آمار تکان دهنده از مرگ بیماران در انتظار پیوند عضو

دکتر فرحناز صادق بیگی همزمان با ۳۱ اردیبهشت ماه - روز ملی اهدای عضو - با بیان اینکه در حال حاضر در داخل کشور ۲۵ هزار نفر در لیست انتظار پیوند عضو هستند، گفت: بیشتر این افراد از بیماران دیالیزی نیازمند پیوند کلیه هستند و در رتبه‌های بعدی به ترتیب بیماران نیازمند پیوند کبد، قلب، ریه، پانکراس و روده قرار دارند.

سه چهارم اعضای دارای قابلیت اهدا به زیر خاک می‌روند

وی در گفتگو با ایسنا، با بیان اینکه سالانه بین ۶ تا ۸ هزار مورد مرگ مغزی در داخل کشور رخ می‌دهد که شایع‌ترین علت آن تصادفات جاده‌ای است، اظهار کرد: از این تعداد مرگ مغزی تقریبا ۵۰ درصد از نظر علمی قابلیت اهدای عضو دارند، به عبارتی بین ۳ تا ۴ هزار مورد مرگ مغزی در سال؛ در حالیکه متاسفانه تنها ۲۵ درصد این ظرفیت یعنی چیزی حدود یک چهارم به اهدا می‌رسد.

به گفته وی، در حال حاضر تقریبا سه چهارم اعضایی که قابلیت اهدا دارند، به زیر خاک می‌روند و دلیل اصلی آن عدم رضایت خانواده‌های اهدا کننده است.

وی با اشاره به رشد مضاعف اهدای عضو از موارد مرگ مغزی طی سال گذشته، عنوان کرد: آمار اهدای عضو موارد مرگ مغزی از حدود ۹۳۰ مورد در سال ۹۷ به ۱۰۷۸ مورد در سال ۹۸ افزایش یافته است، با این حال هنوز با تحقق ظرفیت واقعی کشور فاصله داریم.

فوت روزانه ۱۲ نفر در لیست انتظار پیوند

وی با بیان اینکه روزانه تقریبا ۱۲ نفر به علت نرسیدن عضو پیوندی در لیست انتظار پیوند فوت می‌کنند، تصریح کرد: در صورتی که اگر به ظرفیت واقعی کشور در زمینه اهدای عضو یعنی شاخص pmp ۴۰ برسیم این میزان مرگ و میر به کمتر از ۲ مورد در روز کاهش پیدا می‌کند.

صادق بیگی اضافه کرد: در حال حاضر شاخص اهدای عضو (pmp) در داخل کشور با ۱۵۰ مورد افزایش پیوند نسبت به سال گذشته؛ از عدد ۱۱ در سال ۹۷ به ۱۴ در سال ۹۸ رسیده که هنوز با عدد طلایی اهدای عضو کشور فاصله زیادی دارد.

شایع‌ترین علت عدم رضایت خانواده‌ها برای اهدای عضو

وی "عدم باور به مرگ مغزی به عنوان فوت" را به عنوان شایع‌ترین علت عدم رضایت خانواده‌ها برای اهدای عضو عزیزانشان مطرح کرد و گفت: اکثرا مرگ مغزی را با کمای عمیق اشتباه می‌گیرند، چراکه ظاهر بیماران دچار کمای عمیق با بیمارانی که متاسفانه به علت مرگ مغزی فوت کرده‌اند شبیه به هم بوده و از آنجا که در مرگ مغزی تا مدت کوتاهی قلب افراد حیات خود را بر روی مانیتور نشان می‌دهد، باور مرگ مغزی و فوت بیمار برای خانواده‌ها دشوار است و به همین علت نسبت به اهدای عضو رضایت نمی‌دهند.

مرگ مغزی یک اتفاق غیرقابل برگشت است

وی با تاکید بر اینکه مرگ مغزی یک اتفاق غیرقابل برگشت است، توضیح داد: حیات انسان به عملکرد همزمان قلب و مغز بستگی دارد، در صورتیکه یکی از این اعضا به صورت کامل عملکرد خود را از دست بدهد فرد زنده نخواهد بود. در این میان مرگ قلبی شناخته شده بوده چراکه توقف عملکرد آن به صورت خط صاف بر روی مانیتور مشخص می‌شود. در حالیکه مرگ مغزی بسیار نادر است و تنها یک درصد مرگ بشر به صورت مرگ مغزی رخ می‌دهد، همچنین توقف عملکرد آن مانند مانیتور قلب برای خانواده‌ها مشهود نیست، لذا اگرچه امکان بازگشت حیات فرد مرگ مغزی ممکن نیست، باور فوت بیمار برای اطرافیان وی دشوار است.

