کلمه Lavand در پیشوند نام علمی آن، به معنای تمیز کننده و شوینده است؛ چرا که مردم اروپا در گذشته، از آن برای شستن بدن استفاده می‌کردند. اسطوخودوس درخچه‌ای است چند ساله، خشبی، کرکدار با گل آذین خوشه‌ای که گل‌ها به رنگ آبی متمایل به بنفش است.
ارتفاع این گیاه به ۱۰۰ تا ۲۰۰ سانتی متر می‌رسد. سنبله اسطوخودوس به طول ۲- ۸ سانتی متر می‌رسد که در انتهای ساقه‌های پیرتر ظاهر می‌شوند. اسطوخودوس گیاه بومی مناطق معتدله و مدیترانه‌ای است. به دلیل داشتن سیستم ریشه‌ای عمیق، به راحتی در زمین‌های شیب‌دار رشد می‌کند و نسبت به سرما و خشکی مقاوم است.
این گیاه ارتفاع زیاد را به مناطق پست ترجیح می‌دهد و به هوای آفتابی و نور کافی نیاز دارد. اسطوخودوس در مناطقی که زمستان‌های سرد و تابستان‌های خنک دارد، بهتر رشد می‌کند و بیشتر به صورت کشت شده در مناطقی مانند: تهران، کرج، اصفهان، فارس و اراک وجود دارد. یکی از مسائل مهمی که باید به این گیاه توجه نمود، خواص دارویی آن است که در کتب طب سنتی بار‌ها به آن اشاره شده است.
اسانس اسطوخودوس از ترکیبات اصلی برخی فراورده‌های بهداشتی و آرایشی است و در تولید عطرها، شامپو و خوشبو کننده هوا کاربرد دارد. امروزه اسطوخودوس در برخی کشورها، از جمله در ایران، به عنوان گیاه زینتی، در پوشش فضای سبز شهری نیز استفاده می‌شود.
قسمت مورد استفاده این گیاه، سرشاخه‌های گلدار و برگ‌های گیاه است. گل‌های این گیاه، معمولا در ایران، اوایل تیر تا اواسط مرداد ظاهر می‌شوند.
نیاز‌های اکولوژیکی اسطوخودوس برای کشت در گلدان یا باغچه
نور: این گیاه در طول رویش به نور زیاد، هوای گرم و رطوبت کم نیاز دارد. برای کاشت آن در گلدان یا باغچه، یک مکان پر نور را در حیاط یا فضای سبز خود انتخاب کنید. نور باید آفتاب مستقیم باشد. گیاه روزانه باید حداقل ۶ تا ۸ ساعت نور خورشید را جذب کند. در طول فصل زمستان، در زمان وزش باد‌های سرد یا ریزش برف، می‌توانید گلدان را به محیط خانه، در یک فضای پرنور، نگهداری کنید.
آبیاری: رطوبت زیاد برای اسطوخودوس مناسب نیست. این گیاه تا حدی به خشکی خاک مقاوم است. آبیاری زیاد موجب پوسیدگی ریشه می‌شود و در گلدهی گیاه تاثیرات منفی دارد. در بین هر آبیاری بگذارید خاک گیاه کاملا خشک شود.
دما: این گیاه حساسیت زیادی به سرما دارد. البته در طول فصل زمستان گیاه اسطوخودوس توقف رشد دارد و سپس با شروع فصل گرم، رشد آن آغاز می‌شود. مناسب‌ترین دما برای پرورش آن، دمایی ما بین ۲۵ تا ۱۸ درجه سانتی‌گراد است.
خاک: بهترین خاک برای کاشت اسطوخودوس استفاده از ۵۰ درصد پیت ماس، ۲۰ درصد پرلیت و ۳۰ درصد کوکوپیت است. از ترکیبات دیگری از جمله ۲۰ درصد ماسه، ۲۰ درصد کود حیوانی و ۶۰ درصد خاک گلدان هم می‌توان استفاده کرد. این گیاه خاک قلیایی را ترجیح می‌دهد، PH خاک باید ۶.۵ یا بالاتر باشد.
گلدان: برای گیاه اسطوخودوس، باید گلدان بزرگی را انتخاب کرد. زیر گلدان بشقاب نگذارید، زیرا این کار زهکشی کارآمد گیاه را محدود می‌کند. مطمئن شوید کف گلدان سوراخی ایجاد شده باشد تا کار زهکشی را انجام دهد.
گیاه اسطوخودوس نیز در زمین‌های وسیع کاشته می‌شود. مراحل آماده سازی زمین شامل: شخم مناسب، پنجه زنی یا دیسک زنی و استفاده از لولر در صورت تسطیح نبودن زمین، از عملیات قبل از کشت در سطح وسیع است.
هرس: برای تبدیل گیاه به فرم مناسب لازم است عملیات هرس در پاییز انجام شود. در سال اول ارتفاع گیاه به حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر می‌رسد و در سال دوم گیاه را به صورت نیم کره هرس نمایید. مراقبت‌های ویژه در زمان داشت، شامل آبیاری منظم، تنک کردن، مبارزه با علف‌های هرز، برگردان کردن خاک بین بوته‌ها و خاکدهی پای بوته‌ها می‌باشد که بسیار مفید است و موجب رشد بهتر گیاه می‌شود.
