فرارو- ایرانی‌های بسیاری در خارج از کشور به عنوان نوابغ و یا افراد تاثیرگذار مشغول فعالیت و کار هستند. از میان این افراد می‌توان به کامران وفا، استاد فیزیک هاروارد و فیزیکدان برجسته در زمینه «نظریه ریسمان» یا فیروز نادری، معاون پیشین مدیرکل تنظیم راهبردهای آزمایشگاه پیش‌رانش جت در ناسا و مدیرکل اکتشافات منظومه خورشیدی اشاره کرد.
در این گزارش سعی کردیم چندین دانشمند و نخبه ایرانی که جوایز مهمی را در زمینه ریاضی و فیزیک دریافت کرده‌اند را معرفی کنیم:
۱. مریم میرزاخانی
مریم میرزاخانی (۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ – ۲۳ تیر ۱۳۹۶) ریاضی‌دان ایرانی و استاد دانشگاه استنفورد بود. میرزاخانی در سال ۲۰۱۴ به خاطر کار بر «دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضا‌های پیمانه‌ای آنها» برندۀ مدال فیلدز شد، که بالاترین جایزه در ریاضیات است و معروف به نوبل ریاضیات است. وی تنها زن و اولین ایرانی برندۀ مدال فیلدز است.
مریم میرزاخانی در دوران تحصیل در دبیرستان فرزانگان تهران، برندهٔ مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی در سال‌های ۱۹۹۴ (هنگ‌کنگ) و ۱۹۹۵ (کانادا) شد و در این سال به‌عنوان نخستین دانش‌آموز ایرانی نمرهٔ کامل را به دست آورد. وی نخستین دانش آموز ایرانی بود که دو سال مدال طلا گرفت. او سپس در سال ۱۹۹۹ مدرک کارشناسی خود را در رشتۀ ریاضی از دانشگاه شریف و دکتریِ خود را در سال ۲۰۰۴ از دانشگاه هاروارد به سرپرستی کورتیس مک‌مولن، از برندگان مدال فیلدز، گرفت.
از مریم میرزاخانی به‌عنوان یکی از ده ذهنِ جوان برگزیدۀ سال ۲۰۰۵ از سوی نشریۀ پاپیولار ساینس در آمریکا و ذهن برتر در رشتۀ ریاضیات تجلیل شد. میرزاخانی برنده جوایزی، چون جایزه ستر از انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳ و جایزۀ کلی بود. وی از یازدهم شهریورماه ۱۳۸۷ (اول سپتامبر ۲۰۰۸) در دانشگاه استنفورد استاد دانشگاه و پژوهشگر رشتۀ ریاضیات بود. پیش از این، او استاد دانشگاه پرینستون بود.
سال‌روز تولد مریم میرزاخانی ۲۲ اردیبهشت (دوازدهم مه) از سوی اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی جهان با پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران به عنوان روز جهانی زن در ریاضیات نام‌گذاری شد.
جوایز و افتخارات:
✓مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی هنگ‌کنگ در سال ۱۹۹۴
✓مدال طلا (با نمره کامل). المپیاد جهانی ریاضی کانادا در ۱۹۹۵
✓همکار پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، تهران، ایران از ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹
✓جایزه افتخاری دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳
✓جایزه برترین فارغ‌التحصیلان دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳
✓جایزه پژوهشگر برتر بنیاد ریاضیات کلی در سال ۲۰۰۴
✓جایزه ای‌ام‌اس بلومنتال در سال ۲۰۰۹
✓دعوت به کنگره بین‌المللی ریاضیات در سال ۲۰۱۰ برای سخنرانی در مورد «توپولوژی و سیستم‌های پویا و معادله دیفرانسیل معمولی»
✓جایزه ستر از طرف انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳
✓انتخاب به عنوان یکی از ده فرد مهم سال ۲۰۱۴ از سوی مجله نیچر
✓جایزه بنیاد ریاضیات کلی در سال ۲۰۱۴
✓سخنران مدعو کنگره بین‌المللی ریاضی درسال ۲۰۱۴
✓مدال فیلدز در سال ۲۰۱۴
✓عضویت در فرهنگستان علوم فرانسه در سال ۲۰۱۵
✓عضویت در مجمع فیلسوفان آمریکا در سال ۲۰۱۵
✓عضویت در آکادمی ملی علوم آمریکا در سال ۲۰۱۶
✓عضویت در فرهنگستان هنر و علوم در سال ۲۰۱۷،
۲. کوچَر بیرکار
کوچر بیرکار، زاده ژوئیه ۱۹۷۸، در روستای نی، مریوان استان کردستان؛ ریاضی‌دان کرد ایرانی و شهروند بریتانیا است.