تفاوت اصلی کمای عمیق با مرگ مغزی

این عضو هیات علمی دانشگاه با اشاره به تفاوت کمای عمیق با مرگ مغزی تصریح کرد: در کمای عمیق سلول‌های مغزی زنده هستند و تنها عملکردی ندارند، ولی در مرگ مغزی نه تنها عملکرد از بین رفته بلکه سلول‌های مغزی نیز فوت شده‌اند که این اختلاف تنها به وسیله آزمایش‌های تخصصی پزشکی است و روش‌های تکمیلی مانند نوار مغز، آنژیوگرافی و سونوگرافی عروق مغز قابل تشخیص بوده و به هیچ وجه از روی ظاهر بیمار مشخص نیست؛ لذا تنها زمانی مرگ مغزی بیمار تایید می‌شود که تمامی این آزمایش‌ها و معاینات به صورت کامل انجام شده باشد.

مسوول واحد فراهم‌آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به پروسه اعلام و تایید مرگ مغزی، اظهار کرد: به محض اعلام موارد مشکوک، پزشک مسئول و آموزش دیده بر بالین فرد حاضر شده و در صورت تایید معاینات اولیه، روش‌های تشخیصی قطعی انجام می‌شود و در صورت تایید نهایی مرگ مغزی با اخذ رضایت از خانواده‌ها، فرد مرگ مغزی شده برای اهدای عضو به بیمارستان مسیح دانشوری منتقل می‌شود.

وی تفاوت کمای عمیق با مرگ مغزی را به سکته مغزی و قانقاریا تشبیه کرد و گفت: در قانقاریا پای فرد سیاه شده و قابل بازگشت نیست و تنها راه نجات بیمار قطع کردن پاست، چراکه در غیراینصورت سموم ترشح شده از آن بافت مرده منجر به فوت بیمار می‌شود، این در حالیست که در فلج پا به علت سکته، سلول‌های پا سالم بوده و تنها عملکرد آن‌ها متوقف شده و احتمالا به مرور و با فیزیوتراپی قابل بازگشت است.

مراحل اهدای عضو

صادق بیگی با اشاره به اجرای مراحل اهدای عضو در بیمارستان مسیح دانشوری، گفت: پس از انتقال فرد به بیمارستان، مراحل تایید مرگ مغزی توسط ۵ متخصص داخلی، نورولوژی، جراحی اعصاب، بیهوشی و پزشکی قانونی بررسی شده و پس از تایید نهایی و اخذ رضایت مجدد از خانواده برای اهدای عضو به اتاق عمل منتقل می‌شود.

مسوول واحد فراهم‌آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه از ابتدای شروع اهدای عضو مرگ مغزی از سال ۸۰ در کل کشور بیش از ۸ هزار مورد اهدای عضو صورت گرفته است، گفت: از این ۸ هزار مورد نزدیک به ۱۹ هزار عضو اهدا شده است.

در چه مواردی خانواده‌ها برای اهدای عضو راحت‌تر رضایت می‌دهند؟

وی با بیان اینکه هرچه فاصله بیماری تا مرگ مغزی طولانی‌تر باشد، اخذ رضایت از خانواده‌ها آسان‌تر است، اظهار کرد: در مورد افراد بالای ۵۰ سالی که به علت حوادث مغزی و عروقی مانند خونریزی مغزی، تومور مغزی و یا سکته‌های مغزی دچار مرگ مغزی شده‌اند اخذ رضایت آسان‌تر است، چراکه خانواده مدت بیشتری با بیماری درگیر بوده و کمتر تحت شوک قرار می‌گیرند، ولی در مورد مرگ مغزی ناشی از تصادفات رانندگی که بیشتر در گروه سنی جوان‌تر و ناگهانی رخ می‌دهد، اخذ رضایت از خانواده‌ها به علت شوک ناشی از مساله مشکل‌تر و با تاخیر بیشتری انجام می‌شود.

صادق بیگی هم چنین با اشاره به اهدای کلیه از فرد زنده، عنوان کرد: در حال حاضر ۶۰ درصد پیوند‌های کلیه از مرگ مغزی و ۴۰ درصد از اهداکننده زنده است و در رابطه با سایر اعضا طبیعتا اهدای عضو تنها از مرگ مغزی امکانپذیر است.

وی با اشاره به رتبه شاخص اهدای عضو کشور در مقایسه با سایر کشورها، با بیان اینکه آمار‌ها هنوز برای امسال به روز نشده است، گفت: با این حال پیش بینی می‌شود که رتبه کشور بین ۲۰ تا ۳۰ باشد.

