کاهش زاد و ولد و پیامدهای آن

فرارو- بررسی گزارش‌های منتشر شده در سایت سازمان ثبت‌ احوال نشان می‌دهد، روند تعداد موالید ۷ ماهه سال ۹۹ روندی نزولی داشته است.

به گزارش فرارو، براساس آمار سخنگوی سازمان ثبت‌احوال، تعداد موالید ثبت شده در ۷ ماه نخست سال‌جاری، تقریبا ۶۷۴ هزار نفر بوده که به نسبت مدت مشابه سال ۹۸، کاهش ۶ درصدی داشته است. همچنین تعداد تولد‌های ثبت شده تا پایان مهرماه سال ۹۵، ۹۰۱ هزار و ۲۱۱ نفر بوده در حالی که پایان مهر ۹۴ میزان موالید حدود ۹۲۸ هزار و ۶۸۶ نفر بوده و این نشان از یک روند نزولی می‌دهد که در طی سال‌های گذشته تکرار شده است. به‌طوری که رشد موالید در ۷ ماه سال ۹۷ نیز به نسبت مدت مشابه سال ۹۶ کاهش ۷ درصدی داشته است. این رشد در مدت مذکور سال ۹۸ به ۹۷هم حدود منفی ۱۳ درصد بوده است؛ بنابراین تعداد تولد‌ها در سال‌های اخیر روندی نزولی داشته است؛ بنابراین نمی‌توان کاهش موالید در سال ۹۹ را تنها به شیوع ویروس کرونا مرتبط کرد.

همچنین به نقل از مرکز آمار ایران، الگوی سنی باروری نشان دهنده کاهش میزان باروری کل در همه سنین از جمله گروه‌های سنی ٢٠-٢٤ و ٢٥-٢٩ و ٣٠-٣٤ ساله در سال ١٣٩٨ است. این تغییر بیانگر کاهش باروری به ویژه در میان گروه سنی جوان است که به نوبه خود سهم بسزایی در کاهش میزان باروری کشور داشته است.

میزان باروری کل ایران در سال‌های ١٣٩٠ تا ١٣٩٨ فراز و فرودی مختلف را تجربه کرده است. چنانچه این شاخص در نیمه اول دهه ١٣٩٠ با شیب ملایمی رو به افزایش بوده به گونه‌ای که از ١.٧٥ فرزند در سال ١٣٩٠ به حدود ٢.٠٧ فرزند در سال ١٣٩٦ رسیده است. اما این شاخص پس از سال ۹۶ رو به کاهش گذاشته و در سال ١٣٩٨ به میزان ١.٨ فرزند کاهش یافته است.

 

همچنین بر اساس داده‌های سازمان ثبت احوال کشور تعداد ولادت‌های ثبت شده در سال ١٣٩٠ برابر یک میلیون و ٣٨٢ هزار و ١١٨ تولد بوده که در سال ١٣٩٥ به یک میلیون و ٥٢٨ هزار و ٥٣ تولد افزایش یافته است، اما تعداد ولادت در کل کشور از سال ١٣٩٥ تا ١٣٩٨ روند کاهشی داشته و در سال ١٣٩٨ تعداد موالید به یک میلیون و ١٩٦ هزار و ١٣٥ ولادت کاهش یافته است.

اما چرا میل به باروری در جامعه ما کاهش یافته است؟ کاهش زاد و ولد چه پیامد‌هایی در پی دارد و رشد جمعیت مستلزم چه شرایطی است؟

امان‌الله قرایی‌مقدم جامعه‌شناس در گفتگو با فرارو در این باره گفت: باید درباره اینکه چرا زنان و مردان به ویژه زنان تمایلی به باروری زیاد ندارند، بحث علمی شود. این پرسش اصلی است که سال‌ها پیش در ایتالیا انجام شد و بر سر زبان‌ها افتاد. بر اساس تحقیقات جمعیت شناسان بزرگ نه ثروت زیاد و نه گرسنگی و عواملی اینچنین عامل کاهش یا افزایش جمعیت نیست. امروز تغییر ذهنیت زنان در امر باوری در این باره مهم است. دیگر زنان مانند نسل‌های گذشته خویش، بچه زیاد را مایه افتخار نمی‌دانند و نوعی نادانی محسوب می‌کنند. زنان فکر می‌کنند فرزند بیاورم خب، کار و آینده شان چه می‌شود؟ فکرشان تغییر کرده است. دیگر نمی‌گویند هر آن کس که دندان دهد نان دهد. بچه بیاورند به امان خدا.

