روزنامه‌ نگاری پهپادی

حجت‌اله عباسی*؛ فنآوری تاثیرات شگرفی بر تمام عرصه‌ها از جمله روزنامه‌نگاری داشته است. مطبوعات، رادیو، تلویزیون، اینترنت، موبایل و پهپاد از جمله این فناوری‌ها هستند و گونه‌های روزنامه نگاری مطبوعاتی، رادیویی، تلویزیونی، اینترنتی، موبایلی و پهپادی را ایجاد کرده‌اند.

فضای سایبر، جلوه‌ای از فناوری پست مدرنیستی است. پیروان فلسفه پست‌مدرنیستی با هر گونه قاعده‌مندی جهانشمول همیشه ساز ناکوک می‌زنند! چرا که آنان با هر گونه قاعده‌مندی از جمله گونه‌بندی‌های علمی مخالف هستند و هر گونه قاعده جهان‌شمول را شالوده‌شکنی می‌کنند. گونه‌بندی ژانر‌های روزنامه‌نگاری، سنتی مدرنیستی و در تعارض جدی با آموزه‌های پست مدرنیستی قرار دارد.

هر چند در فضای سایبر به عنوان جلوه‌ای پست مدرنیستی، گونه‌بندی‌های علمی در موارد گوناگون دیده می‌شوند با این حال این قبیل دسته بندی‌ها، کمتر مبتنی بر مطالعات دقیق و پژوهشگرانه بوده و چندان دقیق و مستدل نیستند.

سرعت سرسام‌آور فناوری مانند طوفانی سهمگین همه چیز را در هم می‌نورد و موجب عدم قطعیت می‌شود. تغییرات پیچیده محیطی ایجاد و موجب برهم زدن هرگونه ثبات و تعادل شده و سد محکمی در برابر هر گونه محیط مطمئن ایجاد می‌کند.

در رشد محیرالعقول فناورانه که هر روز یک مهمان ناخوانده وارد می‌شود امکان پیش‌بینی و قاعده‌مند کردن پدیده‌ها و نظریه‌پردازی تضعیف می‌گردد. از این رو گونه‌بندی‌های علمی مستدل در عصر فناوری اطلاعات کمتر ظهور و بروز می‌یابد.

مطبوعات، رادیو، تلویزیون و اینترنت رسانه جمعی هستند. از این رو فناوری موجب شکل‌گیری گونه‌هایی مانند روزنامه‌نگاری مطبوعاتی، رادیویی، تلویزیونی، اینترنتی و موبایلی شده و البته بدرستی در زمره نام‌گذاری‌های پذیرفته شده است.

در دهه‌های اخیر در عرصه روزنامه‌نگاری عملگرا، شاهد ظهور انواع دیگری از روزنامه‌نگاری با عناوین پهپاد، کوله پشتی و مواردی از این دست بوده که تعابیر واضح و دقیقی نیستند.

در روزنامه نگاری پهپادی (۱) وسیله گردآوری اطلاعات، فناوری پهپاد است که وسیله ارتباط جمعی محسوب نمی‌شود؛ بنابراین نام‌گذاری «روزنامه نگاری پهپادی» قرین به صحت نیست. هر چند ممکن است کتاب‌هایی با این عنوان منتشر شده باشد. البته «روزنامه‌نگاری مبتنی بر پهپاد» تعبیر درستی است و مراد شکل گردآوری اطلاعات رخداد‌ها و پدیده‌های اجتماعی است.

روزنامه‌نگاری کوله‌پشتی (۲) نیز نوعی روزنامه‌نگاری چابک و خرد است و البته کوله‌پشتی، فناوری رسانه‌ای محسوب نمی‌شود. مراد از کوله پشتی محدود بودن عِده (نفرات) و عُده (تجهیزات) و گردآوری و ارسال اطلاعات با نفرات کم و تجهیزات بسیار محدود و کوچک است.

اگر مراد از روزنامه‌نگاری کوله‌پشتی، روزنامه‌نگاری یک نفره (one man band) است که چنین تعبیری و شیوه‌ای سال‌هاست در رسانه‌های بین‌المللی به کار گرفته می‌شود. این نوع روزنامه‌نگاری خرد، برای پاسخ به نیاز‌های فوری رسانه‌ها سامان یافته است و شیوه‌ای کیفی و حرفه‌ای در گردآوری و ارسال اطلاعات نیست.

در عرصه روزنامه‌نگاری این قبیل نامگذاری‌ها نوعی شتاب‌زدگی بوده و چندان سنجیده و مبتنی بر قواعد قابل پذیرش برای پژوهشگران، نظریه‌پردازان، اساتید و دانشجویان علم ارتباطات نیست و بیم آن می‌رود که با سر بر کشیدن هر نوع فناوری نوعی روزنامه‌نگاری نیز آفتابی شود.

این قبیل نام‌گذاری‌های شتاب‌زده، سنت روزنامه‌نگاری و علم ارتباطات را با چالش مواجه کرده و نوعی قاعده‌مندی و هنجارسازی سست را بر عرصه این دانش حاکم می‌کند که در تعارض با قاعده‌مندی‌ها و هنجار‌های پذیرفته شده علوم ارتباطات است.

 

1.drone journalism

2.backpack journalism

*دکترای مدیریت رسانه و مدرس دانشگاه