قوانین ترکیه روزبه‌روز در حال تغییر است تا ایرانیان بیشتری را جذب خرید مسکن در این منطقه کند. در گذشته هر ایرانی با خرید ملک به ارزش یک میلیون دلار می‌توانست اقامت ترکیه را بگیرد؛ اما قوانین جدید ترکیه، به هر سرمایه‌گذار ایرانی که ملکی معادل ۲۵۰ هزار دلار (تقریبا معادل سه میلیارد تومان) خریداری کند، تابعیت این کشور را اعطا کرده و همسر و فرزندان زیر ۱۸ سال چنین فردی هم از مزایای شهروندی ترکیه برخوردار می‌شوند.
به گزارش شرق، آپشن‌های متعددی که دولت ترکیه برای جذب سرمایه ایرانیان در نظر می‌گیرد، به همراه تمایل ایرانیان به خرید ملک به‌عنوان سرمایه و فشار‌های ناشی از تحریم، سبب شده تا ایرانیان زیادی به سمت ترکیه برای خرید مسکن سرازیر شوند. مشاهدات میدانی خبرنگار «شرق» نشان می‌دهد که بسیاری از مسافران ترکیه با هدف تجارت و نه بازدید اماکن تاریخی، به این کشور سفر می‌کنند و گویا این سفر‌ها بعد از تغییر ناگهانی نرخ دلار و اعمال تحریم‌های جدید آمریکا بیشتر هم شده است.
تخمینی درباره میزان خروج سرمایه از ایران به سمت ترکیه وجود ندارد و برخی منابع از خروج بیش از ۱.۶ میلیارد دلار ارز از ایران در سال ۲۰۱۸ و سرمایه‌گذاری در بازار مسکن ترکیه خبر داده‌اند. آن‌طور که کمال اطهاری، کارشناس اقتصادی، می‌گوید: خروج سرمایه از ایران می‌تواند سرمایه‌گذاری در بخش مسکن شهر‌ها را با مشکل مواجه کند.
مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که بسیاری از ایرانیان این روز‌ها با هدف خرید ملک به ترکیه سفر می‌کنند. اغلب مسافران تور‌های ۱۰روزه، نیم‌نگاهی هم به بازار مسکن در این کشور دارند. تبلیغات رسانه‌ای برای خرید مسکن در ترکیه، در تور‌های تفریحی این کشور به تبلیغات رو‌در‌رو تبدیل می‌شود و برخی تورلیدرها، در صورت تمایل یا کنجکاوی مسافران به آنها اطلاعاتی درباره مزایای خرید خانه در ترکیه ارائه می‌دهند. اغلب مسافران در جریان بازدید از جزایر «بیوک آدا» در ترکیه که بی‌شباهت به شمال ایران هم نیست، به صرافت می‌افتند که در جزایر مسکونی این منطقه خانه‌ای داشته باشند؛ اما در تبلیغات رو‌در‌روی تورلیدرها خرید خانه در «ازمیر»، «کارشیاکا»، «ماویشهیر»، «چیلی» و... هم تبلیغ می‌شود.
خرید خانه در ترکیه گویا مزایای زیادی دارد. آن‌طور که یکی از تورلیدرها می‌گوید: در ترکیه به‌راحتی به نام ایرانیان پس از خرید ملک سند می‌زنند. ساسان به «شرق» می‌گوید: در قوانین جدید ترکیه، می‌توان با خرید خانه به ارزش ۲۵۰ هزار دلار شهروند این کشور شد. قبلا با خرید خانه‌ای به مبلغ یک میلیون دلار حقوق شهروندی می‌دادند.
او اضافه می‌کند: صاحب سند، همسرش و بچه زیر ۱۸ سال آنها پس از خرید خانه می‌توانند حق شهروندی ترکیه را بگیرند. خیلی‌ها با خرید خانه به ارزش ۲۵۰ هزار دلار شهروندی ترکیه را گرفته‌اند. اگر با مبلغ ۱۵۰ هزار دلار؛ خانه‌ای بخرید، به شما اقامت پنج‌ساله می‌دهند. سند هم به نام خریدار ایرانی زده می‌شود. به گفته ساسان به‌جز حق شهروندی، کسی که اقدام به خرید خانه در ترکیه با حداقل مبلغ -که از ۱۵۰ هزار دلار شروع می‌شود- کند، می‌تواند در این کشور حساب باز کرده و اقامت پنج‌ساله بگیرد.
