فرارو- شب قدر، شبی است که در تمام سال هیچ شبی به فضیلت آن نمی‌رسد و عمل در شب قدر بهتر از عمل در هزار ماه است شب قدر یعنی شب بزرگ و با عظمت و، چون این شب، شب شریفی است به آن شب قدر می‌گویند؛ از لحاظ لغوی نیز، در قرآن کریم قدر به معنای منزلت و بزرگی خداوند عالم آمده است همچنین رمز بزرگی و عظمت شب قدر در خود سوره قدر، نیز بیان گردیده و می‌فرماید شب قدر، از هزار ماه بهتر است.
یکی دیگر از معانی قدر تقدیر و سرنوشت است و در این شب، امور بندگان تا سال آینده مقدّر می‌گردد. تفسیر برهان از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند که در شب قدر هر امری از امور بندگان تا شب قدر سال آینده معین می‌گردد، از خیر و شر، طاعت و معصیت، ولادت و مرگ و روزی موجودات و هرآنچه در آن سال مقدّر گشته حتمی است.
شب قَدر یا لَیلَةُ القَدر شب نزول قرآن و مقدّر شدن امور یک ساله انسان‌ها است قرآن در سوره‌های قدر و دخان از این شب سخن گفته است در قرآن و روایات ارزش شب قدر بیش از هزار ماه دانسته شده است. این شب با فضیلت‌ترین شبِ سال و شب رحمت الهی و آمرزش گناهان است و در آن، فرشتگان به زمین می‌آیند و بنابر برخی از احادیث شیعه، مقدرات سال آینده بندگان را بر امام عرضه می‌کنند. زمان دقیق شب قدر، روشن نیست، ولی براساس بسیاری از روایات، در ماه رمضان واقع شده است و به احتمال زیاد یکی از شب‌های ۱۹، ۲۱ و یا ۲۳ این ماه است. شیعیان بر شب ۲۳ رمضان و اهل سنت بر شب ۲۷ رمضان تاکید بیشتری دارند.
اعمال شب قدر در دو بخش به اعمال مشترک شب قدر و اعمال اختصاصی هر یک از این شب‌های پرفضیلت تقسیم می‌شود که در این بخش اعمال مشترک شب‌های قدر را شرح می‌دهیم.
۱- غسل کردن که بهتر است مقارن غروب آفتاب غسل کرده و نماز عشا با غسل خوانده شود.
۲- خواندن ۲ رکعت نماز که در هر رکعت بعد از حمد، هفت مرتبه سوره توحید را خوانده و بعد از نماز هفتاد مرتبه گفته شود: استَغفِرُالله وَ اَتوبُ اِلَیهِ.
۳- قرآن مجید را باز کرده و در مقابل خود گذاشته و دعای زیر را بخوانید و بعد از آن حاجت خود را از خدا بخواهید.
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکِتَابِکَ الْمُنْزَلِ وَ مَا فِیهِ وَ فِیهِ اسْمُکَ الْأَکْبَرُ وَ أَسْمَاؤُکَ الْحُسْنَى وَ مَا یُخَافُ وَ یُرْجَى أَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ عُتَقَائِکَ مِنَ النَّارِ.
خدایا از تو درخواست می‌کنم به حق کتاب نازل شده‌ات و آنچه در آن است و در آن است نام بزرگترت، و نام هاى نیکوترت و آنچه بیم انگیز است و امید بخش، اینکه مرا از آزاد شدگان از آتش دوزخ قرار دهى.
۴- قرآن مجید را بر سر گرفته و مناجات زیر را بخوانید و بعد از آن حاجت خود را از خدا بخواهید
.
اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الْقُرْآنِ وَ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ بِهِ وَ بِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِیهِ وَ بِحَقِّکَ عَلَیْهِمْ فَلا أَحَدَ أَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ
خدایا به حق این قرآن، و به حق کسی که آن را بر او فرستادى و به حق هر مؤمنى که او را در قرآن ستودى و به حق خود بر آنان، پس احدى شناساتر از تو به حق تو نیست.
