آیا جنین هم از اموال متوفی ارث می‌برد؟

 

فرارو- شاید به ذهنتان برسد که جنینی که هنوز متولد نشده است هیچ ارثی از ماترک متوفی نخواهد برد، ولی این کاملاً اشتباه است. در این مقاله با ما همراه باشید تا شرایطی را که با تحقق آن جنین ارث می‌برد را مورد بررسی قرار دهیم.

در اصطلاح حقوقی مقصود از ارث انتقال مالکیت اموال میت پس از فوت به وراث است قانون گذار در کلام خود کسی را که ارث می‌برد وارث، متوفی را مورث و اموال و دارایی متوفی در حین فوت وی را ترکه می‌نامد.

به موجب ماده ۹۵۷ قانون مدنی، جنین به شرط اینکه زنده متولد شود از حقوق مدنی برخوردار می‌شود بنابراین می‌توان گفت: جنین نیز دارای نوعی شخصیت است و می‌تواند صاحب حق باشد که مهم‌ترین این حقوق عبارتند از: حق حیات، حق ارث بردن، حق هدیه گرفتن و اینکه مالی به نفع وی وصیت شود.

همان طور که می‌دانید یکی از شرایط تحقق ارث وجود وارث برای شخص متوفی است؛ بنابراین برای اینکه شخصی وارث باشد و بتواند ارث ببرد، باید در زمان مرگ متوفی وجود داشته باشد.

قانون ایران جنین را در صورتی دارای حقوق می‌داند که زنده متولد شود و ارث بردن هم از این قاعده مستثنی نیست. به موجب قانون مدنی شرط وراثت زنده بودن در حین فوت مورث است و اگر جنینی باشد در صورتی ارث می‌برد که نطفه او حین فوت مورث منعقد بوده و زنده هم متولد شود، اگرچه فوراً پس از تولد بمیرد.

برای ارث بردن جنین باید دو موضوع به شرح ذیل ثابت شود:

۱- انعقاد نطفه جنین در زمان فوت متوفی
بنابراین چنانچه نطفه جنین پس از فوت مورث منعقد شود جنین از ارث محروم خواهد بود. این موضوع در مورد تلقیح مصنوعی هم صدق می‌کند؛ یعنی اگر نطفه پدر که در زمان حیات او گرفته شده است تا زمان فوت او نگهداری شود و پس از فوت او به همسرش تلقیح شود، به دلیل این که نطفه جنین پس از فوت پدر منعقد شده، جنین از ارث محروم خواهد بود. انعقاد نطفه و وجود حمل هنگام فوت مورث ممکن است از راه آزمایش‌های پزشکی (در صورتی که مدت زیادی از آن نگذشته باشد) احراز شود.

۲- زنده متولد شدن حمل
اگر جنین مرده به دنیا بیاید از ارث محروم خواهد بود. حیات جنین پس از تولد حتی در یک لحظه، برای ارث بردن او کافی است هرچند پس از تولد فوراً بمیرد یا معمولاً استعداد بقا نداشته باشد؛ مانند طفلی که ریه ناقص دارد و از نظر پزشکی مرگ او در یک مدت کوتاه مسلّم است که در این صورت سهم‌الارث طفل پس از فوتش به وراثی که زمان فوت او وجود داشته‌اند می‌رسد.

در صورتی که حیات طفل تا لحظه تولد قطعی باشد، ولی در حیات او پس از تولد تردید وجود داشته باشد، طفل مذکور ارث نخواهد برد. همچنین هرگاه طفل در اثنای تولد بمیرد، مانند اینکه پس از خروج سر و گردن و سینه و دست‌ها و پیش از خروج شکم و پا‌ها بمیرد، ارث نمی‌برد؛ زیرا زمانی می‌توان گفت: طفل زنده متولد شده که پس از خروج تمام بدن، زنده باشد.

