ابرهیم یزدی؛ از خداپرستان سوسیالیست تا نهضت آزادی

پنجم شهریور سالروز درگذشت دکتر ابراهیم یزدی، وزیر امور خارجه دولت موقت است؛ فردی که می‌توان او را یکی از شخصیت‌های مهم انقلاب نامید. یزدی فعالیت سیاسی خود را با عضویت در نهضت خداپرستان سوسیالیست آغاز کرد. او با شروع نخست‌وزیری دکتر مصدق، طرفدار نهضت ملی‌شدن صنعت نفت شد و با وقوع کودتای ۲۸ مرداد و شروع به کار نهضت مقاومت ملی به رهبری سید‌رضا زنجانی، عضو این جریان شد. او همچنین عضو هیئت تحریریه و ناشر روزنامه «راه مصدق» بود.

شرق در ادامه می‌نویسد: یزدی در سال ۳۹ و با فعال‌شدن جبهه ملی دوم، به عضویت کمیته انتخابات این جبهه درآمد و در همین سال به آمریکا مهاجرت کرد و از سال ۴۰ تا ۴۴ به‌عنوان دبیر شورای مرکزی جبهه ملی ایران شاخه آمریکا، عضو هیئت اجرائی و مسئول تشکیلات جبهه و عضو هیئت‌تحریریه مجله «اندیشه جبهه»، ارگان جبهه ملی، فعالیت کرد. در زندگی‌نامه او که از‌سوی کمیته انتخابات نهضت آزادی منتشر شده، آمده است: او در این مسئولیت‌ها با دکتر چمران، دکتر شایگان و دکتر نخشب همکاری می‌کرد.

فعالیت‌های خارج از کشور

با تأسیس نهضت آزادی ایران در سال ۴۰، یزدی به همراه مصطفی چمران، علی شریعتی و صادق قطب‌زاده به تأسیس شاخه‌های اروپا و آمریکای این نهضت پرداخت و به‌عنوان رئیس شورای مرکزی نهضت آزادی ایران در خارج از کشور انتخاب شد. او همچنین مسئولیت انتشار ماهنامه «پیام مجاهد»، ارگان نهضت آزادی ایران خارج از کشور را هم برعهده داشته است.

دکتر یزدی در سال ۴۴ مسئولیت رهبری سازمان مخصوص اتحاد و عمل (سماع) را بر عهده داشت و با همکاری مصطفی چمران و محمد توسلی، اولین پایگاه آموزش جنگ‌های مسلحانه را ابتدا در مصر و سپس در جنوب لبنان تأسیس کردند. او از اردیبهشت سال ۵۴ اجازه اخذ و مصرف وجوهات شرعی را از امام خمینی دریافت کرد.

همراهی با امام

یزدی هنگام خروج امام از عراق و امتناع دولت کویت از پذیرش ایشان و هیئت همراهشان، به امام پیشنهاد مهاجرت به فرانسه را داد و با همکاری قطب‌زاده، خانه‌ای در نوفل‌لوشاتو تهیه کرد.

یزدی در این مدت از مشاوران ارشد امام بود تا حدی که امام در نامه‌ای از زحمات او در مدت اقامت در فرانسه تقدیر کرد: «در سفری که ناچار به پاریس منتهی شد، جناب آقای دکتر یزدی از لحظه اول همراهی نمودند و مدت چهار ماه و چند روز تحمل زحماتی ارزنده نمودند و خدمات ارزنده‌ای به نهضت مقدس کردند و در این چند ماه با کمال صداقت و امانت، تقبل اموری چند را نمودند، امید است خدای متعال ایشان را اجر و توفیق عنایت فرماید» (صحیفه امام خمینی، جلد ۶ صفحه ۷).

یزدی نیز در کتاب خاطراتش درباره ارتباطش با امام نوشته است: «بعد از ورود امام به پاریس، هم براى تقویت روحیه ملت و هم پاسخ‌گویى به سؤالات بسیارى درباره برنامه سیاسى امام و چگونگى انتقال قدرت لازم بود که برنامه مطرح و اعلام شود. این برنامه در همان هفته اول ورود امام به نوفل‌لوشاتو تهیه شده بود و به شخصیت‌هایى که نامزد عضویت در شوراى انقلاب یا دولت موقت بودند، به‌طور خصوصى ارائه می‌شد. به‌دنبال اجراى همان برنامه بود که اقدامات اولیه براى تشکیل شوراى انقلاب و دولت موقت انجام گرفته بود».

از شورای انقلاب تا وزارت خارجه

ابراهیم یزدی همراه با امام خمینی از فرانسه به ایران آمد. او با تشکیل شورای انقلاب، به عضویت این شورا برگزیده شد و با شروع دولت موقت مهندس بازرگان، نخست به‌عنوان معاون نخست‌وزیر در امور انقلاب فعالیت کرد و بعد از استعفای کریم سنجابی از پست وزارت امور خارجه، به‌عنوان وزیر خارجه دولت انتخاب شد. در آذر سال ۵۸ در حکمی از سوی امام، مأمور رسیدگی به مشکلات استان‌ها شد. او در سال‌های ۵۸ و ۵۹ سرپرستی مؤسسه کیهان را نیز بر عهده داشت.