وی اضافه کرد: آنچه موجب شده تا برخلاف برخی نظرات و دستورات که امر به فرزندآوری می‌کنند کاهش زاد و ولد رخ دهد، این است که مرد و زنی که به فکر فرزند آوری هستند فکر می‌کنند و اندیشمندانه به فرزندآوری می‌اندیشند؛ بنابراین تغییر ذهنیت در این زمینه رخ داده است. به ویژه نگاه زنان به فرزندآوری تغییر کرده است.

او ادامه داد: از گذشته چهار طرز تفکر درباره جمعیت وجود دارد. افلاطون می‌گفت رقم جمعیت باید ثابت و ۵۰۴۰ نفر باشد. ولی مذهبی‌ها در یهود، مسیح و اسلام گفتند بارور شوید تا امت را زیاد کنید. این هم ذهنی بود. اما نظریه سوم متعلق به مالتوسین‌ها است که مخالف افزایش جمعیت هستند. آن‌ها می‌گویند منابع طبیعی که در اختیار بشر است تکاپوی افزایش جمعیت را نمی‌کند. یک جمله دارند بدین مضمون که سر سفره طبیعت، خداوند قاشق و چنگال اضافه نگذاشته است که هر چه شما بچه بیاورید غذا بدهد. چون منابع محدود است. جمعیت زیاد، غذا، مسکن، پوشاک و رفاه می‌خواهد.

قرایی‌مقدم افزود: همین‌ها گفتند عیب ندارد بگذارید باروری زیاد شود خود گرسنگی، موجب مرگ و میر می‌شود. اما نظریه‌ای عکس این در آمریکای جنوبی پیدا شد که می‌گفت گرسنگی موجب تحریک غریزه جنسی، تحریک غریزه جنسی موجب باروری، باروری موجب افزایش جمعیت، افزایش جمعیت موجب گرسنگی و ... این یک چرخه است؛ بنابراین نه گرسنگی و نه دستور و فرمان افلاطونی و عقاید مذهبی هیچکدام در مورد کنترل جمعیت نمی‌تواند موثر باشد.

او بیان کرد: نظریه چهارمی در این باره مطرح شد نظریه منحنی لجستیکی که من طرفدارش هستم. این نظریه می‌گوید تنها ذهن و تغییر ذهنیت بر کاهش یا افزایش جمعیت موثر است. بر اثر آموزش و پرورش است که جمعیت افزایش یا کاهش پیدا می‌کند. امسال در کنکور ۶۳ درصد پذیرفته شدگان کنکور دختر هستند. این‌ها فکر می‌کنند. آنچه که موجب می‌شود باروری زنان کم شود فکر است. می‌گوید چرا باید بچه بیاورم. این بچه خرج دارد. ازدواج می‌خواهد پس باید روی ذهن‌ها کار کرد. اما امروز این هم دیگر اثر ندارد.

این جامعه‌شناس درباره پیامد کاهش زاد و ولد گفت: کاهش زاد و ولد موجب می‌شود تا جایگزینی جمعیت وضعیتی خطرناک پیدا کند. جمعیت ما در حالت طبیعی یعنی نه مهاجر و نه مهاجر پذیری، حدود یک تا یک و دو سه دهم تا یک ونیم است. یعنی دو نفر می‌میرند و سه و نیم نفر متولد می‌شوند. جایگزینی جمعیت اگر نباشد و به طور کلی فقط وارد پیری جمعیت شویم خطرناک است. ما نیروی انسانی فعال و جوان می‌خواهیم. چون برای اداره کردن امور به آن‌ها نیاز داریم. اما نباید هراس ایجاد کرد. همین الان ما با مشکل بیکاری مواجه هستیم جوان با فوق لیسانس رفتگر است. خب افزایش جمعیت یعنی افزایش بیکاران بنابراین من با حد متناسب جمعیت نه زیاد و نه کم موافق هستم.