۵- هر کدام از ذکر‌های زیر را ۱۰ مرتبه بگویید سپس هر حاجتی که دارید را طلب کنید.
بِکَ یا الله، بِمُحَمَّدٍ، بِعلیٍّ، بِفاطِمَةَ، بِالحَسَنِ، بِالحُسَین، بِعلیّ بنِ الحُسین، بِمُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ، بِجَعفَر بنِ مُحَمَّدٍ، بِموُسی بنِ جَعفَر، بِعلیِّ بنِ مُوسی، بِمُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ، بعَلِیِّ بنِ مُحَمَّدٍ، بِالحَسَنِ بنِ عَلِیٍّ، بِالحُجَّةِ.
۶- زیارت امام حسین را بخوانید.
السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ الصِّدِّیقَةِ الطَّاهِرَةِ فَاطِمَةَ سَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا مَوْلاَیَ یَا أَبَا عَبْدِاللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاَةَ وَ آتَیْتَ الزَّکَاةَ وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تَلَوْتَ الْکِتَابَ حَقَّ تِلاَوَتِهِ وَ جَاهَدْتَ فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ وَ صَبَرْتَ عَلَى الْأَذَى فِی جَنْبِهِ مُحْتَسِباً حَتَّى أَتَاکَ الْیَقِینُ أَشْهَدُ أَنَّ الَّذِینَ خَالَفُوکَ وَ حَارَبُوکَ وَ الَّذِینَ خَذَلُوکَ وَ الَّذِینَ قَتَلُوکَ مَلْعُونُونَ عَلَى لِسَانِ النَّبِیِّ الْأُمِّیِ وَ قَدْ خَابَ مَنِ افْتَرَى لَعَنَ اللَّهُ الظَّالِمِینَ لَکُمْ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَالْآخِرِینَ وَ ضَاعَفَ عَلَیْهِمُ الْعَذَابَ الْأَلِیمَ أَتَیْتُکَ یَا مَوْلاَیَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ زَائِراً عَارِفاً بِحَقِّکَ مُوَالِیاً لِأَوْلِیَائِکَ مُعَادِیاً لِأَعْدَائِکَ مُسْتَبْصِراً بِالْهُدَى الَّذِی أَنْتَ عَلَیْهِ عَارِفاً بِضَلاَلَةِ مَنْ خَالَفَکَ فَاشْفَعْ لِی عِنْدَ رَبِّکَ
سلام بر تو اى فرزند رسول خدا سلام بر تو اى فرزند امیرالمؤمنین سلام بر تو اى پسر صدیقه طاهره فاطمه زهرا بزرگ زنان اهل عالم، سلام بر تو اى آقاى من اى ابا عبدالله سلام و رحمت و برکات خدا بر تو باد گواهى مى دهم که تو نماز را بپا داشتى و زکات به مستحقان دادى و امت را امر به معروف و نهى از منکر کردى و کتاب خدا را به حق و حقیقت تلاوت فرمودى و در راه دین خدا حق جهاد و کوشش را به حد کمال فرمودى و بر اذیت و آزار امت صبر کردى.
گواهى مى دهم که آنان که با تو به مخالفت و جنگ برخاستند و آنان که تو را یارى نکردند و آنان که تو را شهید کردند همه به زبان پیغمبر لعن شدند و زیان و خوارى بر کسانى که به شما افتراء بستند. خدا لعنت کند آنان که در حق شما ظلم و ستم کردند از خلق اولین و آخرین بر همه لعنت ابد و عذابشان مضاعف و شدید و دردناک باد اى آقاى من اى فرزند رسول خدا با معرفت به حق امامتت و خلافتت بدین درگاه به زیارت حضرتت آمده ام و دوست با دوستانت و دشمن با دشمنان توام و بدان راه هدایت و ایمان که تو بر آن بودى بصیر و معتقدم و عارف و واقفم به گمراهى مخالفانت پس مرا نزد خدا شفاعت فرما.
السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ سَمَائِهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَى رُوحِکَ الطَّیِّبِ وَ جَسَدِکَ الطَّاهِرِ وَ عَلَیْکَ السَّلاَمُ یَا مَوْلاَیَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا مَوْلاَیَ وَ ابْنَ مَوْلاَیَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ ظَلَمَکَ وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ قَتَلَکَ وَ ضَاعَفَ عَلَیْهِمُ الْعَذَابَ الْأَلِیمَ السَّلاَمُ عَلَیْکُمْ أَیُّهَا الصِّدِّیقُونَ السَّلاَمُ عَلَیْکُمْ أَیُّهَا الشُّهَدَاءُ الصَّابِرُونَ أَشْهَدُ أَنَّکُمْ جَاهَدْتُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ صَبَرْتُمْ عَلَى الْأَذَى فِی جَنْبِ اللَّهِ وَ نَصَحْتُمْ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ حَتَّى أَتَاکُمُ الْیَقِینُ أَشْهَدُ أَنَّکُمْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّکُمْ تُرْزَقُونَ فَجَزَاکُمُ اللَّهُ عَنِ الْإِسْلاَمِ وَ أَهْلِهِ أَفْضَلَ جَزَاءِ الْمُحْسِنِینَ وَ جَمَعَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَکُمْ فِی مَحَلِّ النَّعِیمِ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ السَّلاَمُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْعَبْدُ الصَّالِحُ الْمُطِیعُ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ (جَاهَدْتَ وَ) نَصَحْتَ وَ صَبَرْتَ حَتَّى أَتَاکَ الْیَقِینُ لَعَنَ اللَّهُ الظَّالِمِینَ لَکُمْ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ أَلْحَقَهُمْ بِدَرْکِ الْجَحِیمِ
سلام بر تو اى حجت خدا در همه زمین و آسمان درود خدا بر روح پاک و جسم مطهرت باد و بر تو سلام باد اى آقاى من و درود و رحمت و برکات خدا بر تو باد سلام بر تو اى آقاى من فرزند آقاى من (اى على بن الحسین) رحمت و برکات خدا بر تو باد خدا لعنت کند آن کس را که در حق تو ظلم و ستم کرد و خدا لعنت کند آن کس که تو را به قتل رسانید. خدا عذاب دردناک او را مضاعف و شدید گرداند سلام بر شما اى راستگویان با ایمان کامل، سلام بر شما اى شهیدان راه خدا که صبر و شکیبایى کردید گواهى مى دهم که شما در راه خدا جهاد کردید و بر هر رنج و بلا صبر و تحمل نمودید در طرفدارى دین خدا و در راه رضاى خدا و رسولش همیشه نصیحت و خیرخواهى کردید تا هنگام شهادت و رحلت از دنیا گواهى می‌دهم که شما زنده ابدید نزد خدا و به رزق آسمانى متنعم شدید پس خدا از اسلام و اهل اسلام به شما پاداش بهترین نیکوکاران عالم را عطا فرماید و بین ما و شما در محل نعمت ابد جمع گرداند سلام بر تو اى پسر امیرالمؤمنین سلام بر تو اى بنده شایسته مطیع فرمان خدا و رسول خدا، گواهى مى دهم که تو در راه خدا جهاد کردى و نصیحت و خیرخواهى در همه عمر تا هنگام رحلت و شهادتت فرمودى و صبر ورزیدى خدا ظالمان در حق شما را از خلق اولین و آخرین لعنت کند و آنها را به قعر دوزخ درافکند.
۷- احیا داشتن (بیدار ماندن و عبادت کردن) در این شب‌ها در روایات بسیاری از پیامبر (ص) و معصومین (ع) نقل شده است هر کس شب قدر را احیا کند، گناهان او آمرزیده شود. یعنی اینکه این شب را تا صبح بیدار باشید و به عبادت، دعا و تلاوت قرآن بپردازید. در روایتی از امام باقر (ع) آمده است هر کس شب قدر را احیاء دارد، گناهان او آمرزیده می‌شود، هر چند که بسیار باشد و بهتر است روز قبل مقداری استراحت کند و غذا و نوشیدنی کمتری بخورد تا خواب بر او غلبه نکند و کسانی که توانایی احیاء ندارند بهتر است اول شب را استراحت کنند و سحرگاهان بیدار باشند و عبادت نمایند.