بیرکار در سال ۲۰۱۸ به دلیل فعالیت و پژوهش در زمینه هندسه جبری برنده مدال فیلدز (معروف به نوبل ریاضی) شد. او دومین ایرانی است که توانسته این جایزه را از آن خود کند؛ جایزه‌ای که پیش از وی، مریم میرزاخانی به‌عنوان نخستین زن و نخستین ایرانی موفق به دریافتش شده بود. در همان روزی که مدال فیلدز به بیرکار تقدیم شد از او دزدیده شد. بیرکار در نظرخواهی مجله پراسپکت از بین ۵۰ نفر کاندیدا با رای ده‌ها هزار نفر از خوانندگان مجله به عنوان اندیشمند برتر سال ۲۰۱۹ انتخاب و معرفی شد.
او که در دانشگاه کمبریج انگلستان به تدریس و پژوهش مشغول است، تحصیلات کارشناسی خود را در رشته ریاضی، در دانشگاه تهران سپری کرده‌است.
جوایز و افتخارات:
✓جایزه لورهولم در سال ۲۰۱۰
✓جایزه بنیاد ریاضی پاریس در سال ۲۰۱۰
✓جایزه مور برای مقاله پژوهشی در سال ۲۰۱۶
✓مدال فیلدز در سال ۲۰۱۸
✓دکترای افتخاری دانشگاه صلاح‌الدین در سال ۲۰۱۹،
۳. کامران وفا
کامران وفا، زادۀ ۱۳۳۹ در تهران، استاد ایرانی-آمریکایی فیزیک در دانشگاه هاروارد است. او از فیزیکدانان برجسته در زمینه نظریه ریسمان می‌باشد. وی در سال ۲۰۰۸ میلادی موفق به دریافت مدال دیراک شد. او به همراه جوزف پلچینسکی و اندرو استرومینگر، به پاس پیشبرد دانش درنظریه ریسمان، گرانش کوانتومی و نظریه میدان‌های کوانتومی، برنده جایزه فیزیک بنیادی در سال ۲۰۱۷ در ایالت کالیفرنیا شدند.
کامران وفا یک نظریه‌پرداز در زمینه نظریه ریسمان است. پژوهش‌های وی بر روی ماهیت گرانش کوانتومی و رابطه بین هندسه و نظریه‌های میدان‌های کوانتومی متمرکز شده‌است. او در جامعه نظریه ریسمان به دلیل کشف مشترکش با اشترومینگر شناخته می‌شود. این دو کشف کردند که انتروپی بکنشتاین-هاوکینگ یک سیاهچاله را می‌توان با استفاده از حالت‌های سالیتونی نظریه ابرریسمان بیان کرد. وی همچنین به خاطر توضیح رابطه بین هندسه و نظریه‌های میدان که از دوگانگی‌های ریسمان‌ها بر می‌آید، شناخته می‌شود (که منجر به فرضیه گوپاکومار-وفا شد). این موضوع با عنوان «مهندسی هندسی نظریه‌های میدان کوانتومی» شناخته می‌شود. در سال ۱۹۹۷ او نظریه اف را ارائه داد که جزو نظریه‌های شناخته شده در ابرریسمان است.
او همچنین علاقه‌مند به فهمیدن معنی نهفته دوگانگی‌های ریسمان‌ها و همچنین تلاش در به‌کارگیری نظریه ابرریسمان برای حل مسائل حل نشده در فیزیک ذرات بنیادی (مانند مسئله سلسله مراتب و مسئله ثابت کیهان‌شناسی) است.
او مشارکت‌های عمیقی در زمینه نظریه‌های ریسمان توپولوژیک و فهمیدن تقارن آینه‌ای و ساخت مدار-خمینه در نظریه ریسمان داشته‌است.
