کیست تخمدان چیست، چه علائمی دارد و به سراغ چه زنانی می‌آید؟

 

فرارو- کیست تخمدان، ساختار‌ی بسته دارد که به شکل کیسه‌ای درون تخمدان قرار گرفته و با مواد مایع، جامد یا نیمه جامد پر شده اند.

در اکثر موارد کیست تخمدان علائم و نشانه مشخصی ندارد. اغلب مواقع کیست‌های بزرگ و حجیم، علائمی که شامل موارد زیر می‌شوند دارند:

• ایجاد درد در نواحی شکمی یا لگن

• افزایش ابعاد شکم و احساس نفخ شکم و سوءِ هاضمه

• درد در هنگام آمیزش جنسی

• حالت تهوع و استفراغ

کیست تخمدان انواع متفاوتی دارد، نظیر: کیست‌های فولیکولی، کیست شکلاتی، درموئید و کیست‌هایی که به دلیل سندروم تخمدان کیست ساز یا پلی کیستیک (PCOS) به وجود می‌آیند. معمولا اکثر کیست‌های تخمدان موجب سرطان نمی‌شوند و از طریق سونوگرافی یا معاینه فیزیکی توسط پزشک متخصص قابل تشخیص هستند. درمان کیست تخمدان می‌تواند به علت ایجاد آن وابسته باشد.

تخمدان‌ها یک جفت غده بیضوی شکل هستند که در لگن واقع شده اند و از طریق لوله‌ای به نام فالوپ به یکدیگر متصل می‌شوند. تخمدان‌ها هورمون‌های جنسی زنانه یعنی پروژسترون و استروژن را تولید می‌کنند. هورمون‌هایی که چرخه قاعدگی را تنظیم می‌کنند. تخمدان‌ها موجب تکامل ویژگی‌های زنانه بدن می‌شوند که در دو طرف رحم قرار دارند، ویژگی‌هایی نظیر شکل اندام‌های زنانه، سینه‌ها و مو‌های بدن.

---

بیشتر بخوانید: آنچه باید درباره قرص های ضد بارداری بدانید

کیست تخمدان، کیسه‌ای حاوی مایع است که درون تخمدان یا بر روی آن رشد می‌کند. انواع متفاوتی از کیست‌های تخمدان وجود دارد و اکثر کیست‌ها به خودی خود یا با مصرف قرص در طی ۶ تا ۸ هفته از بین می‌روند و سبب بروز اختلالات چندانی نمی‌شوند.

کیست تخمدان توده‌ای غیر سرطانی است و همانطور که گفته شد بسیاری از کیست‌ها بدون علامت اولیه هستند، اما بعضی از آن‌ها ممکن است دردناک باشند یا سبب قاعدگی سنگین شوند.

زنانی که مشکوک به کیست تخمدان هستند باید قبل از انجام هر گونه درمانی در خانه به پزشک مراجعه کنند، زیرا تشخیص علت بروز کیست ضروری است. درد شدید ناشی از کیست تخمدان می‌تواند نشان دهنده آن باشد که لوله تخمدان یا فالوپ شکسته یا آسیب دیده است. پارگی کیست نیز یک مورد اورژانسی به حساب می‌آید.

دلایل گوناگونی برای ایجاد کیست‌ها وجود دارد و البته اکثر شان سرطانی نیستند.

 

۱. کیست فولیکولی (Follicular)
یکی از متدوال‌ترین کیست‌ها در تخمدان است و در نتیجه رشد و بزرگ شدن یک فولیکول به وجود می‌آید. فولیکول کیسه‌ای حاوی مایع و تخمک است. کیست فولیکولی هنگامی ایجاد می‌شود که فولیکول در زمان چرخه قاعدگی از اندازه طبیعی خود بزرگ‌تر شده و به تخمک اجازه خروج را نمی‌دهد. این نوع از کیست تخمدان عموما خود به خود درمان می‌شود و برخی مواقع در کیسه‌های ایجاد شده، خون نشتی به تخمک نیز دیده می‌شود.

۲. کیست کورپوس لوتئوم (Corpus luteum)
کیست کورپوس لوتئوم یا کیست جسم زرد غده‌ای کوچک و موقتی است که پس از آزاد شدن تخمک از تخمدان، در تخمک شکل می‌گیرد. وظیفه کورپوس لوتئوم تولید هورمون پروژسترون است که در آماده کردن پوشش درونی رحم یا همان آندومتر برای لانه گزینی تخمک بارور‌شده نقش اصلی دارد.

تولید فراوان مایع قهوه‌ای رنگ، سبب انباشته شدن فضای داخلی فولیکول و بزرگ شدن غیر عادی این کیست می‌شود. علت ایجاد کیست، جسم زرد است. کیست جسم زرد با سونوگرافی تشخیص داده می‌شود و در اکثر مواقع به طور خودکار پس از مدتی کوچک می‌شود و از بین می‌رود.