نمایندگی مجلس

یزدی همراه با استعفای مهندس بازرگان از دولت کناره‌گیری کرد. او با برگزاری انتخابات مجلس شورای ملی، در این انتخابات از تهران کاندیدا شد و در دور اول انتخابات به نمایندگی مجلس انتخاب شد. در مجلس اول شورای اسلامی، عضو کمیسیون‌های تحقیق، امور خارجه، بهداشت و درمان و بازرگانی خارجی شد. پس از این دوره، صلاحیت یزدی برای کاندیداتوری در مجلس از سوی شورای نگهبان رد شد.

یزدی در سال‌های بعد ریاست کمیته اجرائی دفتر سیاسی نهضت آزادی را بر عهده داشت و پس از فوت مهندس بازرگان از سوی شورای مرکزی نهضت آزادی به سمت دبیرکلی نهضت آزادی برگزیده شد.

ثبت‌نام‌های بی‌فرجام

یزدی در سه انتخابات ریاست‌جمهوری کاندیدا شد. او در سال ۶۴ به همراه مهدی بازرگان و احمد صدرحاج سیدجوادی، در سال ۷۶ به‌همراه عزت‌الله سحابی و علی‌اکبر معین‌فر به دعوت دکتر یدالله سحابی در انتخابات نام‌نویسی کرد که رد صلاحیت شد. او همچنین در سال ۱۳۸۴ درحالی‌که ردصلاحیتش تقریبا قطعی دانسته می‌شد، از سوی نهضت آزادی ایران نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری ایران شد.

او پس از ثبت‌نام گفت: «همه شهروندان باید به قانون التزام داشته باشند هرچند به آن اعتقاد نداشته باشند. ما به دنبال تغییر در ساختار‌های حقیقی هستیم نه ساختار‌های حقوقی... ما با ثبت‌نام خودمان بار دیگر به حاکمان فرصت می‌دهیم که راه‌حلی برای رفع بحران‌های موجود بیندیشند». یزدی در فرم انتخاباتی خود، واژه «اعتقاد» را در عبارت «اعتقاد به مبانی قانون اساسی» خط زده و عبارت «التزام» را جایگزین کرده بود.

انتخابات ریاست‌جمهوری ۹۲

او در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۹۲ از حسن روحانی حمایت کرد و در گفت‌وگویی در سال ۹۳ گفت: «از آقای روحانی انتظار معجزه نداشتیم. برای اینکه آقای روحانی وارث نابسامانی‌های بسیاری است که از دولت گذشته باقی مانده است». او درباره رابطه با آمریکا نیز گفت: «دولت در عرصه سیاست خارجی تابوی مذاکره با آمریکا را شکسته است. باید بگویم که در عالم سیاست نه دوست دائم و نه دشمن دائم داریم و قهر نیز تا روز قیامت معنی ندارد».

انتخابات ریاست‌جمهوری ۹۶

یزدی در این انتخابات نیز مانند انتخابات سال ۹۲ از حسن روحانی حمایت کرد. او درباره علت حمایتش در آن مقطع گفته بود: «جمهوری اول با پیروزی انقلاب آغاز شد، جمهوری دوم دو دوره هاشمی است و جمهوری سوم، دو دوره سیدمحمد خاتمی است که هر‌کدام ویژگی‌هایی دارد. مثلا آقای هاشمی وقتی آمد که جنگ تمام شده بود و رزمندگان بازگشتند و دیدند زمانی که آن‌ها در جبهه می‌جنگیدند، عده‌ای در اینجا بزم اقتصادی بر پا کرده‌اند. اختلافات بالا گرفت و امروز بسیاری از آن‌ها که مخالفت می‌کنند، دوستان قدیم هستند؛ چون آن‌ها به جبهه رفتند و جنگیدند، اما برخی به نام آن‌ها چه کار‌ها که نکردند و نمی‌کنند. جمهوری چهارم واکنش نیرو‌های در حال خروج از صحنه است. همه از احمدی‌نژاد دفاع کردند و حالا واکنش به دو دوره احمدی‌نژاد، جمهوری پنجم است.

من به این جمهوری معتقدم و ادامه پیدا خواهد کرد. روحانی لنگ‌لنگان به جلو خواهد رفت، اما در نقطه‌ای قرار گرفته است که خواه‌ناخواه بقای همه در این است که او بماند. هیچ آلترناتیو دیگری ندارند. آقای روحانی در جایگاه مهم تاریخی قرار گرفته و همه نیرو‌ها هم در این رابطه در وضعیت حساسی هستند. برای پیشرفت راهی نداریم که بپذیریم روحانی راهش را ادامه دهد. روحانی هم با درک بالایش و به تناسب ۱۸ میلیون رأی حرف بزند و مطالبه کند».