هزینه ۷ میلیونی چاپ مقاله در ژورنال‌های داخلی!

اگرچه تعداد ژورنال‌های داخلی در کشور افزایش یافته، اما به دلیل عدم نظارت دقیق وزارت علوم این نشریات پژوهشی وضعیت نابسامانی دارند.

به گزارش فرهیختگان، کافی است یک جست‌وجوی کوتاه در اینترنت داشته باشید تا به لیستی بلند از ژورنال‌های داخلی برسید، نشریاتی که اکثرا مربوط به دانشگاه‌های سطح یک کشور هستند و در همه گروه‌های آزمایشی زمینه لازم برای چاپ مقالات دانشجویان و اساتید را فراهم کرده‌اند؛ اما گویی در مرحله عمل آن‌طور که باید امکان دسترسی به آن‌ها وجود ندارد و اگر کسی خواهان چاپ مقاله‌اش در مجلات علمی پژوهشی داخلی است، باید از هفت‌خوان عبور کند تا بتواند به این هدفش برسد و همین مساله یکی از دلایلی شده تا جامعه دانشگاهی بیش از آنکه تمایلی به آن‌ها داشته باشد، اشتیاق به چاپ مقالات در ژورنال‌های خارجی پیدا کند؛ موضوعی که به‌طور مفصل درباره آن در گزارشی که با عنوان «افزایش تولید مقاله‌های ایرانی برای ژورنال‌های علمی- خارجی» که در ۹ مردادماه در صفحه پنج روزنامه منتشر شد، صحبت کردیم. در این مطلب نیز سعی کرده‌ایم این مهم را از زبان افرادی که مسئولیتی در مجلات داخلی دارند، بازگو کنیم.

هرچند در ابتدا تصور می‌کردیم صحبت از مشکلات موجود در مجلات و به‌طور مثال چرایی گرفتن پول از استاد یا دانشجویی که خواهان چاپ مقاله‌شان در ژورنال‌های داخلی هستند، کار چندان سختی نباشد؛ اما بعد از پیگیری‌های زیاد و رسیدن به چند گزینه محدود، متوجه اشتباه بودن تصورات‌مان شدیم؛ چرا که فردی که از مدیران اجرایی سابق یکی از مجلات علوم انسانی است، با گذاشتن شرط عدم‌رسانه‌ای شدن نامش حاضر به گفتگو با «فرهیختگان» شد.

به گفته او چاپ مقاله در مجلات ISI بیشتر از داخلی هزینه دارد و به‌رغم اینکه در مجاری رسمی مجلات وزارت علوم طبق قوانین همین وزارتخانه نمی‌توانند بیش از ۴۰۰ هزار تومان برای چاپ مقاله‌ای هزینه دریافت کنند، اما این مبلغ در بازار‌های غیررسمی به هشت میلیون تومان هم می‌رسد و بیشتر دانشجویان این مبلغ را پرداخت می‌کنند.

دریافت ۷ میلیون تومان از دانشجویان برای چاپ مقاله!
آن‌طور که مدیر اجرایی سابق یکی از مجلات علوم انسانی می‌گوید: «شرط دفاع از رساله برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی انتشار مقاله در مجلات علمی و پژوهشی است و همین موضوع باعث می‌شود دانشجویانی که فرصت کافی برای طی شدن روال عادی بررسی مقاله از سوی مجلات را نداشته باشند، حاضر به پرداخت هزینه‌های زیادی برای این کار شوند؛ مساله‌ای که در مجلات علوم انسانی بیشتر از علوم پزشکی به چشم می‌خورد و دلیل این مساله نیز طولانی بودن روند داوری‌ها در این مجلات است.»

او ادامه می‌دهد: «پرداخت مجدد شهریه و همچنین طولانی شدن زمان تحصیل باعث می‌شود دانشجویان دست به چنین کاری بزنند؛ از سوی دیگر نباید فراموش کنیم این قبیل اتفاقات بیشتر در مجلاتی رخ می‌دهد که سردبیر آن‌ها به‌طور دائم در تحریریه حضور ندارد و بیشتر کار‌ها از سوی مدیران اجرایی انجام می‌شود؛ علاوه‌بر آن طولانی شدن روند داوری‌ها که بعضا تا دو سال هم طول می‌کشد، باعث شده دانشجویان و حتی اساتید مجبور به پرداخت هزینه اضافی برای چاپ مقالات‌شان شوند.»

مدیر اجرایی سابق یکی از مجلات علوم انسانی تصریح می‌کند: «درحالی معمولا زمان داوری مقالات از ۶ ماه تا دو سال زمان می‌برد که اگر فردی بتواند پارتی در مجلات پیدا کند، این مدت به کوتاه‌ترین زمان می‌رسد. یکی دیگر از مشکلات موجود در مجلات این است که اکثر سردبیران، استاد‌تمام بوده و بیش از ۴۵ سال دارند، از این‌رو حوصله کافی برای رصد و بررسی تمام مقالاتی را که به مجله ارسال می‌شود، ندارند و این وظیفه را به دانشجویان خود محول می‌کنند.»