۳. کیست شکلاتی (Chocolate)
آندومتر (بافت لایه داخل رحم) در این نوع از کیست‌ها در سایر قسمت‌های بدن رشد می‌کنند. این اختلال به طور عمده تخمدان ها، روده بزرگ و لگن را درگیر می‌کند. انتشار بافت آندومتر به خارج از ناحیه لگن و چسبندگی احشا و ارگان‌ها از نتایج این کیست به شمار می‌رود. محتویات کیسه‌های کیستی در این نوع، به رنگ قهوه‌ای و قرمز است و از همین رو به آن کیست شکلاتی گفته می‌شود.

۴. سندروم تخمدان پلی کیستیک (Polycystic)
PCOS یا سندروم تخمدان کیست ساز، در نتیجه اختلالات هورمونی و معمولا بر زنان در سنین باروری (بین ۱۵ تا ۴۴ سال) اثر می‌گذارد، دلیل اصلی نا باروری در زنان است. در حقیقت وجود چند کیست کوچک در تخمدان‌ها سبب ایجاد این سندروم می‌شود.

۵. کیست درموئید (Dermoid)
کیست درموئید یا کیست مویی در واقع یک تومور خوش خیم است که حاوی چربی، خون، مو، غضروف یا بافت‌های تیروئیدی است. نوع کیست مویی تخمدان در سنین باروری زنان ایجاد می‌شود. این کیست‌ها روی یک یا هر دو تخمدان به وجود می‌آیند و معمولا علامتی ندارند. در صورتی که این کیست‌ها بزرگ شوند، ممکن است سبب چرخش تخمدان و ایجاد اختلال در جریان خون شوند.

۶. آبسه لوله تخمدان
آبسه لوله تخمدان به معنای آبسه‌ای است که لوله رحمی و تخمدان را درگیر می‌کند. در موارد حاد، کیست‌ها درون یا روی لوله‌های تخمدان را پر می‌کنند و فرد بیمار باید فورا درمان را پیگیری و آغاز کند.

 

 

درد‌های ناحیه شکمی و لگن ممکن است ناشی از علائم ایجاد کیست تخمدان باشد. این درد‌ها ممکن است به دلایل زیر باشند که عبارتند از:
• پارگی کیست
• بزرگ شدن و کشش کیست
• خونریزی در کیست
• پیچ خوردگی کیست که به نام تورشن (torsion) نیز شناخته می‌شود

اگر کیست‌های تخمدان حجیم شده باشند، در بعضی موارد سبب تکرر ادرار و یا حتی از دست دادن کنترل ادرار می‌شوند و علائم دیگر نیز عبارتند از:
• مشکل و درد برای تخلیه مثانه و حرکات دردناک روده
• کمر درد
• مشکلات سو هاضمه
• احساس سیر شدن پس از کمی غذا خوردن
• احساس نیاز به دفع پیوسته
• احساس درد هنگام آمیزش جنسی

 

اکثر کیست‌های تخمدان سرطان زا نیستند، اما در برخی از سرطان‌های تخمدان نواحی کیستیک در داخل تومور رشد پیدا می‌کنند. کیست‌های تخمدان در بعضی موارد در دوران بارداری ایجاد می‌شوند و از طریق سونوگرافی، خانم‌های باردار متوجه وجود آن‌ها می‌شوند.

کیست‌های دوران بارداری عموما نیاز به جراحی و درمان جدی ندارند. اما در صورتی که تومور کیستیک بدخیم تشخیص داده شوند، درمان و پیگیری آن امری ضروری است. تعدادی از این کیست‌ها به چرخه قاعدگی مرتبط می‌باشند و قبل از شروع علائم دوران یائسگی به وجود می‌آیند. اگرچه بعد از دوران یائسگی نیز احتمال ایجاد کیست‌های متفاوتی همچنان در زنان وجود دارد. معمولا کیست‌ها با سونوگرافی تشخیص داده می‌شوند، اما سایر روش‌ها مانند سی تی اسکن یا MRI امکان معاینه و تشخیص را نیز فراهم می‌آورند.

در صورتی که یک زن در دهه چهلم زندگی اش یا حتی کمتر این سن است و دوره قاعدگی منظمی دارد، اما دچار کیست تخمدان است، نباید خیلی نگران این مسئله باشد. کیست‌هایی مانند جسم زرد و کیست فولیکولی بسیار در میان زنان رواج دارند و خیلی زود خوب می‌شوند. این کیست‌ها معمولا در زمان تخمک گذاری ایجاد می‌شوند و آنقدر‌ها هم نگران کننده نیستند.