---

بیشتر بخوانید

به حکم ماده ۸۷۸ قانون مدنی، برای اینکه سهم الارث جنین حفظ شده و حقوق وی ضایع نشود، دو راهکار متصور است:

۱- اگر جنینی که قابلیت ارث بردن دارد، یعنی دارای دو شرط بالا بود مانع ارث بردن تمام یا بعضی از خویشاندان خود شود تقسیم ارث انجام نمی‌شود تا او متولد شود. به طور مثال چنانچه متوفی دارای یک خواهر و یک برادر باشد اموال متوفی تا زمانی که وضعیت جنین به جهت زنده متولد شدن یا نشدن مشخص نشود بین خواهر و برادر متوفی تقسیم نخواهد شد. زیرا چنانچه جنین زنده متولد شود اصلاً نوبت به ارث گرفتن خواهر و برادر متوفی نمی‌رسد.

به همین جهت گفته می‌شود اگر جنین مانع ارث بردن دیگر خویشان متوفی باشد تا قبل از روشن شدن وضعیت او تقسیم ارث بین خویشان صورت نخواهد گرفت.

۲- اگر حمل مانع ارث بردن هیچ یک از خویشاوندان متوفی نباشد و آن‌ها بخواهند قبل از تولد جنین ترکه را بین خود تقسیم کنند باید برای جنین سهمی به اندازه سهم دو پسر کنار بگذارند و بقیه را بین وراث تقسیم کنند تا وضعیت جنین مشخص شود. حال اگر حمل مرده متولد شود، سهم کنار گذاشته شده برای او مجدداً بین وراث تقسیم می‌شود.

لازم به ذکر است که به موجب ماده ۸۸۴ قانون مدنی، فرزند ناشی از زنا از پدر و مادر و اقوام خود ارث نمی‌برد، اما اگر حرمت رابطه‌ای که طفل ثمره آن است، نسبت به یکی از پدر و مادر ثابت شود، ولی نسبت به دیگری به واسطه اکراه یا شبهه زنا ثابت نباشد، فرزند فقط از طرف اخیر و اقوامش ارث می‌برد. این حکم در ماده ۱۱۶۷ قانون مدنی نیز آمده که طفل ناشی از زنا ملحق به زانی نمی‌شود.

منظور از شبهه این است که طرفین یا یکی از آن‌ها به گمان وجود رابطه مشروع با یکدیگر رابطه جنسی برقرار می‌کنند حال آنکه در واقعیت چنین رابطه‌ای مشروع نیست.

در رابطه با وصیت برای ارث بردن جنین حاصل از رابطه نامشروع قانون گذار در این مورد سکوت کرده، اما نباید فراموش کرد وصیت امری غیر از وراثت است، بنابراین به نفع جنین حاصل از ارتباط نامشروع نیز می‌توان وصیت از جانب اشخاص را ممکن دانست.

 

اداره سهم الارث جنین بر عهده، ولی یا وصی منصوب از جانب پدر و جد پدری خواهد بود. اگر جنین فاقد، ولی یا وصی باشد، دادگاه صالح به موجب ماده ۱۰۳ قانون امور حسبی برای اداره سهم‌الارث او یک نفر را به عنوان امین معین می‌کند. البته به استناد ماده ۱۲۰ قانون امور حسبی، سمت امینی که برای حفظ اموال جنین معین شده است، پس از تولد طفل زایل می‌شود.

اگر نوزاد زنده متولد شود با توجه به زوال سمت امین تعیین شده برای نگهداری سهم ارث جنین، اگر پدر یا جد پدری نداشته باشد، نصب قیم برای نوزاد نیاز است. تقاضای نصب قیم، از سمت دادستان و یا اداره امور سرپرستی شهرستان به دادگاه خانواده تقدیم می‌شود. قیم منصوب با حکم دادگاه و با اجازه و نظارت دادستان، به طور عرفی، نسبت به نگهداری اموال نوزاد و طفل صغیر، اقدام نموده و گزارش خود را تقدیم دادسرا خواهد نمود.