فرارو- جهیزیه به اموالی گفته می‌شود که توسط زن به خانه مشترک برده می‌شود در قانون اشاره‌ای به الزام زن برای آوردن جهیزیه نشده، بنابراین وی تکلیف قانونی و شرعی برای آوردن جهیزیه به منزل شوهر ندارد و تهیه وسایل لازم برای زندگی مشترک تحت عنوان نفقه به موجب ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی به عهده شوهر است، اما به دلیل این که آوردن جهیزیه به منزل مشترک از سوی زن در کشور ما امری شایع و مرسوم است گاهی بین زن و شوهر در ارتباط با آن اختلافاتی ایجاد می‌شود به طوری که این مسئله تبدیل به یکی از دعاوی مهم در دادگاه خانواده شده است، در این مطلب به بررسی مراحل قانونی دادخواست استرداد جهیزیه و نکات مربوط به آن می‌پردازیم.
مالکیت جهیزیه در اختیار زوجه است
نکته قابل توجه در این است که مالکیت وسایلی که زن به خانه شوهر می‌آورد در اختیار زن است و مرد تنها به عنوان یک امین، می‌تواند از این وسایل استفاده کند.
وقتی می‌گوییم که مالکیت جهیزیه برای زن است، بدین معناست که زوجه در هر زمانی می‌تواند آن را مطالبه کرده و هر اقدام مالکانه‌ای را نسبت به اموال خویش انجام دهد، مثلا آنها را به فروش رساند، هدیه دهد، تخریب یا مفقود نماید و یا استرداد جهیزیه را بخواهد؛ بنابراین آوردن جهیزیه به منزل شوهر به معنی انصراف از مالکیت یا شریک ساختن شوهر در آن نیست بلکه حق مالکیت زوجه باقی می‌ماند و شوهر از منافع آن بهره مند می‌شود و تنها می‌تواند به صورت متعارف از آن استفاده کند.
همان طور که گفتیم جهیزیه مالی است که متعلق به زوجه است و اگر زمانی زن فوت کند، اموالی که از او به جا می‌ماند به میزان سهم الارث به ورثه تعلق می‌گیرد جهیزیه نیز به چنین سرنوشتی دچار می‌شود. اگر زوج و زوجه صاحب فرزند باشند، یک چهارم اموال به مرد به ارث می‌رسد و اگر صاحب فرزندی نباشند، یک دوم اموال به مرد به ارث رسیده و بقیه اموال میان سایر وراث تقسیم می‌شود.
لازم به ذکر است در صورتی که زوج بدون اذن همسر، اقدام به فروش جهیزیه نماید این اقدام فروش مال غیر محسوب می‌شود چرا که زوج مالکیتی بر جهیزیه ندارد البته زوجه باید بتواند ثابت کند اموال متعلق به اوست که از طریق ارائه سیاهه یا فاکتور یا شهادت شهود می‌تواند این کار را انجام دهد. در صورت محکومیت، زوج مکلف است عین مال و در صورت نبودن عین آن، مثل یا قیمت آن را به زوجه برگرداند.
مطابق قانون زوج در صورت استفاده درست، نسبت به اموال مسئولیت ندارد. مثلاً اگر جهیزیه زن بر اثر افتادن در هنگام حمل و نقل یا نوسان برق صدمه دید یا اینکه بر اثر مرور زمان مستهلک شد، زوج هیچ مسئولیتی در این خصوص ندارد و نیازی نیست غرامتی به زوجه بدهد.
نکته مهم که باید درباره جهیزیه دانست این است که اموال و وسایلی را که شوهر در طول زندگی مشترک خریداری می‌کند حتی آنچه را که در اثر خرابی یا استهلاک جهیزیه زن خریداری می‌کند، جزء جهیزیه نیست. جهیزیه همان است که در شروع زندگی مشترک زن به خانه شوهر آورده است و اگر در طول زمان این وسایل خراب یا مستهلک شوند، شوهر مسئولیتی و تکلیفی برای پرداخت وجه آن یا دادن جایگزین ندارد؛ بنابراین اگر سالیانی از زندگی گذشته باشد بدیهی است که بعضی از وسایل منزل مستهلک و یا بعضا خراب می‌شوند. زن اگر بخواهد این زمان دادخواست استرداد جهیزیه بدهد فقط آنچه باقی مانده را می‌تواند مسترد نماید.
چگونگی استرداد جهیزیه
زن می‌تواند هر زمان چه در هنگام زندگی مشترک چه در حین طلاق و چه بعد از طلاق جهیزیه‌ای را که به منزل شوهر آورده است مطالبه نماید. برای این کار باید دادخواست تنظیم کند برای تعیین دادگاه صالح باید گفت اگر جهیزیه مذکور زیر ۲۰ میلیون تومان باشد دادخواست باید به شورای حل اختلاف ارائه گردد در غیر این صورت در صلاحیت دادگاه خانواده می‌باشد.