او در توضیح بیشتر این مساله می‌گوید: «از آنجا که دانشجویان دنبال نام هستند، اقدام به بده بستان با مجلات دیگر می‌کنند و امروزه این مساله تا جایی پیش رفته که عملا داوری مقالات تنها برای دانشجویان و اساتیدی که می‌خواهند از مسیر قانونی مقاله‌شان را منتشر کنند، اعمال می‌شود، همچنین در حوزه علوم انسانی شاخصه‌های سختگیرانه‌ای برای پذیرش مقاله از سوی داوران وجود دارد و به همین دلیل کمتر پیش می‌آید کار داوری روی اثری در ظرف کمتر از ۶ ماه به نتیجه برسد.»

سردبیری مجلات؛ پلی برای سریع‌تر رسیدن به استادتمامی
مدیر اجرایی سابق یکی از مجلات علوم انسانی با بیان اینکه اگر عضو هیات‌علمی مجله علمی و پژوهشی باشد، می‌تواند ظرف دو سال به استادتمامی برسد، می‌گوید: «همین مساله باعث شده بسیاری از اعضای هیات‌علمی به دنبال راه‌اندازی مجله و سردبیری آن باشند و به همین دلیل شاهد افزایش چشمگیر تعداد ژورنال‌های داخلی هستیم.»

او ادامه می‌دهد: «اگر مقاله‌ای از سوی داوران رد شود، حتما علت این مساله به سردبیری مجله گفته می‌شود، اما در بسیاری از موارد مجلات خود را ملزوم به ارائه توضیح به دانشجو یا استادی که نگارش مقاله را برعهده دارد، نمی‌داند؛ از این‌رو می‌بینیم که درصورت رد شدن مقاله‌ای تنها به گفتن جمله «مقاله شما با اولویت‌های مجله ما هم‌راستا نیست» بسنده می‌شود و این موضوع باعث سردرگمی نویسنده خواهد شد؛ علاوه‌بر آن برخی مجلات، چون به دلیل بده بستان‌ها منتشر می‌شوند، سردبیر ارزش زیادی برای وقت نگارنده مقالات قائل نیست.»

مدیر اجرایی سابق یکی از مجلات علوم انسانی به قوانین وزارت علوم درباره مجلات اشاره و عنوان می‌کند: «این قوانین کلی است تا جایی که می‌توان گفت: نظارت دقیقی روی نشریات وجود ندارد؛ هرچند رعایت برخی مولفه‌ها مانند انتشار به‌موقع، رفرنس‌دهی و... ملاک قرار می‌گیرد، اما در مجموع نظارت دقیقی را شاهد نیستیم و از سوی دیگر برای هرکدام از قوانین موجود نیز راه دورزدنی وجود دارد و نشریات به‌راحتی می‌توانند قوانین را نادیده بگیرند.»

او تصریح می‌کند: «درمقابل مجلات، افرادی را نیز داریم که اقدام به فروش مقاله می‌کنند، به‌طور مثال در سال یک مقاله می‌نویسند و به قیمت هفت میلیون می‌فروشند یا برخی افراد در داخل دانشگاه‌ها به دلیل شرایط اقتصادی اقدام به گرفتن پول برای چاپ مقاله در برخی مجلات می‌کنند، به‌طوری که برای هر مقاله سه تا چهار میلیون تومان دریافت کرده و آن را در مجله آن دانشگاه منتشر می‌کنند. با این حال نباید فراموش کرد مقالاتی که از نظر علمی در سطح پایینی هستند، به‌طور طبیعی نمی‌توانند در دانشگاهی مانند تهران منتشر شوند، اما همین مقالات در مجلات دانشگاه‌های دیگر با پرداخت مبلغی به‌راحتی چاپ می‌شوند.»

قائل شدن حق انتشار مقالات از سوی سردبیران در مجلات‌شان قانونی نیست
مدیر اجرایی سابق یکی از مجلات علوم انسانی می‌گوید: «متاسفانه بی‌اخلاقی در مجلات وجود دارد، به‌رغم اینکه مجلات برای بیت‌المال هستند، اما سردبیران به خودشان حق می‌دهند در هر شماره‌ای از مجله یک سهم برای چاپ مقاله مختص

خود کنار بگذارند تا جایی که در هر شماره نصف یا کمتر از نصف مقالات به خود سردبیران و نزدیکان آن‌ها اختصاص پیدا می‌کند. علاوه‌بر آن، گاهی انتشار مقاله‌ای در یک مجله براساس قوانین و نامربوط بودن موضوع مقاله با حوزه کاری مجله خلاف قانون است، اما سردبیران با تغییر در عنوان مقاله اقدام به چاپ آن می‌کنند.»

به گفته او مجلات در هر شماره مجاز هستند تا حداقل ۶ و حداکثر ۱۴ مقاله را منتشر کنند، اما گاهی تا ۲۴ مقاله نیز منتشر می‌شود و با توجه به عدم‌نظارت دقیق روی مجلات با آن‌ها برخوردی نیز صورت نمی‌گیرد.