۸- صد رکعت نماز به جا آورید که فضلیت بسیار دارد و بهتر آن است که در هر رکعت پس از سوره «حمد»، ده مرتبه «توحید» بخوانید.
۹- دعای زیر را بخوانید.
اللَّهُمَّ إِنِّی أَمْسَیْتُ لَکَ عَبْداً دَاخِراً لا أَمْلِکُ لِنَفْسِی نَفْعاً وَ لا ضَرّاً وَ لا أَصْرِفُ عَنْهَا سُوءاً أَشْهَدُ بِذَلِکَ عَلَى نَفْسِی وَ أَعْتَرِفُ لَکَ بِضَعْفِ قُوَّتِی وَ قِلَّةِ حِیلَتِی فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْجِزْ لِی مَا وَعَدْتَنِی وَ جَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مِنَ الْمَغْفِرَةِ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ وَ أَتْمِمْ عَلَیَّ مَا آتَیْتَنِی فَإِنِّی عَبْدُکَ الْمِسْکِینُ الْمُسْتَکِینُ الضَّعِیفُ الْفَقِیرُ الْمَهِینُ اللَّهُمَّ لا تَجْعَلْنِی نَاسِیاً لِذِکْرِکَ فِیمَا أَوْلَیْتَنِی وَ لا [غَافِلا]لِإِحْسَانِکَ فِیمَا أَعْطَیْتَنِی وَ لا آیِساً مِنْ إِجَابَتِکَ وَ إِنْ أَبْطَأَتْ عَنِّی فِی سَرَّاءَ [کُنْتُ]أَوْ ضَرَّاءَ أَوْ شِدَّةٍ أَوْ رَخَاءٍ أَوْ عَافِیَةٍ أَوْ بَلاءٍ أَوْ بُؤْسٍ أَوْ نَعْمَاءَ إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ
خدایا شام کردم درحالی که براى تو تنها بنده کوچک و خوارى هستم که براى خویش سود و زیانى را به دست ندارم و نمى توانم از خود پیش آمد بدى را بازگردانم، به این امر بر خویش گواهى مى دهم، و در پیشگاهت به ناتوانى و کمى چاره ام اعتراف مى کنم، خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و آنچه را به من و همه مردان و زنان مؤمن، از آمرزش در این شب وعده دادى وفا کن، و آنچه را به من عنایت فرموده اى کامل ساز، که من بنده بیچاره، درمانده، ناتوان، تهیدست و خوار توام. خدایا مرا فراموش کننده ذکرت قرار مده در آنچه سزاوار آنم فرمودى، و نه فراموش کننده احسانت در آنچه عطایم نمودى، و نه ناامید از اجابتت، گرچه مدّت زمانى طولانى گردد، چه در خوشى یا ناخوشى، یا سختى، یا آسانى، یا عافیت، یا بلا، یا تنگدستى، یا در نعمت همانا تو شنونده دعایى.
۱۰- طلب آمرزش گناهان و دعا برای امور دنیوی و اخروی
مرحوم علامه مجلسی (ره) فرموده اند بهترین اعمال در این شب‌ها طلب آمرزش گناهان و دعا برای امور دنیوی و اخروی است هم برای خود و هم برای پدر و مادر، خویشان و دیگر مومنان؛ چه زنده باشند و چه از دنیا رفته باشند و همچنین ذکر‌های مختلف و صلوات بر حضرت محمد (ص) و خاندانشان تا آنجا که مقدور است، انجام دهند و در بعضی از روایات نیز تاکید شده است که «دعای جوشن کبیر» را در این سه شب بخوانید.
در روایتی آمده است که شخصی خدمت رسول خدا (ص) رسیده و عرض کرد: اگر شب قدر را درک کردم، چه چیزی را از خداوند طلب کنم؟ که ایشان فرمودند: "عافیت و سلامتی را از خداوند بخواه".