کاشت اسطوخودوس
این گیاه به وسیله بذر، قلمه و خوابانیدن تکثیر می‌شوند. بهترین روش تکثیر این گیاه از طریق قلمه است که در فصل پاییز انجام می‌شود.
تکثیر گیاه اسطوخودوس به روش قلمه: در فصل پاییز بین ماه‌های آبان تا آذر، از سر شاخه‌های این گیاه قلمه تهیه می‌شود.
معمولا قلمه‌ها ۳ تا ۴ ماه ریشه دار می‌شوند. قلمه‌ها را در بستر ماسه می‌کارند. با شروع فصل بهار و از بین رفتن سرمای زمستان، اقدام به کشت قلمه‌های ریشه دار می‌کنند. برای ریشه دار کردن سریع قلمه‌ها، می‌توان از هورمون اکسین استفاده نمود.
کاشت از طریق بذر: شما می‌توانید با تهیه بذر مرغوب به کاشت اسطوخودوس بپردازید. گلدانی را تهیه کنید و با خاک مناسب کوکوپیت ۳۰ درصد، پیت ماس ۵۰ درصد و پرلیت ۲۰ درصد پرکنید.
خاک را کاملا خیس کنید، سپس بذر‌های گیاه اسطوخودوس را روی خاک بریزید. مقداری از همان نمونه خاک را بر روی بذر‌ها بریزید و کمی روی آن آبیاری کنید. بعد از گذشت چند روز و با بزرگ شدن جوانه‌ها، آنها را به مکان مناسب انتقال دهید.
از جمله خواص دارویی اسطوخودوس
اسطوخودوس از نظر طب قدیم ایران، گرم و خشک است. برای رفع خستگی و آرامش چند قطره روغن اسطوخودوس را در وان آب گرم ریخته و برای مدت ۱۵ دقیقه در آن دراز بکشید، گرفتگی‌ها را باز می‌کند. مقوی معده و ادرار آور می‌باشد.
معرق است و تب را پایین می‌آورد. صفرا بر بوده و کبد را به کار می‌اندازد و بیماری‌های کبدی را برطرف می‌کند. ضد تشنج است. کرم‌های روده را از بین می‌برد. بیماری‌های سینه و سرفه را برطرف می‌کند. در معالجه زکام مؤثر است.
از آن می‌توان به عنوان مسهل و تمیز کننده روده‌ها استفاده کرد. برای رفع بیماری‌های مجاری ادرار مفید است. برای رفع فراموشی و تقویت حافظه از دم کرده اسطوخودوس استفاده کنید. برای رفع بی‌خوابی یک قطره از روغن اسطوخودوس را روی یک تکه پنبه بچکانید و آن را داخل بالش خود قرار دهید، خواب مطبوعی برای شما می‌آورد.
برای برطرف کردن غم و اندوه دم کرده اسطوخودوس بنوشید. اگر دست و پای شما خواب می‌رود از این گیاه استفاده کنید. برای سردرد موثر است. برای برطرف کردن سوء هاضمه یک قطره اسانس اسطوخودوس را در یک لیوان آب نیم گرم ریخته و یا یک فنجان از دم کرده آن را بنوشید. برای درمان نفخ موثر است.
اسطوخودوس درمان کننده رماتیسم، آرتروز و نقرس است برای این منظور کمپرس آن را بر روی عضو مورد نظر بگذارید و یا اینکه ۲ قطره روغن آن را با یک قاشق روغن بادام و یا روغن زیتون مخلوط کرده و عضو دردناک را با آن ماساژ دهید. برای برطرف کردن بو‌های نامتناسب در منزل چند قطره روغن اسطوخودوس را در آب ریخته و بگذارید به آرامی بجوشد عطر مطبوعی را در هوا پخش می‌کند.
اسطوخودوس به عنوان ادویه پرورش داده شده و برای سالاد یا دسر استفاده می‌شود. اسطوخودوس به کیک و دسر شما طعم و عطر می‌دهد. گل‌های اسطوخودوس را اغلب با چای ترکیب می‌کنند.
از روغن گیاه اسطوخودوس نیز برای درمان شوره سر و ریزش مو نیز استفاده می‌شود. همچنین برای مقابله با حشرات و ساس و جلوگیری از نیش حشرات کاربرد دارد. برای درمان سوختگی، جای زخم و بریدگی‌ها، حالت تهوع و بیماری سفر، تقویت سیستم ایمنی بدن و برای درمان جوش و آکنه نیز از روغن اسطوخودوس استفاده می‌کنند.
پرورش گیاه اسطوخودوس بسیار آسان است. با توجه به کم توقع بودن این گیاه نسبت به آب و خاک غنی، لذا انتخاب خوبی برای پرورش آن در سطح وسیع است. این گیاه علاوه بر کاربرد دارویی که دارد، برای تزئین فضای سبز و خوشبو کردن فضای بیرون خانه موثر است. می‌توانید این گیاه را از گل فروشی‌ها تهیه کنید. قیمت یک گلدان متوسط گیاه اسطوخودوس کمتر از ۱۰ هزار تومان است.