 

قرص‌های ضد بارداری مانع از فرایند تخمک گذاری می‌شوند. در نتیجه پزشکان ممکن است احتمال ابتلا به کیست‌های بی خطر مانند کیست فولیکولی را در زنانی که از این قرص‌ها مصرف می‌کنند بسیار کم می‌دانند، اگرچه بروز علائم و تشخیص کیست در این دسته از افراد نیازمند پیگیری بیشتر است.

کیست‌های بدخیم و خطرناک از بافت‌های جامد تشکیل شده است و شبیه کیسه‌های کوچک حاوی مایع نیستند. در نتیجه شکل آن‌ها در سونوگرافی کمک زیادی به تشخیص نوع آن‌ها می‌کند. تا قبل از ۲۰، ۳۰ سالگی احتمال به وجود آمدن کیست بدخیم کم است. با این وجود عموما اکثر کیست‌هایی که بعد از ۴۰ سالگی ایجاد می‌شوند، خوش خیم و بی خطرند، ولی چنانچه کیستی بدخیم در تخمدان ایجاد شود، معمولا در بیشتر مواقع بعد از ۴۰ سالگی است.

 

بیشتر کیست‌ها بین دو تا سه ماه از بین می‌روند، اما برخی مواقع پارگی کیست یا مواردی از این دست موجب درد و ناراحتی در فرد می‌شود. معاینه نواحی شکم و لگن وجود کیست تخمدان را تشخیص و تأیید می‌کند. در بسیاری از موارد افراد از وجود کیست در تخمدان خود بی خبرند و معمولا تمام زنان مواردی از کیست بی خطر را در طول زندگی در تخمدان خود خواهند داشت، اما درمان کیست‌های تخمدان ارتباط تنگاتنگی به علت بروز و تشکیل آن‌ها دارد. سن، اندازه کیست و ظاهر آن در درمان بسیار موثر است. در صورتی که وجود کیست همراه با درد نباشد، نیازی به جراحی و پیگیری تخصصی نیست.

درمان خانگی کیست نمی‌تواند کیست را از بین ببرد. اگرچه از درمان خانگی هدف از بین بردن علائم و کنترل درد است. به عنوان مثال بیشتر زنانی که کیست تخمدان دارند در طول دوره قاعدگی درد بیشتری را تجربه می‌کنند در نتیجه درمان خانگی کیست تخمدان بر مدیریت درد پریودی تمرکز دارد.

تعدادی از درمان‌های خانگی کیست تخمدان شامل ۸ مورد زیر می‌شوند:

۱. دارو‌های بدون نسخه
دارو‌های ضد التهابی غیر استروئیدی نظیر ایبوپروفن، در کاهش درد ایجاد شده بوسیله کیست تخمدان از جمله قولنج پریودی موثر است. زنانی که دارو‌های مسکن روی آن‌ها اثری ندارد باید با پزشک خود در این باره مشورت کنند، زیرا درد شکمی می‌تواند اختلال شدید ایجاد کند.

در برخی مواقع پزشک ممکن است داروی مسکن متفاوتی را تجویز کند نظیر داروی کودامون که حاوی کدئین است.

۲. ماساژ
درد کیست ممکن است موجب شود عضلات اطراف آن دچار تنش شوند. این مسئله سبب ایجاد درد بخصوصی در دوره پریودی می‌شود. ماساژ کمر، ران، باسن و معده می‌تواند در کاهش تنش عضلات و درد موثر باشد.

۳. ورزش و ایجاد کشش عضلانی
ورزش و انجام حرکات کشش عضلانی نیز می‌تواند در از بین بردن درد مرتبط با کیست تخمدان موثر باشد. علاوه بر این به عضلات در حال تنش نیز کمک می‌کند. تعدادی از زنان با ورزش سنگین، درد شان تسکین پیدا می‌کند در حالی که تعدادی دیگر از آن‌ها ترجیح می‌دهند تمرین کششی و یوگا کار کنند.

ورزش می‌تواند سبب کنترل وزن در زنان دارای کیست تخمدان شود. حتی بدون کاهش وزن، ورزش ممکن است از درد به سبب کشش عضلات بکاهد. این کار می‌تواند از بروز کیست‌های بیشتر جلوگیری کند و به مبارزه با مقاومت انسولین کمک کند.

 

۴. گرما
گرما جریان خون را افزایش می‌دهد که به خودی خود به کاهش درد کمک می‌کند. سعی کنید به کمک یک کمپرس گرم یا یک بطری آب گرم پیچیده در حوله و گذاشتن آن روی کمر یا شکم در حدود ۲۰ دقیقه درد خود را تسکین دهید. بهتر است که این کار را چند بار در روز تکرار کنید، زیرا گذاشتن کمپرس گرم به مدت طولانی ممکن است سبب سوختگی پوست شود. بنا براین بهتر است در استفاده از آن‌ها احتیاط کنید.

