دکتر حجت‌الله عباسی* حتمن تا کنون تعبیر کوه یخ شناور در اقیانوس را شنیده‌اید. کوه یخی دو بخش آشکار و پنهان دارد که بخش آشکارش بخش خیلی کوچک آن را تشکیل می‌دهد.
کوه یخی تمثیل خوبی برای تبیین فضای وب است که دو بخش سفید و سیاه یا آشکار و پنهان دارد و البته بخش بزرگش؛ وب سیاه یا "دارک وب" به بازار مکاره‌ای هولناک برای بشریت سیاره زمین تبدیل شده است.
سطح آشکار وب و کارکرد‌های آن برای همه کاربران آشنا هست، ولی بخش پنهان آن که بخش بسیار بزرگتری را تشکیل می‌دهد از ناشناخته‌های اینترنت است. نه تنها جنس کاربران این دو فضا با هم متفاوت هست بلکه محتوا و کارکرد‌های این دو بخش نیز، در کارزاری نفس‌گیر مقابل یکدیگر صف‌آرایی کرده‌اند.
بخش تاریک وب به بازار مکاره‌ای تبدیل شده‌است که در خدمت انواع و اقسام تبهکاری از خرید و فروش مواد مخدر، تجارت ارز تقلبی، مدارک جعلی، سلاح و مهمات و مواد منفجره و خرید و فروش اعضای بدن، ویروس‌های کامپیوتری، اقدامات غیر قانونی و هرنوع تبهکاری و اقدامات مجرمانه شناخته و ناشناخته و استخدام تروریسم و آدم‌کش قرار گرفته است. البته باید توجه داشت دسترسی به بخش وب سیاه با مرورگر‌ها و نرم افزار‌های رایج میسر نیست.
این گزاره درستی است که وب خدمات سرشاری به انسان امروزی داده و امور را تسهیل کرده است، ولی نباید دچار شیفتگی مفرط به این ابررسانه شد. زیرا به همان میزان که این فناوری مزیت برای بشر امروزی ایجاد کرده، گرفتاری‌ها و مشکلات را بویژه در بخش تاریکش به صورت سرسام آور افزایش داده است.
دوگانه‌های "خیر و شر"، "سیاه و سفید"، "نیکوکاری و تبهکاری"، "مردم دوستی و مردم‌ستیزی" "امنیت و ناامنی" سایه به سایه در دو بخش فضای وب همدیگر را تعقیب می‌کنند. بویژه این‌که هیچ کس، جای دیگری را در این فضا تنگ نکرده است. حذف مرزبانی و گمنامی در کنشگری در فضای مجازی، برغم محاسن پرشمارش، خطرات و آسیب‌هایی کمرش کن را در کمین انسان امروزی قرار داده است.
در قسمت ناپیدا و کمتر شناخته شده اینترنت، مشهور به وب سیاه، شهر‌های مجازی با اجتماع خلاف کاران تشکیل شده است. خلافکارانی که با مرورگر‌های ناشناخته و نرم افزار‌های پیچیده، دور از چشم‌های نهاد‌های قانونی و نظارتی در اقصی نقاط جهان، با براه انداختن بازارها، سرگرم تجارت و سوداگری انواع بزه‌کاری و ترویج تجارت غیرقانونی هستند.
کاربران بخش پنهان وب سیاه، اغلب افرادی افراطی و خلافکار هستند که به هیچ صراطی مستقیم نیستند. دارک وب، حیاط خلوت خوبی برای ترویج بزه‌کاری شده و خلاف‌کاران و هکر‌ها با توجه به وجود دالان امن، از ظرفیت بالایی برای توسعه اقدامات مجرمانه بهره می‌برند.
وقتی از دارک وب سخن به میان می‌آید نباید آن را با "دیپ وب" یا وب عمیق و همچنین رسانه‌های اجتماعی اشتباه گرفت. هر فعالیت پنهان از نوع دارک وب نیست بویژه فعالیت‌هایی قانونی که مراکز حساس و نهاد‌های اجتماعی یا افراد با هدف حفظ حریم خصوصی، دسترسی دیگران را دشوار و بل غیرقابل دست یافتنی می‌کنند.
انسان امروزی با دست خودش در کمند اختراعات و نوآوری‌های فناورانه گرفتار شده است. عبور مطمئن از این شاهراه پرخطر با آموزش مستمر، کاربست تفکر انتقادی، بکارگیری عقل سلیم و راهکار‌هایی مانند خودنظارتی، خودارزیابی و خودکنترلی پیام‌های رسانه‌ای در فضای وب میسر است.
*دکتری مدیریت رسانه و مدرس دانشگاه