او ادامه می‌دهد: با توجه به مسائلی که در ایران پیش آمده است، خیلی از ایرانیان ترجیح داده‌اند سرمایه خود را از ایران خارج کنند. خیلی‌ها حساب بانکی به دلار، یورو یا لیر باز کرده‌اند و سرمایه خود را به بانک‌های ترکیه منتقل کرده‌اند. بانک‌ها به آنها سود می‌دهند و کسانی که خانه خریده‌اند، می‌توانند خانه‌ای را که خریده‌اند، اجاره بدهند.
ساسان میزان درآمد ماهانه حاصل از اجاره یک خانه در قسمت‌های مرکزی شهر استانبول را که به قیمت ۲۵۰ هزار دلار خریداری شده، بین شش تا هفت هزار لیر اعلام می‌کند.
سرمایه‌گذاری ۱.۶ میلیارد دلاری ایرانیان در بخش مسکن ترکیه
ترکیه تنها کشوری نیست که ایرانیان مایل به خرید مسکن در آن بوده‌اند. قدیم‌تر و قبل از بحران اقتصادی یونان، این کشور یکی از جاذبه‌های سرمایه‌گذاری برای ایرانیان بود. برخی فعالان حوزه مسکن، کشور‌های اتحادیه اروپا را یکی از جاذبه‌های مهم سرمایه‌گذاری در بخش مسکن برای ایرانیان می‌دانند و دلیل گرایش ایرانیان به سمت ترکیه را هم نیمه اروپایی آن می‌دانند. ارمنستان و تاجیکستان هم دیگر مقاصد ایرانیان برای سرمایه‌گذاری در بخش مسکن اعلام شده است.
برآورد دقیقی از اینکه چه میزان سرمایه از کشور در قالب خرید مسکن در دیگر نقاط جهان از ایران خارج می‌شود، وجود ندارد؛ اما سال گذشته تابناک در گزارشی به نقل از مقامات رسمی ترکیه اعلام کرد: در هشت‌ماهه نخست سال ۲۰۱۸ دست‌کم یک‌میلیارد‌و ۶۵۹ میلیون دلار از سوی شهروندان ایرانی از کشور ایران برای خرید خانه در ترکیه خارج شده است. گزارش تابناک حق شهروندی را یکی از جاذبه‌های مهم برای خرید مسکن در کشور ترکیه از سوی شهروندان ایران و کشور‌های دیگر منطقه شامل عراق، عربستان، روسیه، کویت و افغانستان اعلام کرده است و در این گزارش سرمایه‌ای که در هشت‌ماهه نخست سال ۲۰۱۸ نصیب دولت ترکیه شده، مجموعا ۱۰ میلیارد‌و ۲۰ میلیون دلار بیان شده است.
داده‌های رسمی که از سوی دولت ترکیه در سال ۲۰۱۸ منتشر شده و تابناک به آن پرداخته است، نشان می‌دهند شهروندان ایرانی پس از شهروندان عراقی در هشت‌ماهه نخست ۲۰۱۸ بیشترین خانه را در ترکیه خریداری کرده‌اند. طبق همین آمار، شهروندان عراقی در هشت‌ماهه نخست ۲۰۱۸، سه هزارو ۵۱۵ خانه در ترکیه خریداری کرده‌اند و پس از آنها شهروندان ایرانی با خرید هزارو ۶۵۹ خانه در این کشور در رتبه دوم قرار دارند. در رتبه‌های بعدی خرید خانه در ترکیه به ترتیب شهروندان عربستانی با خرید هزارو ۵۷۳ خانه، شهروندان روسی با خرید هزارو ۱۸۰ خانه، شهروندان کویتی با خرید هزارو ۴۸ خانه و شهروندان افغانستانی با خرید هزارو ۴۵ خانه قرار گرفته‌اند.
