مدیرکل بهزیستی استان خراسان رضوی با بیان اینکه پیش‌بینی می‌شود در شهرک‌ها و زمین‌های حاشیه‌ای و سطح شهر مشهد حدود ۹ هزار معتاد متجاهر پراکنده باشند، می‌گوید: «قبل از شیوع کرونا ظرفیت مراکز نگهداری از معتادان متجاهر در مشهد مقدس حدود دو هزارو چهارصد نفر بوده است که به‌دلیل رعایت پروتکل‌های بهداشتی و فاصله‌گذاری اجتماعی به ناچار پذیرش هفتصد نفر از این افراد را کاهش دادیم، اما با این حال هم اکنون در این مراکز از حدود یکهزار و ۷۰۰ معتاد متجاهر نگهداری می‌شود.»
جولان بیش از ۹ هزار معتاد متجاهر در حاشیه شهر مشهد، فوت ۱۲ درصد معتادان متجاهر در سوانح رانندگی در ۵ ماه نخست سال‌جاری، گودال خوابی معتادان متجاهر در سایه هشدار قرمز کرونا، ابتلای ۱۳ درصد کارتن خواب‌ها و معتادان متجاهر به هپاتیت c و... اخباری از این قبیل حکایت از یک معضل بزرگ در کلانشهر مشهد دارد.
ایران در ادامه نوشت: حضور این افراد در خیابان‌ها، محلات و شهرک‌های اطراف نه تنها باعث نازیبایی شهر می‌شود بلکه باعث انواع آسیب‌های اجتماعی و اعتراض‌های مردم شده است؛ البته در لابه لای اخبار بدی که در خصوص این افراد به گوش می‌رسد، خبر خوب جمع‌آوری و پاکسازی شهر مشهد از حضور معتادان متجاهر است. این بار مسئولان و متولیان امر در اقدامی هماهنگ بیش از گذشته عزمشان را جزم کرده اند تا ضمن جمع‌آوری این افراد و درمانشان با توانمند‌سازی و آموختن حرفه‌های مختلف و ایجاد اشتغال امید را به زندگی آنها بازگردانند.
محمدحسین صالحی، با اعلام این خبر که آغاز طرح جامع مبارزه با مواد مخدر با محوریت محلات طی روز‌های آینده کلید زده خواهد شد می‌گوید: «این طرح با هدف درمان و پیشگیری و توانمند‌سازی و مقابله با خرده فرو‌شان مواد می‌باشد که در این راستا ۱۷ محله شناسایی و هماهنگی‌ها و جلسات اولیه توجیهی انجام شده است که به نظرم عملیات موفقی در این خصوص خواهیم داشت.»
کمبود فضا برای نگهداری معتادان
دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان خراسان رضوی، همچنین با اشاره به تشکیل تیم مشترک ۵ نفره جهت نظارت بر مراکز درمان معتادان می‌افزاید: «در استان خراسان رضوی حدود ۷۰ مرکز درمان و کلینیک سرپایی داریم که تنها یک تیم بر این مراکز نظارت داشت. اما جهت نظارت بیشتر بر این مراکز کمیته ستاد مبارزه با مواد مخدر و دادگاه انقلاب نیز به این مسأله ورود پیدا کرده‌اند که به‌طور مشترک با بهزیستی و دانشگاه علوم پزشکی و شورای هماهنگی استان در قالب یک تیم ۵ نفره با دستور قضایی در این زمینه فعالیت خواهند کرد.».
اما نکته حائز اهمیت این است که در آستانه فصل سرما آن هم در ایامی که در شرایط همه‌گیری ویروس کرونا بسر می‌بریم خیابان‌ها، خرابه‌ها و حاشیه‌های شهر فضای مناسبی برای حضور معتادان متجاهر نخواهد بود؛ چرا که از یک سو ماندن این افراد در خیابان‌ها و محلات مختلف باعث یخ زدن این افراد و در نهایت از دست دادن جانشان می‌شود و از سویی دیگر به‌دلیل عدم رعایت موارد بهداشتی امکان دارد عاملی برای انتشار ویروس کرونا به دیگران باشند.
صالحی، در این باره می‌گوید: «از آنجایی که در حال حاضر همه مراکز نگهداری که در خراسان رضوی داریم پاسخگوی همه معتادان متجاهر نخواهد بود در جلساتی که با دستگاه‌های متولی جمع‌آوری و نگهداری معتادان متجاهر و ستاد ملی مبارزه با مواد مخدر داشتیم تصمیم بر آن شد که تا زمان بهره‌برداری مراکزی که در دست اقدام داریم از ظرفیت‌های سایر دستگاه‌ها استفاده کنیم. براین اساس بنا شد همه سازمان‌ها، سالن‌های ورزشی، سوله‌ها و مکان‌های بلا استفاده‌ای را که دارند، معرفی کنند تا پس‌از بازدید و تأیید تیم کارشناس و متخصصان ما در بهزیستی و دانشگاه علوم پزشکی و شورای هماهنگی در این مکان‌ها فضایی موقت برای نگهداری معتادان متجاهر ایجاد کنیم.
