ماجرای بازپس‌گیری دو روستای اردنی از اسرائیل چه بود؟

فرارو- اردن پس از ۲۵ سال، دو روستای مرزی خود را از اسرائیل بازپس گرفت. این دو روستا اواسط دهه ۱۹۹۰ در چارچوب توافق صلح اردن و اسرائیل به اسرائیل اجاره داده شده بودند و اکنون با انقضای قرارداد اجاره میان دو طرف، به حاکمیت اردن بازگشتند.

به گزارش فرارو، روز یک شنبه ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن، پایان اجرای قرارداد اجاره دو روستای الباقوره و الغمر به اسرائیل را به طور رسمی اعلام کرد. همزمان با سخنرانی ملک عبدالله درباره بازپس گیری روستا‌های اردنی، ارتش این کشور وارد آن‌ها شد و پرچم اردن را در آنجا برافراشت.

با برقراری مجدد حاکمیت اردن در دو روستای الباقوره و الغمر، یک دوره طولانی از اشغالگری اسرائیل به پایان رسید. اگر چه از نظر حقوقی این دو روستا در اجاره اسرائیل بودند، اما ماجرا پیچیده‌تر از یک توافق اجاره صرف است.

 

ریشه‌های نزاع
منطقه الباقوره در شمال غرب اردن در استان اربد واقع است و شش کیلومتر مربع وسعت دارد. الغمر نیز در استان جنوبی العقبه اردن واقع شده و چهار کیلومتر مربع وسعت دارد. این دو منطقه در چارچوب توافق صلح اردن و اسرائیل (معروف به توافق وادی عربه) در سال ۱۹۹۴ به اسرائیل اجاره داده شدند. اما این فقط ظاهر ماجراست. این دو منطقه از مدت‌ها قبل توسط اسرائیل اشغال شده بودند.

در سال ۱۹۲۶، یعنی سال‌ها قبل از تاسیس رسمی اسرائیل در ۱۹۴۸، دولت اردن شش کیلومتر مربع از منطقه الباقوره را به یکی از رهبران صهیونیست به نام پینهاس روتنبرگ فروخت تا از آن برای تولید برق برای اردن استفاده کند. اما روتنبرگ، از بخشی از زمین استفاده کرد و بخش دیگر را به «آژانس یهود برای اسرائیل» داد. این در حالی بود که به موجب قرارداد فروش، روتنبرگ موظف بود زمین‌هایی که به آن‌ها نیاز نداشت را به اردن بازگرداند. بسیاری از ساکنان مناطق شمالی اردن، پروژه تولید برق را تحریم کردند. تا اینکه در جریان جنگ تاسیس اسرائیل در سال ۱۹۴۸، نیروگاه تولید برق هیدروالکتریک الباقوره بمباران شد. این نیروگاه در سال ۱۹۳۲ تاسیس شده بود. در سال ۱۹۵۰، ارتش اسرائیل حدود یک سوم زمین‌های الباقوره را اشغال کرد. همان زمان، دولت اردن به شورای امنیت شکایت کرد. ولی کاری از پیش نبرد. در گفتگو‌های صلح وادی عربه در دهه ۱۹۹۰، موضوع بازپس‌گیری الباقوره یکی از محور‌ها بود.

روستای الغمر نیز پس از جنگ سال ۱۹۶۷، توسط اسرائیل اشغال شد. پس از این جنگ، شهرک‌نشینان یهودی، مناطقی به وسعت ۳۸۷ کیلومتر را در امتداد مرز‌های اردن و اسرائیل اشغال کردند. اکثر این مناطق، حاصلخیر و پر آب بودند.

 

توافق صلح "وادی عربه"
در سال ۱۹۹۴، اردن و اسرائیل تصمیم گرفتند توافق صلح امضا کنند. اردن دومین کشور عربی بعد از مصر بود که با اسرائیل توافق صلح امضا کرد و تا به امروز فقط همین دو کشور عربی هستند که با اسرائیل توافق صلح امضا کرده‌اند و با آن روابط دیپلماتیک رسمی دارند. هر چند که معمولا سفیر اسرائیل در این دو کشور همواره در افکار عمومی منزوی و منفور است. امری که در فیلم سینمایی مصری «سفارت در ساختمان» (ساخت ۲۰۰۵) منعکس شد.

در مذاکرات صلح وادی عربه، مسئله بازپس گیری دو روستای الباقوره و الغمر از سوی اردن مطرح شد. در جریان همین مذاکرات، اردن بخشی از زمین‌های اشغال‌شده خود را بازپس گرفت، اما بخش قابل توجهی از زمین‌ها همچنان تحت اشغال اسرائیل باقی ماند. در مذاکرات سال ۱۹۹۴ که به صلح میان اردن و اسرائیل ختم شد، سازوکار حقوقی ویژه‌ای طراحی شد که به موجب آن اسرائیل می‌‎تواند مناطق الباقوره و الغمر را به مدت ۲۵ سال اجاره کند هر چند که در همین مذاکرات، اسرائیل پذیرفت که اردن بر این مناطق حاکمیت دارد. با این حال، اجرایی شدن این حاکمیت ۲۵ سال به تاخیر افتاد و عملا روز یک شنبه اجرایی شد.

بر اساس توافق اجاره، که در واقع یکی از پیوست‌های توافق صلح بود، چنانچه اردن تمایل داشته باشد که این دو روستا را از اسرائیل بازپس گیرد، باید یک سال قبل از پایان قرارداد اجاره، این امر را به اطلاع اسرائیل برساند. تحت فشار افکار عمومی، دولت اردن نهایتا تصمیم گرفت این دو روستا را بازپس گیرد و این را رسما به اطلاع اسرائیل رساند. اردن در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۸، تصمیم بازپس گیری الباقوره و الغمر را اتخاذ کرد. بر این اساس، اجرای پیوست‌های مرتبط با الباقوره و الغمر در توافق صلح اردن و اسرائیل، در تاریخ ۱۰ نوامبر ۲۰۱۹ رسما به پایان می‌رسد و هیچگونه تمدیدی در کار نخواهد بود. دولت اردن اعلام کرد بعد از این تاریخ به شهروندان اسرائیل اجازه ورود به الباقوره و الغمر نخواهد داد.

چند روز پس از اعلام تصمیم اردن برای بازپس گیری روستا‌های اشغالی، پادشاه این کشور در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۸، توئیت کرده بود: «الباقوره و الغمر، همواره در رأس اولویت‌‎های ما بوده و تصمیم ما این است که دو پیوست متعلق به الباقوره و الغمر در توافق صلح را ... پایان دهیم.»

 

تصمیم اردن برای بازپس گیری مناطق اشغال شده، با استقبال گسترده افکار عمومی اردن و حتی جهان عرب مواجه شد. در آستانه پایان قرارداد ۲۵ ساله اجاره، فعالان اردنی در شبکه‌های اجتماعی برای تحت فشار قرار دادن دولت این کشور جهت لغو این قرارداد، چندین پویش به راه انداختند. گروه‌های اپوزیسیون نیز به دولت برای عدم تمدید قرارداد فشار آورند.

ملک عبدالله دوم، در بحبوحه جشن و شادی مردم اردن، روز دوشنبه به الباقوره رفت تا باز پس گیری این منطقه را جشن بگیرد.