فشار به شهرداری‌ها به دلیل خروج سرمایه
خروج سرمایه از ایران زنگ خطری است که باید صدای آن شنیده شود. تحریم‌ها و فشار‌های ناشی از آن به همراه امتیازاتی که کشور همسایه به ایرانیان اعطا می‌کند، انگیزه افراد برای خروج سرمایه از ایران را تقویت می‌کند، اما این مسئله چه تبعاتی برای کشور دارد؟ کمال اطهاری، کارشناس اقتصادی در گفتگو با «شرق» درباره دلایل خروج سرمایه بیان می‌کند: به‌هر‌صورت شرایط به‌صورتی است که هراس از سرمایه‌گذاری را بالا می‌برد و قاعدتا فرار سرمایه را بیشتر می‌کند. به همان شیوه‌ای که پیوسته باعث فرار مغز‌ها شده است. او اضافه می‌کند: شرایط اخیر هم بر شدت این موضوع حتما خواهد افزود. در درجه اول گمان می‌کنم که فشار این خروج سرمایه بیشتر روی شهرداری‌ها خواهد بود. با توجه به شرایطی که پیش می‌آید، سرمایه‌گذاری برای نوسازی برخی محلات را از دور خارج می‌کند.
اطهاری می‌گوید: مثلا معالی‌آباد در شیراز نمی‌تواند تا مدت‌ها هیچ جذب سرمایه‌ای انجام دهد. بخش مسکن به خاطر اینکه کل اقتصاد ایران پویایی لازم را نداشته، کاملا قفل شده است. قفل‌شدن بخش مسکن متفاوت با رکود در این بخش است. این یعنی کاملا بر اثر عواملی که بیرون از بخش مسکن بوده، توقف اتفاق افتاده است. از یک طرف رانت حاصل از تراکم که خودبه‌خود مربوط به بخش مسکن نیست، ایجاد شده است و بهای مسکن را به ۲۰ برابر درآمد سالانه خانوار رسانده است. در صورتی که حد قابل تحمل در این بخش پنج‌برابر درآمد سالانه خانوار است.
او اضافه می‌کند: از سوی دیگر بی‌کاری شدید به‌ویژه در گروه‌های تحصیل‌کرده مشکلاتی را به وجود آورد‌ه است. این دو مسئله، باعث قفل‌شدگی بخش مسکن شده است. این مسائل سبب شده است که هیچ امکانی برای انجام سرمایه‌گذاری رسمی در کشور وجود نداشته باشد؛ زیرا تقریبا در این بخش بازگشت سرمایه‌ای وجود ندارد.
به گفته اطهاری در شرایط قفل‌شدگی کسانی که به هر صورت درآمد رانتی در کشور داشته‌اند که من آنها را بورژوازی مستغلات رانتی می‌نامم، اگر سودی به دست بیاورند، مسلما از کشور خارج می‌کنند؛ قبلا هم این اتفاق افتاده بود. از این طرف، چون دولت مجبور است نرخ ارز را ثبات نسبی بدهد (که واجب هم هست) کسی که بهای مسکن را در یک سال صد درصد بالا برده است، برایش می‌صرفد که این پول را از کشور خارج کند.
او ادامه می‌دهد: از آنجا که کشور‌های حاشیه خلیج فارس دچار تنش هستند، اما در ترکیه خبری از این تنش‌ها نیست، برای سرمایه‌گذاری جذابیت دارد. این کارشناس اقتصادی بیان می‌کند: ترکیه در تنش نیست و نزدیک اروپا است و به یک معنا گرفتن ویزا، اقامت و شهروندی ترکیه در آینده می‌تواند دروازه اروپا را به روی افراد باز کند. کسی که اقامت این کشور را می‌گیرد، می‌تواند به بسیاری از کشور‌های اروپایی بدون ویزا سفر کند. به همین خاطر خیلی از خانوار‌ها که میل دارند فرزندانشان بعدا بتوانند از مزایای اروپا بهره‌مند شوند، بدون اینکه در اردوگاه‌ها و... حضور پیدا کنند، می‌کوشند اقامت ترکیه را داشته باشند.
امارات مقصد قبلی فرار سرمایه
اطهاری می‌گوید: اسپانیا هم قبلا این کار را می‌کرد. به هر صورت خیلی از کشور‌ها تمایل دارند که سرمایه به کشورهایشان بیاید. به‌ویژه که ایرانیان سطح فرهنگی بالایی دارند و به هر کشوری که وارد می‌شوند، به آن می‌افزایند. او خروج سرمایه از ایران را نوعی خروج سرمایه انسانی و فرار مغز‌ها به همراه سرمایه مالی توصیف می‌کند و ادامه می‌دهد: کدام کشوری است که تمایل نداشته باشد که این دو را با هم جذب کند.