به گفته وی، با وجود مراکزی که در اختیار داریم و کمک‌ها و حمایت‌های بسیار خوبی که از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر و شهرداری و شورای اسلامی شهر صورت گرفته، اما باز هم کفاف نیاز‌های کلی ما در جهت نگهداری و درمان معتادان متجاهر را نمیدهد؛ زیرا همان‌طور که می‌دانید با توجه به شرایط موجود در کشور محدودیت‌های جدی در منابع دولتی داریم که به حتم در این راستا نیازمند کمک دستگاه‌های دیگر و خیرین و ثمن‌ها و افراد علاقه‌مند به کمک به این افراد هستیم.
در واقع افراد، خیرین و سمن‌ها به هر میزان توانایی که دارند چه در زمینه پرداخت هزینه نگهداری یا درمان این افراد و چه در زمینه تأمین مکان چه به‌طور موقت یا دائم می‌توانند به ما کمک کنند. البته در حال حاضر افراد یا پزشکان یا روان شناسان علاقه‌مند به کمک این افراد با حضور در خانه‌های حمایت که در سطح شهر داریم به‌طور رایگان آنها را ویزیت کرده و مشاوره روان شناسی می‌دهند و از سوی استاندار و فرماندار و سایر دستگاه‌های متولی حمایت‌های خوبی صورت گرفته است و امید داریم که چنین برنامه‌هایی ادامه داشته باشد تا بتوانیم کمک کنیم تا این افراد کمتر به اعتیاد بازگشت داشته باشند.»
درمان‌های ناموفق
دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان خراسان رضوی، در ادامه با بیان اینکه به غیر از جمع‌آوری معتادان متجاهر از حاشیه‌ها و سطح شهر مشهد یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های ما درمان این افراد است، می‌افزاید: «در بررسی‌هایی که به عمل آوردیم دریافتیم که در این زمینه چندان موفق نبوده‌ایم؛ لذا در جریان جمع‌آوری معتادان متجاهر در روز‌های آینده، ضمن نگهداری این افراد، درمان و توانمند‌سازی آنها را نیز در دستور کار داریم تا بعد از خروج از مرکز بتوانند شغلی برای خودشان دست و پا کنند. البته اقدام مهمی که در خصوص توانمند‌سازی این افراد انجام دادیم تفاهم با ستاد اجرایی فرمان امام، شهرداری و سایر دستگاه‌ها است که بخشی از تسهیلاتی را که در اختیار دارند به خانه‌های توانمندساز و کارآفرینانی دهند که علاقه‌مندند برای ایجاد شغل از این افراد استفاده کنند.»
نکته بعدی که وجود دارد این است که براساس اخبار و گفته‌های مسئولان بسیاری از مناطق این شهر و حاشیه‌های آن به‌دلیل وسعت زیادی که دارد به پاتوق‌هایی برای معتادان متجاهر مبدل شده است که باعث ابراز نگرانی و گلایه‌مندی شهروندان مشهدی شده است.
صالحی با تأیید این موضوع می‌گوید: «نمی‌توان گفت کدام مناطق شهر مشهد مقدس پاتوق‌های معتادان متجاهر است؛ چرا که به‌طور معمول روال اینگونه است که براساس گزارش‌ها و شکایت‌های مردمی و با دستور قضایی و هماهنگی دستگاه‌های مربوطه طرح جمع‌آوری این افراد اجرا می‌شود و در این عملیات هر چند تا معتاد متجاهری که وجود داشته باشد جمع‌آوری و منطقه از حضور این افراد پاکسازی می‌شود. از این‌رو آن منطقه از دید معتادان آلوده شده است و مکان دیگری را برای پاتوق خود انتخاب می‌کنند.
در واقع هر جایی که خلوت باشد و کسی برای آنها ایجاد مزاحمت نکند پاتوق خود قرار می‌دهند و امکان دارد در هر منطقه هم حضور داشته باشند؛ لذا تا زمانی که کار زیرساختی انجام نشود و ظرفیت نگهداری این افراد به حداقل ۹۰ تا ۹۵ درصد نرسد نمی‌توانیم بگوییم که تمام مناطق ما از حضور معتادان متجاهر پاکسازی شده است.