۵. تکنیک‌های ریلکسیشن
استرس و اضطراب می‌تواند بر شدت درد بیفزاید. تکنیک‌های ریلکسیشن همچون مدیتیشن (مراقبه)، یوگا و نفس عمیق، ممکن است به رفع استرس و کاهش شدت درد کمک کند. علاوه بر این، این تکنیک‌ها می‌تواند به شخص کمک کند تا درد طولانی مدت را کنترل کند و سلامت کلی خود را بهبود ببخشد.

۶. دستگاه فیزیوتراپی
دستگاه تحریک کننده سیستم عصبی (TENS) امواج الکتریکی ایمنی به اعصاب بدن ارسال می‌کند. این امواج می‌تواند چگونگی پاسخ اعصاب به درد را تغییر دهد، که نه تنها به کاهش درد پریودی بلکه از درد کیست تخمدان نیز می‌کاهد. دستگاه‌های تحریک کننده عصبی معمولا بدون نسخه وتجویز پزشک در دسترس هستند، اما پزشک نیز ممکن است آن‌ها را تجویز کند.

۷. کاهش وزن
در صورتی که اضافه وزن داشته باشید، کاهش وزن می‌تواند به تنظیم بهتر هورمون‌ها در بدن، پیشگیری از ایجاد کیست‌های بیشتر و بهتر شدن علائم درد و کوفتگی کمک کند. کاهش وزن با وجود تخمدان پلی کیستیک مشکل است در نتیجه سعی کنید برای دستیابی به این هدف برنامه ریزی کنید مسئله‌ای که می‌تواند زمانبر باشد.

۸. تغییر رژیم غذایی
بسیاری از زنانی که سندرم تخمدان پلی کیستیک دارند معمولا به انسولین مقاوم هستند. این می‌تواند سبب ابتلا به دیابت شود، بارداری را مشکل‌تر کند و از طرفی موجب افزایش وزن شود.

طیف وسیعی از تغییرات رژیم غذایی می‌تواند در درمان و کاهش درد موثر باشد، اما از آنجایی که تحقیقات به رژیم غذایی خاصی برای سندرم تخمدان پلی کیستیک اشاره نکرده است در نتیجه ممکن است که نیاز به مراجعه به متخصص تغذیه باشد تا دریابید که کدام رژیم غذایی برای شما از همه بهتر است.

فردی که تخمدان پلی کیستیک دارد ممکن است به انسولین مقاومت داشته باشد که رژیم غذایی برای کاهش مصرف قند مفید است. قند در غذا‌های گوناگونی از جمله کربوهیدرات‌ها نظیر نان و پاستا وجود دارد.

پزشک ممکن است آزمایش خون بنویسد تا اطمینان حاصل نماید که آیا این شخص در معرض خطر دیابت قرار دارد یا خیر. انتخاب غذا‌های سالمی که به شخص برای رساندن وزنش به وضعیتی سالم کمک می‌کند نیز مفید خواهد بود.

 

 

به استثنا مواردی که کیست‌ها در حال رشد هستند یا علائمی را به وجود می‌آورند ممکن است درمان پزشکی ضروری باشد.

درمان‌های پزشکی برای کیست تخمدان عبارتند از:

• دارو‌های ضد بارداری برای تنظیم هورمون‌ها و کاهش خطر رشد بیشتر کیست ها.

• متفورمین به منظور کاهش حساسیت انسولین در زنانی که مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک هستند.

• برداشتن تخمدان یا لوله فالوپ در صورتی که کیست به این بافت‌ها به شدت آسیب وارد کند.

همچنین پزشک ممکن است انجام سونوگرافی منظم را برای تومور بدخیم تجویز کند. برخی مواقع پزشک حتی با وجود سرطانی نبودن تومور و نداشتن هیچ علامت ناخوشایندی برداشتن تومور را توصیه کند.

---

سخن پایانی
کیست تخمدان مساله‌ای شایع است و در اکثر مواد بی ضرر هستند و به مرور زمان از بین می‌روند. حتی زمانی که ثابت باشند درمان آن‌ها مطمئن و قابل اعتماد است و می‌تواند سبب جلوگیری از ایجاد کیست‌های بیشتر شود.

درمان خانگی برای کیست تخمدان، سبب از بین رفتن کیست‌ها نمی‌شود، اما می‌تواند درد و ناراحتی ناشی از آن را کاهش دهد. خانم‌ها بهتر است به هر نوع تغییرات در علائم دوران قاعدگی توجه کنند و به هیچ وجه نباید درد شدید لگن را نادیده بگیرند.

منابع: medicalnewstoday
Medicinenet