به گفته این کارشناس اقتصادی در گذشته هم که دوبی و امارات بروبیایی داشتند، مسکن هم رونق داشت، ایرانیان در این منطقه سرمایه‌گذاری می‌کردند. در آن سال‌ها تخمین زده می‌شد که سالانه حداقل ۲۰۰ میلیون تا یک میلیارد دلار سرمایه از ایران به سمت این کشور‌ها سرازیر می‌شود.
او درباره اینکه آیا تخمینی درباره خروج سرمایه از ایران به سمت ترکیه وجود دارد، عنوان می‌کند: الان تخمینی ندارم. بسته به شرایط اقتصادی ایران، شرایط بسیار دگرگون شده است. سرمایه‌گذاری در بخش مسکن در کشور گرجستان هم خیلی راحت‌تر بود و بسیاری هم به سمت این کشور جذب شدند. اعداد قابل تخمین است، اما من تمایلی به این مسئله نداشته و پیگیری نکرده‌ام.
سرمایه‌گذاری ایرانیان در اربیل عراق
اگرچه اعداد سرمایه‌گذاری ایرانیان در خارج کشور قابل تخمین است و در گذشته هم رسانه‌های ایران نوشته‌اند که ترکیه میزان سرمایه‌گذاری ایرانیان را اعلام کرده است، اما فردین یزدانی، پژوهشگر اقتصاد شهری و مسکن در گفتگو با «شرق» بیان می‌کند: برآوردی از میزان سرمایه خارج‌شده از ایران ندارم. یک ارقامی در رسانه‌ها دیدم که اعلام شده است، اما اینکه چقدر مستند باشد، نمی‌دانم؛ درهرصورت ارقام اعلام‌شده معنی‌دار و درخورتوجه است. او اضافه می‌کند: بعد از تحریم فرار سرمایه چه در قالب فعالیت شرکت‌های غیرساختمانی و چه ساختمانی زیاد شده است.
فرار سرمایه برای هر کشوری که بخواهد رشد و توسعه پیدا کند، خطرناک است. یزدانی برخلاف اطهاری بر این باور است که صرف خروج سرمایه از ایران برای خرید مسکن در ترکیه، بخش مسکن دچار مشکل نخواهد شد. زیرا اگر بخواهید متکی به بازار باشید، نمی‌توانید بازار را مهار کنید؛ مگر اینکه فضای کسب‌وکار مساعد باشد. وقتی فضای کسب‌وکار مساعد نیست، انبوهی فقیر در جامعه دارید و وضعیت درآمدی خراب است، سرمایه‌گذار هم اگر ساختوساز کند، هیچ منفعتی نمی‌برد. بنابراین هرکس دستش به دهنش برسد، سرمایه خود را به ترکیه، گرجستان، دوبی یا جا‌هایی که جاذبه دارد، خواهد برد و تبدیل به ملک می‌کند یا با آن ساختوساز می‌کند.
به گفته او درحال‌حاضر به ظاهر ترکیه برای سرمایه‌گذاری ایرانیان جذابیت دارد و کشور یونان هم که قبلا محلی برای سرمایه‌گذاری ایرانیان بود، به دلیل بحران اقتصادی دیگر مقصد سرمایه‌گذاری هم‌وطنانمان نیست. این پژوهشگر مسکن ادامه می‌دهد: اخیرا شنیده‌ام که تاجیکستان هم محلی برای سرمایه‌گذاری ایرانیان است. بعضا هم طبق اخباری که می‌شنوم، بخشی از سرمایه‌ها به سمت اربیل عراق رفته است. اما اینکه آمار و ارقام مستند و قابل‌اتکایی داشته باشیم که چه حد و چه میزان است، من ندیده‌ام.
او درباره اخباری که در زمینه انتشار آمار و ارقام سرمایه‌گذاری ایرانیان از سوی دولت ترکیه مطرح شده است، این‌گونه پاسخ می‌دهد: من در حد روزنامه‌ها دیده‌ام، اما بولتن رسمی در این زمینه ندیده‌ام. با خرید مسکن تابعیت هم به افراد می‌دهند. ظاهرا با ۲۵۰ هزار دلار پاسپورت ترکیه‌ای می‌دهند؛ به همین خاطر استقبال زیاد شده است. این عوامل جذاب است. افراد حساب می‌کنند می‌توانند پاسپورت ترکیه داشته باشند و این برای آنها جذاب است؛ زیرا اولا نزدیک ایران هستند و ثانیا تحرک آنها در کل دنیا زیاد می‌شود و می‌توانند به خیلی کشور‌ها بدون ویزا سفر کنند.