البته ناگفته نماند که پیش‌بینی ما حدود ۹ هزار معتاد متجاهر در سطح شهر مشهد مقدس و حاشیه‌های آن است و با اقداماتی که در خصوص افزایش ظرفیت نگهداری این افراد در مراکزمان انجام داده‌ایم از حدود ۵ هزار معتاد متجاهر نگهداری می‌کنیم و تا پایان سال‌جاری نیز دو هزار نفر دیگر نیز به مراکز تازه تأسیس اضافه خواهند شد و امید داریم که ظرف مدت دو سال تمام شهر مشهد مقدس را از حضور این افراد پاکسازی کرده و از آنها در مراکزمان نگهداری کنیم.»
بودجه کافی نیست
مدیرکل بهزیستی استان خراسان رضوی با بیان اینکه پیش‌بینی می‌شود در شهرک‌ها و زمین‌های حاشیه‌ای و سطح شهر مشهد حدود ۹ هزار معتاد متجاهر پراکنده باشند، می‌گوید: «قبل از شیوع کرونا ظرفیت مراکز نگهداری از معتادان متجاهر در مشهد مقدس حدود دو هزارو چهارصد نفر بوده است که به‌دلیل رعایت پروتکل‌های بهداشتی و فاصله‌گذاری اجتماعی به ناچار پذیرش هفتصد نفر از این افراد را کاهش دادیم، اما با این حال هم اکنون در این مراکز از حدود یکهزار و ۷۰۰ معتاد متجاهر نگهداری می‌شود.»
دکتر حمیدرضا پوریوسف در ادامه با اشاره به وظیفه بهزیستی در جهت ساماندهی و بازتوانی معتادان متجاهر با استفاده از اعتبارات ستاد مبارزه با مواد مخدر، در خصوص عمده مشکلات پیش رو می‌افزاید: «متأسفانه بودجه‌ای که در اختیار بهزیستی قرار داده می‌شود کفاف جمع‌آوری و نگهداری همه این افراد را نمیدهد. اما با وجود این بتازگی در سبزوار یک مرکز با ظرفیت نگهداری حدود ۲۰۰ معتاد متجاهر را راه‌اندازی کردیم و قرار است تا پایان سال‌جاری با همکاری سپاه و شهرداری دو پروژه دیگر که در مجموع ظرفیت نگهداری یک هزار معتاد متجاهر را دارد به بهره‌برداری برسانیم. البته چنانچه اعتبارات ستاد مبارزه با مواد مخدر پرداخت شود قصد داریم در شهر‌های بزرگ نیز مراکزی جهت نگهداری این افراد تأسیس کنیم تا معتادان متجاهر بیشتری را جمع‌آوری کنیم.
مشکل دیگر که در حال حاضر پروسه جمع‌آوری و نگهداری معتادان متجاهر را بسیار سخت‌تر کرده همه‌گیری ویروس کرونا می‌باشد. در واقع معتادان متجاهر پس از آنکه با دستور قضایی از سوی نیروی انتظامی جمع‌آوری شدند به دو مرکز بزرگ ما که حدود ۳۰۰ نفر ظرفیت دارد قرنطینه می‌شوند و اگر تست کرونای آنها منفی بود و مطمئن شدیم که مبتلا به کووید ۱۹ نیستند، به مراکز نگهداری معتادان منتقل می‌شوند.
البته قبل از شروع کرونا این افراد حداکثر حدود سه ماه در مراکز بهزیستی نگهداری می‌شدند، اما هم اکنون برای آنکه در خیابان‌ها رها نشوند با نظر موافق مقام قضایی در مجموع حدود یکسال نگهداری خواهند شد. البته ناگفته نماند که در ستاد ملی مبارزه با کرونا مصوب شد که اعتبار مرحله غربالگری معتادان متجاهر از سوی ستاد ملی مبارزه با کرونا و وزارت بهداشت تأمین شود. اما با توجه به اینکه جمع‌آوری و نگهداری این فراد مطابق پروتکل‌های وزارت بهداشت انجام می‌شود متأسفانه از ابتدای اردیبهشت ماه که قرنطینه‌ها را انجام دادیم اعتباری از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر و ستاد ملی مبارزه با کرونا و وزارت بهداشت تخصیص نیافته و مشکل عمده ما این است که پیمانکارانی که از اردیبهشت ماه قرنطینه را انجام داده‌اند، اما هنوز هیچ پولی دریافت نکرده‌اند.»