وقتی خواستید دادخواست استرداد جهیزیه بدهید حتماً در ستون خواسته علاوه بر استرداد جهیزیه صدور قرار تأمین خواسته پیش از ابلاغ را هم ذکر کنید این باعث می‌شود پیش از اینکه زوج اموال را از خانه خارج کند آنها را توقیف کنید. معمولاً دادورز (مامور اجرای احکام) اموال را در محل توقیف کرده و به خود زوج به عنوان امین می‌سپارد که در این صورت زوج امین اموال محسوب شده و هر اتفاقی که برای اموال بیفتد او مسئول است.
در صورتی که می‌خواهید دعوای استرداد جهیزیه را مطرح کنید لازم است نکات زیر را رعایت کنید:
۱- در صورتی که زوجه قصد استرداد جهیزیه خود را دارد، مطلوب است پیش از اقامه قانونی دعوا در محاکم، با ارسال اظهارنامه توسط دفاتر خدمات قضایی الکترونیک به طرفیت زوج، درخواست خود را مطالبه نماید تا چنانچه زوج مخالفتی نداشته باشد، بدون ورود به بستر قضایی و مراجع دادگستری، از طرق مسالمت آمیز، باز پس گیری جهیزیه انجام شود.
۲- باید توجه داشت دعوای استرداد جهیزیه دعوایی مالی است، لذا تا عین جهیزیه و اقلام آن موجود باشد، طرح دعوای استرداد قیمت جهیزیه هیچ گونه وجاهت قانونی نداشته و در محاکم قابل استماع نیست؛ مگر اینکه زوجه مدعی نقص یا تلف برخی اقلام از جانب زوج باشد که در این صورت ابتدا باید انتساب تلف توسط زوج را ثابت کرده و پس از آن دادخواستی مبتنی بر رد قیمت جهیزیه تنظیم و تقدیم نماید. لازم به ذکر است که استهلاک اقلام جهیزیه ناشی از استعمال متعارف زوج از وسایل در دوران زندگی مشترک نمی‌تواند موضوع دعوای استرداد جهیزیه قرار گیرد.
۳- در دعوای استرداد جهیزیه، نمی‌توان طلا‌های متعلق به زوجه را در زمره اقلام جهیزیه لحاظ نمود، چرا که اطلاق عنوان جهیزیه بر وسایل، متضمن استفاده مشترک زوجین و انتفاع از آن است، در حالی که طلا مخصوص زوجه بوده و استعمال آن مختص خود اوست و عرفا ذیل اقلام جهیزیه نمی‌گنجد.
۴- انتقال جهیزیه از منزل شوهر به هر جای دیگر توسط زوجه هیچ گونه منع قانونی ندارد. با این حال ممکن است مسائلی پیش بیاید که در نهایت به ضرر زوجه تمام شود به عنوان مثال ممکن است زوج شکایتی مبنی بر سرقت اموال توسط زوجه یا حضور اشخاص غریبه در منزل جهت انتقال وسایل و مسائلی از این قبیل را مطرح کند؛ لذا مطلوب است استرداد جهیزیه با حکم اجرای احکام و حضور دادورز (مأمور اجرا) در محل بوده و یا هنگام انتقال شاهدانی از دوستان و آشنایان یا همسایگان حاضر باشند.
۵- در صورتی که بخواهید دادخواست استرداد جهیزیه بدهید باید دلیل و مدرکی بابت اینکه جهیزیه شما واقعاً چه چیز‌هایی بوده داشته باشید بهترین چیز هم رسیدی است که تحت عنوان سیاهه داماد به شما می‌دهد. بهتر است علاوه بر داماد چند نفر از اقوام داماد هم ذیل سیاهه را به عنوان شاهد امضا کنند. اگر سیاهه در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شود، حکم سند رسمی را پیدا می‌کند و اعتبار بیشتری خواهد داشت. البته در جامعه ما چنین امری معمول نیست که زوج را به دفترخانه ببرند و از او امضا بگیرند.
بلکه معمولاً فهرستی را می‌نویسند و از زوج بابت آن امضا می‌گیرند که این وسایل به عنوان جهیزیه در اختیار او قرار گرفته است. در سیاهه معمولاً توصیف می‌شود که مثلاً فرش از چه نوعی است؟ ماشینی است یا دستباف؟ چه مارکی دارد و...
مدارک مورد نیاز برای دادخواست استرداد جهیزیه
۱- فهرست جهیزیه (سیاهه جهیزیه) که به امضای زوج و ۲ نفر شاهد رسیده است.
۲- فاکتور‌های خرید وسایل جهیزیه (در صورت نداشتن لیست جهیزیه)
۳ - شهادت شهود
۴ - سند ازدواج
۵ - به همراه داشتن کارت ملی و شناسنامه