با توجه به صحبت‌های این فرد سراغ میرعلی سیدنقوی، عضو هیات تحریریه نشریه مطالعات مدیریت (بهبود و تحول) متعلق به دانشگاه علامه طباطبایی رفتیم. نقوی درباره تعداد نشریات داخلی می‌گوید: «در گذشته تعداد نشریات داخلی کم بود، اما طی دو سال گذشته مجوز‌های زیادی در این حوزه صادر شده تا جایی که امروزه فقط در حوزه مدیریت، ناجا ۱۰ نشریه دارد و تعداد مجلات این حوزه در کل کشور به ۳۰ تا ۴۰ عدد می‌رسد، درحالی که در گذشته تنها سه تا چهار نشریه در این زمینه داشتیم.»

نشریات از لحاظ کمیت مورد تجدیدنظر قرار بگیرند
او با تاکید بر اینکه امروزه دیگر مساله کمی نشریات داخلی مطرح نیست، بیان داشت: «امروزه از لحاظ کمی نشریات داخلی به جایی رسیده‌ایم که تصور می‌کنم نیازمند تجدیدنظر نیز هستیم.»

عضو هیات تحریریه نشریه مطالعات مدیریت تصریح می‌کند: «متاسفانه بسیاری از مقالاتی که برای چاپ به نشریات داخلی ارسال می‌شوند، کیفیت علمی لازم را نداشته و هیچ بار علمی جدیدی اضافه نمی‌کند، از این‌رو داوران اقدام به رد آن‌ها می‌کنند، علاوه‌بر آن بسیاری از مقالات نیز تکراری بوده که از عرصه داوری کنار گذاشته می‌شوند.»

نقوی تصریح می‌کند: «در وهله اول باید آموزش‌هایی نیز به دانشجویان ارائه شود تا بدانند چطور باید برای نگارش مقالات عمل کنند؛ چراکه در این حوزه با مشکلات زیادی روبه‌رو هستیم و هنوز دانشجویان ما نمی‌دانند چطور باید طرح مساله کرده و مقاله‌شان را بنویسند. از سوی دیگر نباید فراموش کنیم مقاله، زبان علمی است، اما گاهی نوع نگارش مقالات به حدی ضعیف بوده یا محتوا خالی از بار علمی است که اصلا نمی‌توان آن‌ها را در مجلات داخلی منتشر کرد.»

وجود بی‌انگیزگی میان اعضای هیات‌علمی برای داوری مقالات
او می‌گوید: «امروزه دفاع دانشجویان دکتری از رساله‌شان به ارائه مقاله منوط شده و همین مساله باعث می‌شود دانشجویان به هر قیمتی به دنبال انتشار مقاله‌شان در نشریات باشند و این مساله نه‌تن‌ها برای دانشجویان استرس‌زا است بلکه به نشریات نیز صدمه می‌زند، به‌طوری که گاهی شاهد هستیم دانشجو مقاله‌اش را به چندین نشریه می‌فرستد تا بالاخره مقاله‌اش در یکی از آن‌ها منتشر شود.»

عضو هیات تحریریه نشریه مطالعات مدیریت درباره طولانی بودن پروسه داوری‌ها این‌طور توضیح می‌دهد: «برای هر مقاله دو یا سه داور تعیین می‌شود و از آنجا که انگیزه کافی میان داوران وجود دارد، شاهد طولانی شدن زمان داوری‌ها هستیم، علاوه‌بر آن پولی نیز به اعضای هیات‌علمی برای داوری مقالات پرداخت نمی‌شود و درنهایت برای هر مقاله ۳۰ هزار تومان به داور می‌پردازند و همه این مولفه‌ها باعث می‌شود داوری به‌طور معمول دو تا سه ماه زمان ببرد، البته گاهی شاهد هستیم فصلنامه بعد از دو ماه اقدام به تغییر داور می‌کند و همین مساله در افزایش زمان داوری مزید بر علت است.»

نقوی با بیان اینکه هر داور باید چهار تا پنج مقاله را داوری کند و این موضوع مهمی است که باید مدنظر قرار بگیرد، ادامه می‌دهد: «زمانی که مقاله‌ای از سوی داوران رد می‌شود، علت این مساله به سردبیران نشریه اعلام می‌شود، اما گاهی نشریات می‌نویسند این مقاله در چارچوب فصلنامه نیست، علاوه‌بر آن نباید فراموش کرد وقتی مقاله‌ای از سوی داوران قبول نمی‌شود، یا از نظر محتوا مشکل داشته یا موضوع تکراری بوده، بنابراین امکان اصلاح و رفع ایرادات مقاله به‌طور طبیعی وجود ندارد.»

او درباره دریافت پول از دانشجویان برای چاپ مقاله در نشریات داخلی می‌گوید: «پولی که از دانشجویان یا اساتید برای چاپ مقاله گرفته می‌شود اصلا به داوران نمی‌رسد، به حساب خزانه و دانشگاه واریز می‌شود و بعید می‌دانم این پول در اختیار فصلنامه و نشریات قرار بگیرد.»