکونت متقاضیان یا واحد‌های قدیمی‌تر و با متراژ کمتر تنها به قصد حفظ ارزش پول و استفاده از امتیاز وام، اختصاص یافت.
کارشناسان توصیه می‌کنند دست‌کم سقف تسهیلات مختص خانه‌اولی‌ها متناسب با تورم ملکی تعدیل شود. قیمت مسکن در تهران از زمان راه‌اندازی نظام سپرده‌گذاری برای پرداخت تسهیلات خانه‌اولی –خرداد ۹۴- تاکنون، ۳ برابر شده است.