بعد از درمان
این مقام مسئول استانی افزود: اما مشکل بعدی توانمند‌سازی پس‌از خروج معتادان متجاهر است که یک فرآیند بسیار پیچیده و سنگین و هزینه بر دارد. در واقع اگر بخواهیم که این افراد بعد از خروج از مراکز نگهداری بهزیستی کمتر به وضعیت گذشته‌ای که داشتند روی آورند باید با آموختن حرفه آنها را توانمند کرده تا پس از خروج بتوانند مشغول به کار شوند؛ لذا در استان براساس الگویی که در مراکز توانمدار است (الگوی TC) اقدام‌های لازم جهت بازتوانی این افراد انجام می‌شود. این افراد در دورانی که در مراکز نگهداری هستند متادون دریافت می‌کنند تا امکان بازگشتشان به اعتیاد کمتر و به حداقل برسد.
همچنین یک مشکل دیگر، شناسایی پاتوق‌های معتادان متجاهر است که در بسیاری از حاشیه‌ها و مناطق شهر پراکنده هستند. همان‌طور که مطلع هستید حاشیه شهر مشهد مقدس ۸ پهنه است که حدود ۶۴ محله و با حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر جمعیت دارد که به‌دلیل وسعت بسیار زیادی که دارد، عمدتاً کمتر توسعه یافته نیز هستند و هم اکنون پاتوقی برای این افراد شده است.
البته بخش دیگر معتادان متجاهر در محلات شهر از جمله انتهای خیابان‌های معقول، حر۹، حر ۱۹، حر ۱۳، کشاورز و محله قربت که هم اکنون به نجف ۲۹ تغییر نام پیدا کرده و شهرک حجت، اسماعیل آباد، کال زرکش و... پراکنده هستند که بالطبع حضور این افراد در محله‌های مسکونی ضمن آنکه می‌تواند بسیار آسیب رسان باشد باعث گلایه‌مندی بسیاری از همشهریان شده که البته به حق هم هست؛ لذا اولویت جمع‌آوری متعادان متجاهر و نگهداری از آنها در مراکز ماده ۱۶ بهزیستی با محلاتی است که ساکنانش نسبت به حضور این افراد در محله‌شان معترض هستند.»
دکتر پوریوسف در ادامه با بیان اینکه تمام عملیات شناسایی تا جمع‌آوری و نگهداری معتادان متجاهر یک کار مشارکتی چند دستگاهی است و با هماهنگی نیروی انتظامی، دستگاه قضایی، بهزیستی و وزارت بهداشت و شورای مبارزه با مواد مخدر صورت می‌گیرد؛ می‌گوید: «بعد از استان تهران و شهر تهران، بیشترین معتادان متجاهر را شهر مشهد دارد، اما، چون اعتبارات بیشتر به تهران و استان تهران تعلق می‌گیرد مراکز نگهداری معتادان متجاهر‌شان بیشتر از شهر مشهد مقدس است و چنانچه اعتبارات بیشتری در اختیار ما گذاشته شود می‌توانیم مراکز بیشتری برای نگهداری این افراد تأمین کنیم.
اما با این حال با توسعه مراکز «دی‌آی‌سی» (مراکز روزانه‌ای هستند که جهت کنترل انتقال ویروس HIV و هپاتیت و سایر بیماری‌هایی که از راه تزریق پر خطر (مشترک) و تماس جنسی غیرایمن صورت می‌گیرد ضمن قرار دادن سرنگ یکبار مصرف و وسایل بهداشتی به معتادان نکات بهداشتی و خود مراقبتی را نیز به آنها آموزش داده و تشویق به مصرف مواد کم خطر‌تر همانند متادون تشویق می‌شوند. همچنین در این مراکز به آنها غذای گرم هم داده می‌شود و می‌توانند چند ساعتی را در این مراکز بمانند) سعی شده تا حدود زیادی معتادان متجاهر را ساماندهی کنیم.
به‌گفته وی در حال حاضر، حدود ۱۰ مرکز «دی‌آی‌سی»، دو کانکس و یک مرکز موبایل سنتر (گشت‌های سیار) و ۱۳ پایگاه ثابت و سیار «دی‌آی‌سی» داریم که معتادان می‌توانند با حضور در این مکان‌ها خدمات دریافت کنند.
همچنین حدود ۱۸ تیم سیار داریم که با حضور در پاتوق‌های معتادان وسایل و آموزش‌های لازم بهداشتی را به آنها ارائه می‌دهند. همچنین ۶ مرکز شلتر (مرکز شبانه) در حاشیه شهر مشهد مقدس داریم که معتادان متجاهر می‌توانند شب‌ها را در این مکان‌ها سپری کنند. در واقع بیشترین هدف ما از راه‌اندازی مراکز «دی‌آی‌سی» و مراکز سلامت شبانه کنترل و کاهش آسیب‌ها است که تا کنون در این زمینه موفق نیز بوده‌ایم.