کامران وفا یک نظریه‌پرداز در زمینه نظریه ریسمان است. پژوهش‌های وی بر روی ماهیت گرانش کوانتومی و رابطه بین هندسه و نظریه‌های میدان‌های کوانتومی متمرکز شده‌است. او در جامعه نظریه ریسمان به دلیل کشف مشترکش با اشترومینگر شناخته می‌شود. این دو کشف کردند که انتروپی بکنشتاین-هاوکینگ یک سیاهچاله را می‌توان با استفاده از حالت‌های سالیتونی نظریه ابرریسمان بیان کرد. وی همچنین به خاطر توضیح رابطه بین هندسه و نظریه‌های میدان که از دوگانگی‌های ریسمان‌ها بر می‌آید، شناخته می‌شود (که منجر به فرضیه گوپاکومار-وفا شد). این موضوع با عنوان «مهندسی هندسی نظریه‌های میدان کوانتومی» شناخته می‌شود. در سال ۱۹۹۷ او نظریه اف را ارائه داد که جزو نظریه‌های شناخته شده در ابرریسمان است.
او همچنین علاقه‌مند به فهمیدن معنی نهفته دوگانگی‌های ریسمان‌ها و همچنین تلاش در به‌کارگیری نظریه ابرریسمان برای حل مسائل حل نشده در فیزیک ذرات بنیادی (مانند مسئله سلسله مراتب و مسئله ثابت کیهان‌شناسی) است.
او مشارکت‌های عمیقی در زمینه نظریه‌های ریسمان توپولوژیک و فهمیدن تقارن آینه‌ای و ساخت مدار-خمینه در نظریه ریسمان داشته‌است.
کامران وفا در کنار استیو هاوکینگ
جوایز و افتخارات:
✓جامعۀ اعضای دانشگاه هاروارد، عضو تازه‌وارد، ۱۹۸۵–۱۹۸۸
✓ جایزه NFS ریاست جمهوری جایزه محقق جوان، ۱۹۸۹
✓جایزه آلفرد پی اسلون، ۱۹۸۹
✓جایزه بنیاد پاکار، ۱۹۸۹
✓همکاری با آکادمی هنر و علوم آمریکا، ۲۰۰۵
✓نوبل AMS لئونارد ایسنبود برای ریاضی و فیزیک، ۲۰۰۸
✓مدال دیراک از آی سی تی پی، ۲۰۰۸
✓عضو آکادمی ملی علوم، ۲۰۰۹
✓جایزه فیزیک بنیادی، ۲۰۱۷،
۴. نیما ارکانی حامد
نیما ارکانی حامد فیزیکدان آمریکایی-کانادایی در زمینه فیزیک ذره‌ای و نظریه ریسمان کاربردی است و در حال حاضر استاد تمام مؤسسه مطالعات پیشرفته است. در سال ۲۰۱۶، ارکانی-حامد دعوت چین را برای اداره کردن مرکز فیزیک انرژی بالای آینده پذیرفت. این مرکز قرار است بزرگترین شتاب دهنده ذرات جهان را بسازد.
خانواده ارکانی حامد به کانادا مهاجرت کردند و او در آنجا دبیرستان را تمام کرد و برای تحصیل کارشناسی وارد دانشگاه تورنتو شد. نیما از دانشگاه تورنتو با نشان عالی در رشته‌های ریاضی و فیزیک فارغ‌التحصیل شد و سپس به دانشگاه کالیفرنیا برکلی رفت و تحصیلات خود را زیر نظر لاورنس هال دنبال کرد. نیما از ۱۴ سالگی در نظریه و قوانین نیوتون تحقیق کرده‌است.
او دکترای خود را در سال ۱۹۹۷ دریافت کرد و به بخش SLAC در دانشگاه استانفورد به منظور ادامه تحصیل در پست دکتری رفت. در سال ۲۰۰۱ در دانشگاه پرآوازۀ هاروارد، با هاوارد گئورگی و آندرو کهن به کار عملی به روی ذرات فوق‌العاده ریز پرداخت. تئوری HIGGS نتیجۀ کشفیات او در این عرصه است. از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۸ او استاد ارشد دانشگاه هاروارد بوده‌است.
جوایز و افتخارات:
✓او در سال ۲۰۱۲ به دلیل کار بر روی هیگز کوچک موفق به دریافت جایزه فیزیک بنیادی از یوری میلنر میلیاردر روس ساکن آمریکا شد.
✓وی همچنین سی و دومین نفر در لیست صد نابغۀ زندۀ دنیا است.
✓نیما ارکانی حامد در سال ۲۰۰۵ برندۀ جایزۀ PHI BETA KAPPA از دانشگاه هاروارد برای تعلیمات عالی خود گردید
✓مدال گریبو از مؤسسه فیزیک اروپا در سال۲۰۰۳
✓جایزۀ ساکلر در سال ۲۰۰۸