وی تاکید کرد: در این شکی نیست که کاهش زاد و ولد، بحران جمعیت فعال را به وجود می‌آورد، چون باروری کم و مهاجرت زیاد شده است. اما باید از طریق آموزش و پرورش ذهن زنان و مردان را آماده کنیم، ولی تهمیدات هم لازم است. وقتی شغل ایجاد نکردید و سه میلیون بیکار هست؛ چطوری بچه بیاورند؟ یا وقتی هزینه زندگی بالا رفته است چطوری بچه‌دار شوند؟

او افزود: از دیگر پیامد‌های کاهش موالید، پیری جمعیت و بحران میانسالی است. در پی این امر هزینه‌های جامعه به خاطر پیری و عوارضش، امکانات درمانی و بیمارستان زیاد و نیروی انسانی جوان و فعال، کمتر می‌شود. اما اینکه بگوییم مثلا در اثر کاهش جمعیت در زمینه نیروی کار و رشد اقتصادی دچار مشکل می‌شویم خیر. الان می‌بینیم یک کمباین و تراکتور و دیگر وسایل مکانیکی صد برابر یک انسان کار می‌کنند. جای نیروی کار را تکنولوژی گرفته است و همین موجب بیکاری انسان می‌شود. ما الان ۳ میلیون نفر بیکار داریم که چیزی حدود ۱۲ درصد جمعیت ماست. این‌ها ازدواج می‌کنند؟ زندگی شان آرام است؟ پس منحنی لجستیکی می‌گوید به اندازه‌ای که امکانات داریم متناسب با آن اجازه باروری دهیم.

وی ادامه داد: هر چند ما وارد کننده تکنولوژی هستیم، اما تاثیری بر این امر ندارد. تکنولوژی بحران جمعیت فعال را مدیریت می‌کند. کار انسان که فقط بیل زدن نیست باید فکر و ابداع کند یک مرد جنگی به از ۱۰۰ هزار؛ بنابراین کیفیت جمعیت مهم است. علاوه بر این، دیگر تکنولوژی درخدمت انسان است.

این جامعه‌شناس اظهار کرد: کاهش زاد و ولد موجب می‌شود تا درصد جمعیت جوان امروز سال‌ها بعد به جمعیت میانسال تبدیل شود و بحران میانسالی شکل بگیرد. این بحران نیز به پیری جمعیت منجر می‌شود. ما باید از طریق آموزش و پرورش نه دستور و فرمان و بگیر و ببند و ایجاد اشتغال فرزندآوری را تشویق کنیم. کار تولید کنیم نه اینکه فقط بگوییم جا به جایی جمعیت. من می‌پرسم وقتی شغل ایجاد نکردید شادی و نشاط فراهم نیست، ازدواج‌ها به تاخیر افتاده، طلاق زیاد شده و سن باروری برای زنان ۲۵ و برای مردان ۲۸ سال است چطور از افزایش زاد و ولد حرف می‌زنید؟ چقدر شغل ایجاد کردید؟ چقدر میل به ازدواج را در کشور بالا بردید؟ در حال حاضر تجردگرایی ۳۱ درصد است، همباش‌های سیاه یعنی زنان و مردانی که با هم زندگی می‌کنند چقدر هستند؟ اینکه فقط بگویید بارور شوید آن‌ها هم می‌گویند شغل دارید بدهید؟ مسکن دارید بدهید؟ شرایط مستلزم رشد جمعیت، اول رشد اقتصادی، وجود فضای پر از شادی و نشاط و امید به آینده است. آیا این‌ها را فراهم کردیم؟

این کارشناس مسایل اجتماعی درباره دیگر چالش‌های ناشی از کاهش زاد و ولد نیز گفت: کاهش زاد و ولد باعث می‌شود که انتقال فرهنگی از نسل گذشته به نسل آینده دچار مشکل شود و به تدریج بحران فرهنگی ایجاد کند. شرایطی می‌شود که جوانان ما و ازدواج اینقدر کم می‌شود که انتقال ارزش‌ها و هنجار‌ها از نسل قبل به نسل بعدی منتقل نمی‌شود و شکاف یا بهتر بگوییم گسست نسلی و ناتو فرهنگی غرب بر کشور ایجاد می‌شود. از نظر سیاسی هم با کاهش نیروی کارآمد و لازم برای اداره کشور از بالا تا پایین مواجه می‌شویم.

قرایی‌مقدم در آخر با اشاره به اظهارات فاطمه محمدبیگی نماینده مجلس و عضو کمیسیون بهداشت مبنی بر وارد کردن جمعیت از کشور‌های دیگر، عنوان کرد: او شاید درست بگوید، ولی این نماینده در مجلس داد نمی‌زند آقایان، کار جوانان چه شد؟ آقایان برای ازدواج جوانان چه کردید؟ این‌ها را نمی‌گویند، چون می‌خواهند گناه را گردن مردم بیندازند و خودشان را بی‌گناه نشان دهند. این از زرنگی‌شان است. در نظر اینها، همیشه مردم مقصر هستند و آن‌ها بی‌تقصیرند.