زمان طلایی در اهدای عضو پیوندی

مسوول واحد فراهم‌آوری اعضای پیوندی در بخش دیگر گفتگو با تاکید بر اهمیت زمان طلایی در اهدای عضو پیوندی، خاطرنشان کرد: زمان طلایی اهدای عضو از مرگ مغزی ۴۸ ساعت است، چراکه با رخ دادن مرگ مغزی، سموم در بدن شروع به ترشح کرده و یکی یکی اعضای بدن را به ترتیب از ریه، قلب، کلیه و کبد از بین می‌برد؛ بنابراین اگر قصد کمک به دیگران و اهدای عضو عزیزان خود را داریم باید هر چه سریع‌تر تصمیم‌گیری کنیم.

وی با بیان اینکه در هر مورد مرگ مغزی امکان اهدای ۱ تا ۸ عضو بدن فرد وجود دارد، تصریح کرد: هرچه زمان بگذرد شانس اهدا کاهش پیدا می‌کند. باید بپذیریم که بدن تنها داربست و کالبدی برای روح و جان اصلی ماست، در این صورت پذیرش معنوی مساله اهدای عضو برای نجات سایرین بسیار آسانتر می‌شود.

تاثیر کرونا در پیوند اعضا و توصیه به پیوندی‌ها

صادق بیگی با بیان اینکه از ابتدای اعلام رسمی شیوع کرونا توسط وزارت بهداشت محدودیت‌ها درباره اهدای عضو و پیوند اعضا به خصوص در مراکز پذیرش کننده بیماران کرونایی اعمال شد، گفت: از اوایل اسفند در مرکز اهدای عضو مسیح دانشوری امر اهدای عضو متوقف و مساله پیوند نیز تنها به موارد اورژانس محدود شد. اگر چه اپیدمی کرونا در کاهش آمار پیوند تاثیرگذار بود، با این حال طی چند روز گذشته خوشبختانه مجددا با کنترل اپیدمی امر اهدا و پیوند عضو با کنترل دقیق و اعمال محدودیت‌ها آغاز شده است.

وی ادامه داد: به عبارت دیگر تنها پیوند‌های ضروری و در سنین پایین‌تر انجام می‌شود و همچنین تمام موارد اهدا کننده باید زیر ۵۰ سال بوده و تست‌های کرونا و سی تی اسکن ریه را گذرانده باشند.

این عضو هیات علمی دانشگاه خطاب به بیماران پیوندی توصیه کرد: از آنجا که بیماران پیوندی دارو‌های سرکوب کننده ایمنی مصرف می‌کنند همواره در معرض عفونت‌ها قرار دارند، بنابراین باید همیشه مراقبت کنند و به خصوص همزمان با شیوع و همه‌گیری کرونا بیش از پیش اصول بهداشتی و توصیه‌های لازم برای پیشگیری از عفونت‌ها را رعایت کنند. به مکان‌های شلوغ و تجمعات نروند و موارد در فضا‌های بیرون از خانه ماسک و دستکش استفاده کنند.

صادق بیگی با تاکید بر اهمیت و ضرورت ترویج فرهنگ اهدای عضو در جامعه، اظهار کرد: قطعا فرهنگ سازی از طریق ابزار‌های فرهنگی مثل رسانه، صدا و سیما و همچنین سایت اهدای عضو مرکز فراهم‌آوری اعضای پیوندی بیمارستان مسیح دانشوری ehda.ir و استفاده از روش ثبت‌نام برای کارت اهدای عضو در جهت ترویج این فرهنگ به شدت تاثیرگذار خواهد بود.

آمار رضایت خانواده‌ها در اهدای عضو

وی با اشاره به رشد رضایت گیری از خانواده‌ها برای اهدای عضو، تصریح کرد: این آمار در سال‌های ابتدایی کمتر از ۱۰ درصد بود، در حالیکه این آمار هم اکنون در واحد فراهم آوری مسیح دانشوری به بالای ۸۰ درصد رسیده و در کل کشور حدود ۵۶ درصد است که امیدواریم با ترویج و فرهنگ سازی این آمار بیشتر شود.

مسوول واحد فراهم‌آوری اعضای پیوندی بیمارستان مسیح دانشوری در خاتمه با بیان اینکه در حال حاضر حدود ۷ میلیون نفر یعنی کمتر از ۱۰ درصد جمعیت کشور کارت اهدای عضو دارند، گفت: اگرچه کارت اهدای عضو در حال حاضر وجاهت قانونی ندارد و درصورت مرگ مغزی باز هم اخذ رضایت از خانواده‌ها الزامیست، با این حال این مساله در ترویج فرهنگ اهدای عضو و تسهیل و تسریع فرایند اخذ رضایت از خانواده‌ها بسیار تاثیرگذار بوده است.